این اظهارات در حالی توسط جی کارنی، سخنگوی کاخ سفید، مطرح می‌شد که رابرت منندز، سناتور دموکرات و رئیس کمیته روابط خارجی سنا، و مارک کیرک، سناتور جمهوری‌خواه ایالت ایلینویز، در تلاش برای جلب حمایت سایر سناتورها برای تصویب "قانون ایران عاری از تسلیحات هسته‌ای" بودند.
طرفداران این قانون در پاسخ به انتقاد کاخ سفید چنین استدلال می‌کنند که این تحریم‌ها زمانی وضع خواهند شد که توافق مقدماتی بین ایران و گروه 1+5 نقض شده یا روند تبدیل این توافق به توافقی فراگیر شکست خورده باشد. در همین حال این طرح به دولت آمریکا یک سال فرصت می‌دهد تا مسیر دیپلماتیک را طی کند. حامیان طرح می‌گویند، به این ترتیب توافق موقت با تهران نیز نقض نخواهد شد.
رابرتر منندز، طی یادداشتی در واشنگتن‌پست ضمن اینکه قانون مذکور را یک بیمه دیپلماتیک نامید نوشت: " این قانون تلاش‌های دولت اوباما و نیز برنامه اقدام مشترک را که در ماه نوامبر به دست آمد را به رسمیت می‌شناسد. این قانون همچنین از مذاکرات پشتیبانی می‌کند، به دولت یک سال فرصت می‌دهد تا به یک توافقنامه جامع دست یابد، به کاهش تحریم‌های ایران احترام می‌گذارد و مادامی که مذاکرات با حسن نیت در حال انجام است مانع اعمال تحریم‌های بیشتر میشود."
از طرف دیگر محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، اعلام کرد که اگر تحریم‌های مذکور به تصویب کنگره برسد "تمام این توافقنامه از بین خواهد رفت". وی به نشریه تایم گفت: "ما نمی‌خواهیم تحت اجبار مذاکره کنیم."
ایران صراحتا اعلام کرده است که تصویب این قانون در سنای آمریکا به معنای لغو توافقنامه هسته‌ای ژنو خواهد بود. مرضیه افخم، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، هفته گذشته (17 دی) در نشست خبری هفتگی خود گفت: " تصویب هرگونه تحریم جدید به معنای خاتمه دادن به مذاکرات جدی است و چنانچه این طرح تصویب شود این اقدام مغایر روند مذاکرات است و مذاکرات به شکست خواهد انجامید".
لحن صریح و قاطعانه ایران منجر به نگرانی دولت آمریکا درباره پیامدهای وخیم تصویب احتمالی طرح "قانون ایران عاری از تسلیحات هسته‌ای" در سنا شده است تا جایی که برنادت میهان، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، در مصاحبه با نشریه هافینگتون پست (19 دی) در واکنش به تلاش سناتورهای حامی تحریم‌های جدید ایران گفت: " اگر برخی از اعضای کنگره می‌خواهند که آمریکا دست به اقدام نظامی بزند، باید در برابر عموم مردم آمریکا این سخن را بگویند."
با افزایش حمایت سناتورها از قانون تحریم‌های جدید، جی کارنی، سخنگوی باراک اوباما، در نشست خبری اخیر خود (20 دی) نتوانست به مانند گذشت از عدم تصویب این طرح در سنا سخن بگوید و گفت: " من درباره نتیجه رأی‌گیری پیش‌بینی نمی‌کنم." وی همچنین برخلاف ماه دسامبر گذشته سخنی از وتوی اوباما نیز به زبان نیاورد. با این حال، با توجه به اظهارات پیشین کاخ سفید بازار گمانه‌زنی‌ها درباره وتوی طرح سناتورها بسیار داغ است. اما وتوی رئیس‌جمهور در سیستم قانونگذاری آمریکا چگونه اعمال میشود؟
وتوی ریاست‌جمهوری چیست
زمانی که یک طرح (bill) هم توسط مجلس نمایندگان و هم سنای آمریکا که دو مجلس تشکیل دهنده کنگره آمریکا هستند تصویب میشود برای امضاء و تبدیل به قانون (law) به رئیس‌جمهور فرستاده میشود. قانون اساسی از رئیس‌جمهور می‌خواهد که دربرابر این طرح مصوب یکی از این چهار موضع را اتخاذ کند: امضای آن ظرف مدت 10 روز و تبدیل آن به قانون، وتوی معمولی، امضاء نکردن آن که در این صورت در مدت 10 روز خود به خود به قانون تبدیل میشود و یا وتوی "جیبی".
وتوی معمولی
زمانی که کنگره طرحی را تصویب کرد، رئیس‌جمهوری ممکن است که ظرف مدت 10 روز، این طرح را بدون امضا به کنگره بازگرداند. وی دلایل خود برای رد این طرح را نیز که "پیام وتو" خوانده میشود همراه طرح به نمایندگان کنگره ارسال می‌کند. رئیس‌جمهور باید تمام یک طرح را وتو کند و نمی‌تواند تنها بخش‌هایی از آن را رد و بخش‌های دیگری را بپذیرد. البته کنگره در سال 1996 چنین حقی را به بیل کلینتون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، اعطاء کر اما دیوان عالی در سال 1998 آن را مغایر با قانون اساسی خواند.
طرح بدون امضای رئیس‌جمهور قانون میشود
زمانی که کنگره در تعطیلات نیست و به فعالیت خود ادامه می‌دهد. اگر رئیس‌جمهور طرح مصوب را ظرف مدت 10 روز نه امضاء کند و نه وتو، این طرح مصوب خود به خود تبدیل به قانون میشود.
وتوی جیبی
زمانی که کنگره در تعطیلات به سر می‌برد، رئیس‌جمهور می‌تواند یک طرح مصوب را از طریق امتناع از امضای آن رد کند. این عمل را "وتوی جیبی" می‌نامند زیرا به مانند این است که رئیس‌جمهور طرح مصوب را درون جیب خود گذاشته و دیگر سخنی از آن به میان نمی‌آید. بر خلاف، وتوی معمولی، کنگره نه فرصت و نه اختیار آن را دارد که وتوی جیبی را لغو کند.
لغو وتو
برای لغو یک وتو، هر دو نهاد کنگره یعنی مجلس نمایندگان و مجلس سنا باید وارد عمل شوند. برای لغو وتوی رئیس‌جمهور آراء دو سوم اعضای حاضر در مجلسین کافی است. اگر یکی از این دو مجلس نتواند وتوی رئیس‌جمهور را لغو کند، نهاد دیگر درباره لغو وتو رأی‌گیری نمی‌کند، حتی اگر از آراء کافی برخوردار باشد. مجلس نمایندگان و سنا می‌توانند در هر زمانی که وتو صادر شد نسبت به لغو آن اقدام نمایند. اگر هر دو نهاد قانونگذاری بتوانند وتوی رئیس‌جمهور را لغو کنند، طرح مصوب آنها تبدیل به قانون میشود. به گزارش "سرویس تحقیقات کنگره" از سال 1789 تا 2004، تنها 106 فقره از مجموع 1484 وتوی رؤسای جمهور آمریکا توسط کنگره لغو شده است.
وتوی تحریم‌های ایران
یکی از دستیاران سناتورهای کنگره آمریکا در گفت‌و‌گو با سی‌ان‌ان (20 دی) اعلام کرده بود که هم‌اکنون 77 سناتور از "قانون ایران عاری از تسلیحات هسته‌ای"، لایحه‌ای با پشتیبانی دوحزبی در سنا، حمایت می‌کنند. این دستیار اعلام کرده هم‌اکنون 59 سناتور به صورت رسمی از این قانون حمایت می‌کنند اما تعداد غیر رسمی حکایت از حمایت دستکم 77 سناتور دارد و این رقم در زمان انجام رأی‌گیری بیشتر نیز خواهد شد.
اگرچه برخی از رسانه‌های داخلی با اشاره به این ارقام از لغو حق اوباما برای وتو خبر می‌دهند، اما حتی اگر 77 سناتور به "قانون ایران عاری از تسلیحات هسته‌ای" رأی مثبت دهند، باز هم اوباما می‌تواند این طرح مصوب را وتو کند. در حقیقت در این مرحله هیچ قدرتی نمی‌تواند مانع از وتوی طرح‌های مصوب کنگره توسط رئیس‌جمهور جلوگیری کند.
پس از وتوی این طرح مصوب توسط رئیس‌جمهور است که مجلسین کنگره آمریکا می‌توانند با آراء بیش از دو سوم اعضای حاضر، وتوی رئیس‌جمهور را لغو کرده و طرح مد نظر خود را تبدیل به قانون سازند.
البته تاریخ نشان داده است که در بیشتر موارد تهدید به وتو باعث شده تا کنگره طرح مورد نظر را از دستور کار خارج کرده و یا به آن رأی ندهد. از طرف دیگر سوابق وتوهای رؤسای جمهور نشان می‌دهد که تنها اندکی بیش از 7 درصد وتوهای رؤسای جمهور آمریکا توسط کنگره لغو شده‌اند. بنابراین باید خوشبین بود که تهدید به وتو و یا وتوی اوباما می‌تواند مانع از تصویب طرحی شود که چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 را بار دیگر در تاریکی فرو خواهد برد.
مهدی سیاری
