صراط: اسمش سرای دلگشا در بازار تهران است اما ظاهراً بر خلاف نامش در این سال‌ها خیلی هم فرح‌بخش و گشاینده دل‌ها نبوده، چه سال ۸۹ که مالک آن حکم تخریب بنای قاجاری‌اش را می‌گیرد و چه در حال حاضر که می‌خواهد چشم در چشم کاخ گلستان ۲۷ متر قد بکشد و جهانی شدن آن را به خطر بیندازد.
ظاهراً باز هم قرار است آن روزهای سخت برای دوستداران میراث فرهنگی بازگردد، ماجرایی تکراری که تمامی ندارد، این بار در پایتخت، زیر گوش مسئولان، برای کاخ گلستان، تنها اثر ثبت جهانی شده تهران در یونسکو به مرحمت قد کشیدن برج دلگشا!
سرای دلگشا را اهالی میراث فرهنگی خوب می شناسند، این هم یکی از آن میراث‌هایی است که به لطف دیوان عدالت اداری با شکایت مالکش، حکم خروج از فهرست میراث ملی را گرفته و در سالهای 89 و 90 برای تخریب بخش به بخش آن، شهره بازار شده است.
سرای دلگشا که بنایی قجری بوده و تهرانی‌های قدیم، آن را با نام «سرای وزیر نظام» می‌شناختند، دست کم 130 سال پیش در ضلع جنوبی خیابان 15 خرداد روبه‌روی میدان ارک ساخته شده بوده و با توجه به قدمتش، سال 1356 در فهرست آثار ملی به ثبت می رسد اما مالک آن با شکایت به دیوان عدالت اداری حکم خروج از ثبت ملی می گیرد و در مرحله بعدی حکم تخریب و در نهایت هم سال 90 اثری از قاجار باقی نمی‌گذارد و تیشه ساخت برج، ریشه تاریخی آن را می‌زند و امروز نه تنها تاریخش را گم کرده است بلکه تبدیل به تهدیدی برای همسایه تاریخی و جهانی‌اش، کاخ گلستان شده است.
می گویند این برج نوپا قرار است 27 متر قد بکشد و به حریم کاخ گلستان که از امسال دیگر فقط ملی نیست و با ثبت در یونسکو، جهانی شده، دست درازی کند، موضوعی که اگر یونسکو از آن مطلع شود در پی خروج کاخ گلستان از فهرست ثبت جهانی برمی‌آید.
چرا دوباره «دلگشا» شهره بازار شد؟
طبق آنچه کمیته خانه‌های تاریخی تهران اعلام کرده است: تا قبل از ثبت جهانی، کارشناسان به ارتفاع ساختمان شماره 2 قوه قضائیه در کنار و سرای دلگشا در حریم کاخ گلستان ایرادهایی داشته و گفته بوده است که باید نیم طبقه ساختمان شماره 2 قوه قضائیه تخریب شود و حد ارتفاعی سرای دلگشا که هنوز شروع به ساخت نکرده است، نباید به منظر و حریم کاخ آسیبی وارد کند و تاکید کارشناسان یونسکو بیشتر روی سرای دلگشا بوده حتی در زمان مراجعه کارشناسان یونسکو برای بازدید اولیه از کاخ گلستان، علویان صدر معاون وقت میراث فرهنگی کشور در صدد بوده تا جرثقیل‌های موجود در سرای دلگشا را به طور موقت پایین بیاورد تا کارشناسان ایرادی به پرونده ثبت جهانی کاخ وارد نکنند.
با توجه به اخطارهای کارشناسان یونسکو نسبت به ساخت و ساز سرای دلگشا به عنوان اثری که روزگاری در سیاهه آثار ملی کشور قرار داشت، این ترس در بدنه کارشناسی و مسئولان تهیه پرونده ثبت جهانی کاخ گلستان احساس می شد که شاید اتفاق برج جهان نما در اصفهان برای میدان نقش جهان، این بار در تهران و برای کاخ گلستان به واسطه سرای دلگشا تکرار شود.
عسگری، دبیر کمیته خانه‌های تاریخی تهران می‌گوید: علویان صدر معاون اسبق میراث فرهنگی کشور با تلاش و تعاملات صورت گرفته بین شورای شهر تهران و شهرداری تهران در جلسه ۹۱،۱۱،۲ کمیسیون ماده 5 شهر تهران و در بند پانزده شماره 514 این جلسه، حد ارتفاعی سرای دلگشا را اینگونه معین می‌کنند: «... به این لحاظ مقرر گردید تا عمق سی متر (از بر خیابان 15خرداد) پلاک مزبور (سرای دلگشا به پلاک ثبتی 1697/17029) به ارتفاع 5/10 متر و بعد از آن حداکثر به ارتفاع 12 متر طراحی و اجرا گردد.»
بعد از این جلسه و حد ارتفاعی در نظر گرفته شده، کارشناسان نظر موافق خود در زمینه ثبت جهانی کاخ گلستان را اعلام کردند و این اثر ثبت جهانی شد و قرار شد بعدها ارتفاع ساختمان شماره 2 قوه قضائیه نیز پس از ثبت، کمتر شود اما درست 41 روز بعد از جلسه کمیسیون ماده 5 و ابلاغ حد ارتفاعی به «محمد ترامشلو» مالک سرای دلگشا، وی بار دیگر به دیوان عدالت اداری شکایت می کند؛ اما این بار نه به خاطر ثبت سرای دلگشا و خروج آن، بلکه به دلیل حد ارتفاعی صادر شده از سوی میراث فرهنگی و شورای عالی شهرسازی و معماری شهرداری تهران.
دادخواست دیوان عدالت اداری به جای میراث فرهنگی تهران به سازمان مرکزی میراث فرهنگی ارسال می‌شود و اداره حقوقی میراث فرهنگی استان تهران به عنوان مسئول دفاع در این پرونده، از ابلاغیه دیوان عدالت اداری تا 6 شهریور ماه بی اطلاع می‌ماند تا آنجا که از طریق مراجعه وکیل اداره کل حقوقی شهرداری تهران جهت گرفتن مدارک ثبتی پرونده سرای دلگشا و حریم کاخ گلستان، این اداره کل از شکایت صورت گرفته و دادگاه برگزار شده در اسفند 91، بعد از 7 ماه مطلع می شود و با مراجعه به شعبه دیوان عدالت اداری دادخواستی را در مورخ ۹۲،۶،۱۰ ثبت می کند تا از پرونده حریم کاخ گلستان و رای کمیسیون ماده ۵ دفاع کند اما رای اولیه دیوان عدالت اداری در آن تاریخ صادر شده بود.
بنابر اعلام دبیر کمیته خانه‌های تاریخی تهران، کارشناسان استان تهران امیدی به رای دادگاه تجدید نظر و تغییر رای فعلی ندارند و بر اثر اهمال رئیس اداره کل حقوقی میراث فرهنگی کشور و عدم ارسال ابلاغیه دادگاه به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، شعبه اول دیوان عدالت اداری رای قطعی خود را صادر کرده و دستور لغو بند 15 جلسه ۹۱،۱۱،۲ کمیسیون ماده ۵ شهر تهران و اجازه ساخت 27 متر ارتفاع بر روی بنای سرای دلگشا را صادر کرده است، که با این رای، کاخ گلستان درست پس از گذشت 2 ماه ممکن است به سرنوشت میدان نقش جهان اصفهان دچار شود و در فهرست میراث در خطر جهانی جا بگیرد و در نهایت در معرض تهدید خطر خروج از ثبت نیز قرار گیرد.
البته بر اساس اسناد موجود، به دلیل گذشت زمان از پرونده ساختمانی صادر شده از سوی شهرداری تهران برای سرای دلگشا، پروانه این بنا و پارکینگ 493 واحدی آن به دلیل عدم فعالیت غیر عمدی طبق اسناد شهرداری منطقه 12 جهت پرداخت نکردن دیون خود به شهرداری تهران؛ باطل و مبلغ 21 میلیارد و 100 میلیون ریال به شهرداری تهران طلبکار است و در این راستا شهرداری منطقه 12 اقدام به جلوگیری عملیات ساختمانی بنای موسوم به سرای دلگشا کرده است.
طبق قانون حق ندارند بنای مرتفع در حریم بازار و کاخ گلستان بسازند
مهدی حجت، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری به عنوان بالاترین مقام میراث‌بان کشور درباره احوال دل‌آشوب و مضطرب این روزهای کاخ گلستان به خبرنگار فارس می‌گوید: نگرانی‌ها وجود دارد و اگر قرار باشد بنای مرتفعی در حریم کاخ گلستان بسازند قطعاً کاخ گلستان را از میراث جهانی یونسکو حذف می‌کنند.
وی در خصوص اقدام فوریتی سازمان میراث فرهنگی در این باره به منظور جلوگیری از تکرار ماجرای مثلث چالش یونسکو، برج جهان‌نما و نقش جهان نیز تصریح می‌کند: طبق قانون حق ندارند در حریم بازار تهران و کاخ گلستان که میراث ثبت شده هستند بنای مرتفع بسازند و اگر بسازند یا خواستند بسازند ما مانع می‌شویم، از سوی دیگر بر اساس مصوبه امسال شورای‌عالی معماری و شهرسازی شهرداری، اگر بنای تاریخی که متعلق به قبل از سال 1340 است خراب شود، تنها می‌توان به اند‌‌‌‌ازه همان ارتفاع قبلی، ساختمانی جای آن ساخت.
حجت می‌گوید: یعنی می‌خواهند همه قوانین را زیرپا بگذارند و درو کنند؟ قانون باید رعایت شود تا میراث فرهنگی حفظ شود شهرداری باید طبق ضوابط حریم میراث ثبت شده، مجوز صادر کند. طبق ضوابط پلاک بلندمرتبه نمی‌توان در بازار تهران داشت.
سالهاست که سرمایه‌داران تبدیل به کابوس بناهای تاریخی شده‌اند و آرامش را از آنها گرفته‌اند، هر روز به یک بهانه‌ای، اما همه با یک هدف، آن هم، حرص برای یکی را به دو تا و چند تا رساندن. تنها جای یک پرسش باقی می‌ماند آیا آنها از این تاریخ و تمدن برنیامده‌اند؟
