آمریکا و نگاه ها به پرونده هسته ای ایران

صراط: برنامه اقدام مشترک در 24 نوامبر 2012 میان ایران و 1+5 در ژنو به امضا رسید. اما تلاش های دولت آمریکا برای گفتگو درباره یک توافق نهایی با ایران در زمینه برنامه هسته ای اش با یک مانع احتمالی جدید از سوی سناتورها روبه روست. این اقدام با واکنش کاخ سفید مواجه شده است. در این حال برای بررسی بیشتر رویکرد جناح ها و احزاب آمریکا در مورد پرونده هسته ای  ایران و بررسی چرایی رفتار نمایندگان سنا و دولت آمریکا در قبال پرونده هسته ای، گفتگویی با دکتر فواد ایزدی،  استاد دانشگاه تهران و تحلیلگر مسایل آمریکا، ترتیب داده ایم.

اگر بخواهیم از آغاز توافقنامه ژنو نگاهی به رویکرد واشنگتن داشته باشیم چه عواملی موجب شد که آمریکایی ها مایل  به  امضای تواقنامه ژنو و ادامه مذاکره با ایران شوند؟

پاسخ به این پرسش دارای چند بعد است. دلیل اول آن است که از نگاه آمریکا، سرعت پیشرفت هسته ای ایران زیاد بوده است. این امری است که در صبح روزی توافق ژنو گفته شد. یعنی سانتریفیوژ های ایران به 19 هزار عدد رسیده و از نظر کری، عدم توافق، مساوی با نامعلوم بودن آینده برنامه هسته ای ایران است. لذا طرف مقابل چون دغدغه ای در مورد پیشرفت برنامه هسته ای ایران دارد، نمی خواهند ایران به مرز هسته ای شدن برسد.

از این دیدگاه، اگر ایران به این مرز رسید، با فاصله کمی می تواند بمب اتم  بسازد. یعنی هر چند ایران بارها گفته و مقام معظم رهبری هم بارها اشاره کرده که به دنبال بمب اتم نیستیم، اما آمریکایی ها برای خود محاسباتی دارند و خود را به جای ایران گذارده و می گویند با توجه به تهدیدها، اگر ما به جای ایران بودیم، قطعا بمب می ساختیم و لذا ایران هم بمب می خواهد. در واقع نزدیک بودن ایران به خط آستانه هسته ای شدن، برای آمریکا ناراحت کننده است.

چرا که  اگر کشوری به این آستانه رسید، با تصمیم در ساخت بمب، می تواند به سرعت این امر را انجام دهد. در همین راستا کالین پاول، وزیر دفاع سابق آمریکا، در جلسه ای در مجلس نمایندگان  آمریکا می گوید، ما با دو جدول زمانی روبرو هستیم. جدول زمانی تحریم ها که نمی دانیم کی جواب می دهد. چرا که هدف تحریم ها، یعنی ایجاد حرکت های مردمی ( فشار تحریم بر مردم ایران و فشار مردم بر دولت ایران )، مشخص نیست چه زمانی نتیجه دهد و مردم تظاهرات کنند، اما در جدول زمانی دیگری، سرعت پیشرفت ایران در حوزه هسته ای زیاد است.

از نظر وی ( که نظر اوباما هم هست ) باید این دو جدول زمانی را با هم هماهنگ کرد. یعنی سرعت پیشرفت برنامه هسته ای ایران را کاهش داد، تا با سرعت تاثیرگذاری تحریم ها هماهنگ گردد. در واقع این دغدغه آمریکا موجب توافق ژنو شد، و اکنون این دغدغه برداشته شده است.

یعنی اروانیوم 20 درصدی ایران از حالت قابل استفاده بودن برای غنی سازی بیشتر خارج می گردد، پروژه های اراک در نهایت عملیاتی نمی شود و آنها نگران سانتریفیوژهای نسل جدید نیستند. حتی براساس توافق ژنو، ایران غنی سازی می کند، اما حجم مواد  غنی شده  نمی تواند بیشتر از حجم حاضر گردد. در گام نهایی هم، حق غنی سازی ایران مشروط به نظر موافق آمریکا شده است.

چنانچه در چند مورد از توافق سخن از « توافق طرفین و تعریف طرفین » دارد. اینکه طرفین باید توافق کنند به این معنی است که اگر ایران غنی سازی بیست درصدی بخواهد یا ... و آمریکا نظر مخالفی داشته باشد، ایران حق غنی سازی ندارد. یعنی در غنی سازی دو طرف باید نظر موافق داشته باشند. اما این امر خلاف ان پی تی است.

در حقیقت با توافق ژنو، ایران بر خلاف بند چهار توافق ان پی تی، که حق  غنی سازی را به کشورها می دهد، گفته است حق غنی سازی را مشروط به نظر موافق آمریکا و کشورهای دیگر پنج به علاوه یک کرده است. یعنی اگر این کشورها مخالفتی کنند، ایران حق غنی سازی را از دست می دهد. حتی براساس توافق ژنو در بند آخر، مکان غنی سازی هم مهم است، و معلوم نیست در ایران انجام گیرد یا نه. در این بین توافق ژنو دغدغه آمریکایی ها را حل می کند و دغدغه آمریکا در مورد سرعت برنامه هسته ای ایران، با توافق ژنو برطرف خواهد شد.

دغدغه دیگری که آمریکایی ها دارند این است که آمریکا مشکلات بسیاری در عراق، سوریه و افغانستان دارد و خود نتوانسته است این مشکلات را مدیریت کند. آمریکا به این نکته رسیده است که نفوذ قدرت ایران گسترده است و اگر ایران مخالف حرکتی در منطقه باشد، در بسیاری از موارد این حرکت رخ نمی دهد. لذا گروهی در درون تیم اوباما ( نه لزوما همه آمریکا و کنگره و سنا) معتقد اند که اگر بتوانند برنامه هسته ای ایران را آنگونه که می خواهند متوقف و مدیریت کنند، از بابت ایران خیالشان راحت گشته و می توانند در حوزه هایی دیگر، از نفوذ و توان ایران تا جایی که نیاز  اقتصا کند، بهره برند.

این نگاه اکنون در دولت اوباما مورد توجه است؟

برخی از حرکت هایی که در وزارت  خارجه آمریکا دیده می شود به این تفکر بر می گردد. در واقع به استخدام گرفتن ایران برای پیشبرد برخی از اهداف آمریکا در منطقه، دلیل دیگر توجه آمریکا به مذاکرات هسته ای است. گذشته از این، توجه آمریکایی ها در نگاه به درون دولت یازدهم است. آنها می بینند برخی از دوستان ( افراد درون دولت) اتفاقا از این چنین توافقاتی با آمریکا خوشحال هم هستند.

یعنی افرادی در دولت یازدهم هستند که از در خدمت آمریکا بودن استقبال کرده و این امر را این گونه توجیه می کنند که اگر ما در راستای اهداف آمریکا حرکت کنیم، منافعی هم برای ما دارد. آمریکا این نکات و علایق را دریافته و با شنود و رصد شخصیتها می داند که برخی دوستان در درون دولت یازدهم، خیلی معتقد به موضوع هسته ای نبوده و گاه این امر را نوعی دردسر دانسته و لذا از توافق خوشحال هستند. در واقع این امر دلیل دومی است که آمریکایها به میز مذاکره آمده اند تا موضوع هسته ای را حل کرده و به هدف برسند.

دلیل سومی که آمریکایی ها در پای میز مذاکره حاضر شده اند، عدم تغییر در نگاه آمریکا نسبت به ایران است. یعنی آمریکا همچنان ایران را کشوری مشکل دار و بعضا دشمن می داند و معتقد است که می توان از ایران برای برخی تلاش های منطقه ای خود استفاده کرده و بعد ماهیت دولت ایران را تغییری کلی داد. یعنی از این دید، می شود مشکلی را که انقلاب اسلامی از 34 سال پیش درست کرده، به تدریج حل کرد.

اوباما در چند هفته پیش، به این نکته در مرکز سابان اشاره کرد. وی در نقد مخالفان  ژنو گفت، کشورها می توانند تغییر کنند. چرا  ایران نتواند تغییر کند؟

در همین موضوع فریدمن، سرمقاله نویس نیویوک تایمز، هم در مقاله ای در چند هفته پیش اشاره کرد که با حرکت ژنو، هدف آمریکا  این است که افرادی که در درون حکومت ایران غربگرا یا نسبتا غربگراتر هستند، اهمیت و جایگاه بهتری یابند، تا کاراکتر یا ماهیت دولت تغییر کند. در این راستا، برخی هم در داخل اشاره می کند که انقلاب اسلامی به بلوغ رسیده و باید تغییر کرده و در راستای سیستم حاکم با مدیریت آمریکا پیش رود. در واقع این سه دلیل، آمریکا یا بخشی از تیم اوباما را ترغیب کرد تا به توافق ژنو دست زنند.

دو ماه از توافقنامه ژنو سپری می شود و هر روز فشار تندروهای آمریکایی علیه این توافق افزایش یافته و نمایندگان سنا مصر هستند طرح تشدید تحریم ها علیه ایران را به تصویب برسانند. در این حال چرا منافعی که برای آمریکا ذکر کردید  هنوز با مخالفت داخلی سنا روبرو است؟

مخالفان اکثرا نهادهایی هستند که مرتبط با نتانیاهو و لابی اسرائیل اند. برای فهم علت مخالفت 59 نفر در سنا، که قانون تحریم جدید را امضا کردند ( حتی گزارش هایی وجود دارد که عملا 77 نفر در زمان رای گیری تحریم جدید حاضر به رای هستند)، باید متوجه ماهیت این دو گروه بود. در واقع گروهی معتقدند که بیشتر دغدغه منافع ملی آمریکا را دارند. این گروه به تیم اوباما نزدیک تر و یا در درون تیم اوباما هستند. اما گروه دیگر  بیشتر  دغدغه منافع اسرائیل را دارند.

یعنی جمهوری خواهان بیشتر دغدغه منافع اسرائیل را دارند تا آمریکا ؟

نه لزوما. خیلی از دموکرات ها، در بین افرادی که تحریم های جدید را مطرح کرده اند، هستند. در واقع مخالفان فقط جمهوری خواهان نیستند، ولی اکثریت جمهوری خواه هستند. اینکه سناتورهای آمریکا به دنبال منافع اسرائیل هستند، خود داستان دیگری است. چرا که موضوع نفوذ پول ( نکته ای که مقام معظم رهبری بدان توجه کرد) و اینکه نهادهای قدرت و ثروت چگونه می توانند باعث شوند سناتورهای یک کشور، منافع کشور دیگری را  در نظر گیرند، موضوع مهمی است.

برخی از تحللیل گران بر این نظرند که مخالفت نمایندگان با رویکرد اوباما و توجه به افزایش تحریمهای آمریکا نوعی  بازی تعریف شده بین دولت آمریکا و نمایندگان است. نگاه شما در این حوزه چیست؟

دو موضوع وجود دارد. نخست اینکه اختلافی جدی بین تیم اوباما و تیم نتانیاهو و اکثریت سنای آمریکا هست. ولی چون در تاکتیک اختلاف دارند، با هم همکاری هایی هم می کنند. مثلا سر و صداهایی که نتانیاهو در ابتدا ایجاد کرد چرا خاموش شد؟ در واقع این سر و صداها قطعا بخشی از بازی پلیس خوب و پلیس بد بود. در حالی که برخی در درون کشور ما از توافق ژنو خیلی خوشحال شدند. چرا که با توجه به رفتار نتانیاهو پس از توافق ژنو ( عصبانیت و مخالفت او با توافق)، این امر را خیلی خوب می دیدند.

در تایید این امر کروکر، سناتور تنسی، در شانزده مهر به خانم شرمن در کمیسیون روابط خارجی سنا می گوید که ما در سنا نقش پلیس بد را بازی می کنیم و شما نقش پلیس خوب را بازی کنید. این تحلیل، تحلیل درستی است و در آمریکا ها  هم بدان اشاره کرده اند. اما همه این رویکرد در مدار بازی پلیس بد و خوب نیست. در واقع نوعی اختلاف نظر هم بین اوباما و مخالفان وجود دارد.

یعنی مجموعه ای که بیشتر به لابی اسرائیل نزدیک تر است، از آن می ترسد که پروژه آمریکا در مورد استفاده از ایران جهت پیشبرد اهداف خود در غرب آسیا و تبدیل ایران به کشوری هماهنگ، در دولت یازدهم ایران رخ دهد، و نتیجه آن در نهایت این شود که ایران رقیبی برای  اسرائیل شود. در واقع اینکه اسرائیل سالیانه سه و نیم میلیارد دلار پول می گیرد و حمایت های بسیاری را به دست می آورد، به علت کمک اسرائیل در پیشبرد سیاست های آمریکا در منطقه است. لذا لابی اسرائیل و همفکران آن از ایجاد رابطه مثبت ایران و آمریکا هراسانند.

آنها معتقدند که سیستم جمهوری اسلامی به گونه کلی نابود گردد ( نکته ای که نفتالی دنت، وزیر  دارایی اسرائیل، گفت. وی وضعیت ایران را به بوکسوری مقایسه کرد که در زمین بوکس ناک اوت شده و داور در بالاسر وی به شماره 5 رسیده است. لذا اگر کمی صبر کنید و تحریم ها را افزایش دهید ایران تسلیم می شود)  در مقابل تیم اوباما معتقد است که چون غنی سازی در ایران بومی شده است، نمی توان به گونه کلی آن را از ایران گرفت و باید آن را مدیریت کرد. یعنی آمریکایی ها از  توقف کامل موضوع هسته ایران  عقب نشینی کرده اند.

در واقع نقش پلیس بد و پلیس خوب و اختلاف نظر وجود دارد، ولی اهداف دو گروه یکی است. هر دو به تضعیف ایران و مقابله با ایران می اندیشند. اما تاکتیک ها متفاوت است. تاکتیک تیم اوباما این است که برنامه هسته ای مدیریت گردد، و تاکتیک طرف مقابل این است که ایران تسلیم شود. تیم اوباما این امر را نمی بیند. چنانچه خانم شرمن به این نکته توجه کرده و به فرهنگ مقاومت ایرانیان اشاره کرده است. به عبارتی آمریکا متوجه مقاومت و فرهنگ مقاومت در ایران شده است.

آیا در  شرایط کنونی بین جمهوری خواهان اختلافی بر  سر پرونده هسته  ای ایران وجود دارد؟

اقلیت خیلی کوچکی در سنا ( چون زند پال ) هستند که امکان دارد اگر تحریم جدید تصویب شود، بدان رای ندهد. ولی اکثریت  قریب به اتفاق جمهوری خواهان، موافق تحریم ایران هستند. بخشی از این رویکرد به خاطر فشار لابی اسرائیل و بخشی به خاطر دعوا با دموکرات هاست. درصد قابل توجهی از دموکرات ها هم موافق تحریم  هستند، که این امر به خاطر ارتباط با لابی اسرائیل است.

با توجه به سناریوی پلیس بد و پلیس خوب، اگر تحریم های جدید بر ضد ایران اعمال شود، آیا دولت آمریکا از واکنش ایران نمی ترسد؟

نه. وضعیتی که به وجود آمده این است که دوستان دولت یازدهم، به گونه ای معیشت مردم را به  موفقیت در توافق  ژنو گره زده، و بارها هم این امر را تکرار کرده اند. با اینکه  مقام معظم رهبری بارها اشاره کرده اند که برای حل مشکلات اقتصادی، نگاه ها به درون باشد. اما دوستان اصرار دارند که پیشرفت در حوزه اقتصاد داخلی را به توافق ژنو گره زنند. نتیجه این امر سخن دیوید کوهن، مسئول  اجرای تحریم ها است.

وی در 21 آذر به این نکته توجه کرده که توافق ژنو انتظاراتی در بین مردم ایران ایجاد کرده است، که در شش ماه آینده دولت را مجبور به حرکت در این مسیر می کند. چرا که فشارهای اجتماعی وجود دارد. در واقع اینکه دولت کنونی بخواهد حوزه مذاکره را با فشار مردمی همراه کند، مورد سوال است. چرا باید اصراری بر گره زدن معیشت مردم با موفقیت در  مذاکرات ژنو وجود داشته باشد؟.

در شرایط کنونی با توجه به ملاحظات گفته شده شما، رویکرد اوباما در مورد پرونده هسته ای ایران چیست؟

آنها به توافق ویژه ای در ژنو دست یافته اند. فرد کاپلن در شورای روابط خارجی آمریکا می گوید هفته قبل از توافق ژنو، متن توافق توسط دولت به کارشناسان این حوزه ارائه شد، اما هیچ کارشناسی باور نمی کرد ایران این توافق را بپذریرد، اما پذیرفت. لذا آمریکا توافق خوبی را به دست آورد. آنها از یک سو حق غنی سازی را به نظر موافق خود گره زده اند، و از سویی دیگر، تحریم های اصلی بانکی و نفتی را برنمی دارند.

در ترجمه وزارت خارجه در مورد تحریم ها اشتباهی هست. هرچند هدف اصلی مذاکرات هسته ای برداشتن تحریم های بانکی و نفتی علیه ایران است، اما متاسفانه در گام نهایی، و پس از انجام تمام تعهدات ایران بر اساس توافقنامه، فقط تحریم های هسته ای سازمان ملل، تحریم های هسته ای چندجانبه، و تحریم های هسته ای ملی برداشته خواهد شد.

در نتیجه، تحریم های بانکی و نفتی مصوب کنگره آمریکا باقی خواهد ماند. همچنین در حالی که تحریم های های بانکی و نفتی برای کشور مشکل ایجاد کرده است، اما این امر براساس قوانین کنگره آمریکا، با سه بهانه حقوق بشر، مساله هسته ای و  حمایت از تروریسم به تصویب رسیده است.

بنابراین، حتی اگر ایران برنامه هسته ای خود را به طور کامل و برای همیشه متوقف کند، آمریکا بدون نقض توافق نامه ژنو، می تواند با دو بهانه دیگر خود، یعنی موضوعات حقوق بشر و حمایت از تروریسم، به تحریم های بانکی و نفتی، که بیشترین مشکل را برای مردم ایجاد کرده، ادامه دهد.

این امر نکته ای است که در جلسه استماع کمیسیون روابط خارجی سنای آمریکا و سوالی که سناتور کورکر از خانم وندی شرمن، معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا و رئیس تیم مذاکره کننده آمریکایی حاضر در کنفرانس ژنو، می پرسد، وجود دارد.

وی می پرسد آیا به تیم ایرانی گفته شده است که مسئله تحریم های آمریکا در سه موضوع بوده و با تعطیلی برنامه هسته ای ایران، دو موضوع دیگر همچنان بر روی میز باقی خواهد ماند؟ خانم شرمن در جواب اظهار می کند که این نکته با شفافیت به طرف ایرانی گفته شده که باید در موضوع حقوق بشر و حمایت از تروریسم، پیشرفت داشته باشید، منطقه را به هم نریزید و... .

به عبارتی آمریکایی ها رضایت کاملی از توافق ژنو دارند؟

در واقع آمریکایی ها شرایط خیلی خوبی دارند و غنی سازی ایران را به موافقت خود مشروط کرده اند. تحریم های اصلی را زمانی برمی دارند که مشکلات دیگر با  ایران را نیز  حل کنند و به صورت قطره چکانی پول های ایران را پس دهند. از این منظر هر چیزی قیمتی دارد.

مثلا کوتاه آمدن در حوزه هسته ای قیمتی داشته و کوتاه آمدن در حوزه سوریه قیمت دیگری دارد. تا آمریکایی ها به تدریج مشکلات با ایران را حل کنند و در نهایت ایران را در حوزه  هسته ای، سیاسی و روابط ایران و کشورهای دیگر، موشکی و نظامی مدیریت کنند.

چنانچه در جلسه استماع 21 آذر کمیسیون بانکداری سنا، سناتور جان تستر از حوزه نظامی توافق ژنو پرسید، و وندی شرمن به عنوان مسئول تیم مذاکره کننده، در پاسخ می گوید که در توافق ژنو، در سه جا به موارد نظامی، به گونه غیر مستقیم اشاره شده است. لذا آمریکا تلاش می کند تا با توافق ژنو، موضوع هسته ای، موشکی و سیاست خارجی را مدیریت کرده و تحریم ها را تا زمانی که دغدغه ای وجود دارد، برندارد.

از نظر تیم اوباما، این مسیر در جهت مدیریت ایران و تغییر ماهیت دولت ایران است. در عین حال مخالفان اوباما معتقدند که در نهایت نمی توان ایران را مدیریت کرد و  ماهیت دولت آن تغییر نمی کند. مگر اینکه به سمت نابودی کامل و شکست و تسلیم کامل ایران حرکت کرد.

گفتگو  با دکتر فواد ایزدی

استاد دانشگاه و تحلیل گر آمریکا