بسم‌اللّه‌الرّحمن‌الرّحیم
خیلى متشکّریم از جناب آقاى جزائرى و بقیّه‌ى آقایان که به فکر افتادند این شخصیّت بزرگ و گمنام را معرفى کنند. گمنام از این جهت که اگر چه مرحوم سیّد نعمت‌اللّه جزائرى با دو کتاب معروف است: زهر الرّبیع و انوار نعمانیّه(۲)، لکن شأن مرحوم سیّدنعمت‌اللّه خیلى بالاتر از اینها است.
ایشان، هم فقیه بودند ــ فقیه ماهرى است مرحوم سیّدنعمت‌اللّه ــ و هم محدّث خبیر و متوسّعِ در کتابهاى اخبار بودند، هم ادیب بودند. جالب اینجا است که خانواده‌ى اینها یک خانواده‌اى‌اند که علاوه‌ى بر فقاهت و حدیث، اهل ادب و لغت و اینها هستند؛ مرحوم سیّد نورالدّین ــ پسر ایشان ــ کتاب معروف فروق اللّغات(۳) را نوشته که فقط یک کتاب لغت نیست، معنایش تسلّط کامل بر لغت عربى است؛ نوه‌ى ایشان هم مرحوم سیّدعبداللّه جزائرى است؛ یعنى سه نسلْ پشت سرِ هم جزو علماى برجسته و معروفند، در حوزه‌هاى علمیّه شناخته شده هستند.
البتّه هر سه بزرگوار اخبارى‌اند؛ مرحوم سیّدعبداللّه بیشتر، سیّدنعمت‌اللّه و سیّدنورالدّین کمتر؛ لکن مرحوم سیّد نعمت‌اللّه با اینکه اخبارى است، به آراء و نظرات اصولیّین توجّه دارد و کتابى هم ایشان دارد ــ من حالا اسم کتاب یادم نیست ــ در لزوم رجوع به کتب فقها؛ که مراد ایشان از فقها،طبعاً فقهاى اصولى هستند. مرد بزرگى است ایشان.
آثار و تألیفات ایشان زیاد است. حالا جنابعالى فرمودید حدود شصت تألیف؛ من حالا آن طور که در ذهنم بود، می‌دانستم ایشان حدود سى چهل تألیف دارند؛ که در بین اینها شروح مهمّ کتب اربعه‌ى ما هست - یعنى ایشان شرح تهذیب دارد، شرح استبصار دارد، به‌نظرم شرح کافى دارد - شرح بسیارى از کتابهاى صدوق را دارد - مثل توحید صدوق و مانند اینها. یعنى یک شخصیّت بسیار برجسته‌اى است ایشان در تبحّر و احاطه‌ى بر حدیث شیعه؛ و همراه با نگاه دقیق فقهى، نه فقط حدیث.
ایشان شاگرد علّامه‌ى مجلسى است. خب، علّامه‌ى مجلسى مرد خیلى بزرگى است، یعنى کسى نگاه کند به بیانهایى که ایشان در بحار - در ذیل روایات - دارد، میفهمد که این مرد هم فقیه است، هم متکلّم است، هم اهل عقلیّات است. مجلسى خیلى بزرگ است، منتها فقط به حدیث معروف شده؛ در حالى که این‌جور نیست. ایشان محدّث هم هست - خب کتاب حدیث ایشان، بحارالانوار، کتاب بزرگى است - لکن فقیه متکلّم صاحب‌نظر ]است[، گاهى اوقات ایشان یک آراء بسیار برجسته‌اى در مسائل کلامى و عقلى - در ذیل روایات - دارد که اینها خیلى برجسته است. مرحوم سیّد نعمت‌اللّه شاگرد یک چنین کسى است، شاگرد مرحوم علّامه مجلسى. شاگرد فیض ظاهراً، به نظرم ایشان شاگرد فیض هم بوده است. به هر حال شخصیّت برجسته‌اى است.
حالا کتاب زَهرُ الرّبیع هم با اینکه یک کتابى است که در حوزه‌هاى علمیّه به عنوان یک کتاب فکاهى و اینها معروف شده، لکن نشان‌دهنده‌ى این است که فقهاى ما، بزرگان ما، علماى ما، در عین کارهاى عمیق علمى و فقهى به این جور مسائل هم توجّه داشتند.
یعنى ایشان در اوّل زهر الرّبیع - ما شاید پنجاه شصت سال قبل از این زهر الرّبیع را نگاه میکردیم - میگوید که دیدم طلبه‌ها احتیاج دارند به یک تفنّنى و تفکّهى، این کتاب را براى آنها نوشتم؛ یعنى کتابى است که ایشان نوشته براى اینکه طلبه‌اى که حالا غرق در کارهاى علمى در مدرسه و در حجره و اینها است، یک وسیله‌اى براى تفکّه داشته باشد؛ یعنى غافل از این چیزها نبودند. حالا ما اینجا خشک بنشینیم، تا یک کسى آن طرف یک شوخى‌اى کرد فوراً به ما بربخورد! این‌جورى نبودند علماى ما؛ آن هم عالمى مثل سیّد نعمت‌اللّه که اخبارى و متصلّب و اینها است دیگر؛ امّا این چیزها را هم داشتند.
به نظر من این تفنّن علماى گذشته‌ى ما خیلى مهم است؛ که یک نمونه‌اش هم همین فروق اللّغات است که عرض کردیم سیّد نورالدّین - پسر ایشان - با اینکه فقیه است، با اینکه محدّث است، شاگرد پدرش است، امّا در عین حال این‌جور چیزی را در باب لغت می‌نویسد. به هر حال به نظر ما شخصیّت برجسته‌اى است مرحوم سیّد نعمت‌اللّه.
و خب خاندان هم خاندان علم‌اند، بحمداللّه تا امروز هم این خاندان خاندان علم بوده‌اند، و امیدواریم همیشه همین‌جور باشد. و تجلیل از ایشان تجلیل از علم است و تجلیل از معارف الهیّه است؛ این بزرگواران معرفى بشوند خیلى خوب است. بخصوص اگر بتوانید، کتابهاى ایشان را تحقیق بکنید، چاپ کنید.
انوار نعمانیّه مکرّر چاپ شده البتّه، آن کتاب کتاب معروفى است، لکن کتابهاى دیگر ایشان در دسترس نیست، یعنى کمتر توجّه شده به کتابهاى حدیثى ایشان و شروحى که ایشان بر احادیث نوشتند. ان‌شاءاللّه موفّق و مؤیّد باشید. از آقاى حسینى(۴) هم که کمک میکنند به این کارها تشکّر میکنیم.
والسّلام علیکم و رحمةاللّه
۱) این همایش با همکارى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، دفتر نماینده‌ى ولىّ فقیه در خوزستان، استاندارى خوزستان و صداوسیماى مرکز خوزستان در تاریخ 10 و 11 اسفند سال جارى در شهرهاى شوشتر و اهواز گشایش مى‌یابد.
۲) الانوار النعمانیه فی بیان معرفه النشأه الانسانیه
۳) فروق‌اللّغات فى التّمییز بین مفاد الکلمات
۴) وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامى که در جلسه حضور داشتند.
