وی یکشنبه این هفته این جمله را در مکانی مناسب بر زبان آورد؛ در وزارتخارجه و در حین معرفی فردی مناسب: محمد جواد ظریف.
این جمله از این جهت مهم نیست که میزان توجه دولت آینده به سیاست خارجی را نشان می دهد، بلکه از این جهت مهم است که عملا در کوتاه ترین بیان ممکن راهبرد کل دولت و نوع نگاه رییس چمهور به مسائل کلان کشور را آشکار می کند.
وقتی رییس جمهور می گوید کلید حل مشکلات کشور در مقطع فعلی سیاست خارجی است، یعنی ریشه این مشکلات را در سیاست خارجی می داند. کدام مشکلات؟ قاعدتا باید مقصود آقای روحانی قبل از همه مشکلات اقتصادی باشد. کدام سیاست خارجی؟ آنجا هم شیخ روحانی نباید مقصودی غیر از پرونده هسته ای و مذاکرات مرتبط با آن داشته باشد.
به عبارت ساده تر آقای رییس جمهور می گوید منشا مشکلات اقتصادی کشور در مدیریت پرونده هسته ای و تحریم ها نهفته است.
این عبارت چندان غریب نیست. شبیه همین حرف ها را قبل از انتخابات از آقای روحانی و ولایتی شنیده ایم. پس از آن هم روزی نیست که امریکایی ها بر این ارتباط تاکید نکنند.
تا امروز امید ما این بود که آقای رییس جمهور در دام هزینه کردن از سیاست خارجی برای اقتصاد نیفتد چرا که این دقیقا همان کاری است که غربی ها می خواهند و بیش از 4 سال برنامه ریزی آنها در چارچوب پروژه «تغییر محاسباتی» اساسا هدفی جز این نداشته است که مقام های کشور ما به این جمع بندی برسند که باید میان بهبود اقتصادی یا تداوم سیاست هسته ای فعلی یکی را انتخاب کنند.
ممکن است آقای روحانی بگوید چنین مقصودی ندارد و قصد دارد بدون کوتاه آمدن از اصول سیاست خارجی، شرایط بین المللی را به نحوی بحهبود ببخشد که نتیجه آن رونق اقتصادی در داخل باشد.
این اما به آن سادگی که جناب شیخ پنداشته امکانپدیر نیست به چند دلیل:
نخست، وقتی طرف غربی به این جمع بندی برسد که ایران علاج دردهای اقتصادی خود را کاهش تحریم ها می داند، برای گرفتن امتیازهای بیشتر به تحریم ها خواهد افزود. تجربه عملی بیش از 10 سال پرونده هسته ای این موضوع را ثابت کرده است که اگر دشمن حس کند رفتار ما تابعی از شدت فشارهاست، تنها کاری که می کند این است که به فشارهای خود اضافه کند.
دوم، این آقای روحانی نیست که شرایط کاهش تحریم ها را مشخص می کند. کار آقای روحانی تا همین جاست که اعلام کند سیاست خارجی گشاینده قفل های بسته بر درب اقتصاد کشور است. از اینجا به بعد دیگر نوبت امریکایی هاست که بگویند در ازای لغو فلان بخش از تحریم ها چه می خواهند. مطمئنا با ادبیاتی که آقای دکتر روحانی در پیش گرفته دولت امریکا انگیزه ای نخواهد داشت که پیشنهاد آلماتی 1 را از روی میز بردارد و پیشنهادی بهتر را جایگزین آن کند در حالی که اگر ایشان مراقب آدرس هایی که در اظهارات خود به غربی ها می دهد بود این بسیار محتمل بود که دولت امریکا با بازنویسی پیشنهاد آلماتی موافقت کند همچنان که در مقطعی با بازنویسی پیشنهاد بغداد به شکلی غیر منتظره موافقت کرد.
سوم، این سخنان جناب شیخ دوباره بازار و مردم را نسبت به سرنوشت مذاکرات شرطی خواهد کرد. وقتی این اتفاق بیفتد اولین نتیجه آن عقیم شدن مذاکرات است. در این شرایط 1+5 امیدوار به اینکه فشار داخلی تیم مذاکره کننده را به تسلیم وادار کند گارد خود را می بندد و از ارائه پیشنهادهای بهتر یا هرگونه انعطاف در مذاکرات خودداری می کند و مردم نیز در داخل فرآیند طبیعی فعالیت اقتصادی را رها می کنند و به انتظار مذاکرات می مانند. از آقای روحانی که خود یک دیپلمات ورزیده است توقع این بود که تا می تواند با هدف ایجاد آرامش در بازار و ایجاد فراغت برای تیم مذاکره کننده پیوند بین مذاکرات و اقتصاد را قطع کند نه اینکه خود نیز به آن دامن بزند.
آخرین نکته هم این است که اگر راهبرد اقتصادی آقای روحانی امید بستن به کاهش فشارها در بیرون باشد، ماشین اقتصادی ایشان زمانی طولانی در جا خواهد زد. پیش فرض تدوین یک سناریوی مذاکراتی قدرتمند این است که تیم اقتصادی بنا را بر این بگذارد که فشارهای بیرونی نه فقط کم نمی شود بلکه اضافه هم خواهد شد و با این پیش فرض به دنبال یافتن راه حلی برای مشکلات کشور باشد. تنها در این صورت است که دیپلمات ها می توانند خوب مذاکره کنند و طرف مقابل هم انگیزه ای برای امتیاز دهی خواهد داشت. این البته مطلقا به این معنا نیست که مذاکره کنندگان نباید برای کاهش فشار تحریم ها تلاش کنند. اتفاقا برعکس، سخن بر سر این است که تنها زمانی می توان انتظار دریافت یک امتیاز بزرگ از طرف مقابل داشت و از هیچ اصلی هم کوتاه نیامد که چیوند اقتصاد و مذاکرات از طریق تلاش برای خودکفایی داخلی –چه واقعا و چه به لحاظ روانی- قطع شده باشد.
تا آنجا که به امریکایی ها و اسراییلی ها مربطو ب می شود هیچ حسن نیتی در کار نیست. دلسوزی هم وجود ندارد. طرف مقابل فقط به میزانی که بترسد یا مجبور باشد به شما امتیاز خواهد داد.
