صراط: علیرضا نادری معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران در خصوص معماری ایرانی اسلامی نکاتی را عنوان کرد.
با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری به توجه مسئولان به استفاده از معماری ایرانی و اسلامی در نماهای شهر تهران در بررسی رعایت این موضوع مهم از سوی شهرداری تهران می‌بینیم که در سال‌های گذشته یکی از تاکیدات شهردار تهران به مدیران شهری به ویژه معاونت شهرسازی و معماری شهر تهران بازگشت هویت ایرانی و اسلامی به شهر تهران است. از سوی دیگر کارشناسان همواره خطر جایگزینی الگوهای اصیل معماری ایرانی- اسلامی را با سایر معماری ها متذکر می شوند. در حال حاضر چشم انداز و برنامه این معاونت در قبال احیای معماری ایرانی و اسلامی چیست؟
با توجه به دیداری که مدیران شهری با مقام معظم رهبری داشتند توجه به معماری ایرانی و اسلامی و همچنین مدیریت جهادی بخشی از نکات و تاکیداتی بود که ایشان به مجموعه مدیریت شهری داشتند. نکته قابل تامل این دیدار نیز ابراز رضایت ایشان از مدیریت جهادی بود که در مجموعه مدیریت شهری تهران وجود داشته و توانست در طول سال‌های اخیر چهره پایتخت را متحول کند و کما اینکه در نامگذاری سال 93 از مدیریت جهادی به عنوان یکی از مسائل مهمی که مدیران و مسئولان باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند، یاد کردند. یکی از تاکیدات ایشان همانطور که به آن نیز اشاره کردم بحث معماری اسلامی و سیما و منظر شهری بود. در این رابطه باید به این مساله اشاره کنم که یکی از کارها و اقداماتی که معاونت شهرسازی و معماری شروع کرده است، احیای بافت و بناهای تاریخی در شهر تهران بوده است. در این زمینه حوزه مدیریتی در معاونت شهرسازی و معماری شهرداری شهر تهران شکل گرفت تحت عنوان بافت و بناهای تاریخی شهر تهران. همانطور که می‌دانید شهر تهران تشکیل شده از یک حصار صفوی به مساحت 670 هکتار که این حصار یک پیشنه و تاریخچه 400 ساله دارد و بعد از آن نیز حصار ناصری را در شهر تهران داریم که مساحت این مجموعه نیز 2900 هکتار است. در واقع عمده بناها و بافت‌های تاریخی که در شهر تهران قرار دارد، در این دو حصار واقع شده است و در صدد احیای این محدوده‌ها به عنوان هویت شهر تهران هستیم. بارها به این مساله اشاره کرده‌ام کشورهایی که شاید قدمت آنها به 100 سال و یا کمتر می‌رسد، برای خودشان هویت سازی می‌کنند و ما که دارای هویت چند هزار ساله هستیم به نوعی این میراث ارزشمند را فراموش کردیم. بنابر این یکی از کارهای معاونت شهرسازی و معماری احیای بافت‌های تاریخی در محدوده مرکزی شهر تهران است.
آنطور که نقشه‌های قدیمی که از شهر تهران به جا مانده نشان می‌دهد بیشتر بناهای تاریخی پایتخت در محدوده حصار ناصری قرار دارند؟
محدوده حصار ناصری از سنگلج فعلی شروع شده و از جنوب به خیابان شوش، از غرب به خیابان کارگر، از شرق به خیابان ری و از شمال نیز به خیابان سپه فعلی محدود می‌شود که در آن میدان مشق و بسیاری از میادین تاریخی قرار دارد. اولین کاری که معاونت شهرسازی انجام داد، احیای نقشه‌های قدیمی شهر تهران بود تا محدوده‌های تاریخی و قدیمی تهران برای اجرای طرح‌های شهرسازی کاملا مشخص باشد. همانطور که در نقشه‌های قدیمی شهر تهران نیز مشخص است حصار صفوی در دل حصار ناصری قرار دارد. همچنین برای نخستین بار این معاونت اقدام به چاپ کتاب بناها و بافت‌های تاریخی شهر تهران کرده است. شاید خیلی از شهروندان تهرانی هنوز ندانند که در پایتخت بناهای تاریخی بسیاری وجود دارد که در این کتاب به تفکیک مناطق سعی کرده ایم تا تمامی بناهای تاریخی شهر تهران را مشخص و معرفی کنیم.
براساس مطالعاتی که انجام داده اید، اکنون بیشترین بافت و بناهای تاریخی در کدام منطقه قرار دارد؟
براساس نتایجی که از این مطالعات به دست آمده منطقه 12 با 164 بنای تاریخی بیشترین مساحت از بافت تاریخی را در خود جای داده است. البته لازم به توضیح است در مطالعاتی که انجام شده و در کتاب بناها و بافت‌های تاریخی شهر تهران نیز به چاپ رسیده است، برخی از بناها ساختمان آن تاریخی است و بخشی نیز بیانگر یک رویداد تاریخی است. به عنوان مثال خانه اخوان ثالث که از نظر قدمت جزء بناهای تاریخی به حساب نمی‌آید اما در آن یک رویداد تاریخی اتفاق افتاده است. این کتاب در اختیار گردشگران شهر تهران قرار می‌گیرد.
در کنار احیای بافت‌ها و بناهای تاریخی چه اقدامات دیگری در این معاونت انجام شده است؟
یکی از مهمترین کارهایی که در این معاونت انجام شده، ریل گذاری جدید این معاونت در جهت اهداف ذکر شده است. به عبارت دیگر این معاونت تنها به عنوان معاونتی که در کار صدور پروانه و مجوز ساخت فعالیت می‌کند، دیگر شناخته نمی‌شود. صدور پروانه یکی از اقداماتی است که در واحد‌های این معاونت در داخل مناطق در حال انجام است که بخش عمده این کار نیز به دفاتر خدمات الکترونیک شهر تهران واگذار شده است. کاری که ما می‌خواهیم انجام دهیم؛ رسیدگی به سیما و منظر شهر و اجرای طرح های موضعی و موضوعی است.
به عنوان مثال یکی از کارهایی که در صدد سیاستگذاری و اجرای آن هستیم ایجاد محدوده مرکزی شهر تهران است. اکنون اگر نگاهی به تمامی شهرهای بزرگ جهان داشته باشیم، خواهیم دید که دارای یک مرکز اجتماعی- اقتصادی هستند که به نام محدوده مرکزی شهر شناخته می شود. ما در شهر تهران هیچ محدوده مرکزی تعریف شده نداریم. این محدوده‌ها در کل دنیا دارای مشخصاتی است. می‌تواند بافت تاریخی در محدوده‌های مرکزی شهر وجود داشته باشند. به اعتقاد ما پارکینگ در این محدوده نباید از یک ظرفیت مشخصی بیشتر ساخته شود. چرا که اعتقاد داریم در محدوده مرکزی شهر پیاده راه ها ساخته شود. اعتقاد داریم که حمل و نقل عمومی باید در این محدوده فعالیت کند و بسیاری از شاخص‌های دیگری که این محدوده‌ها دارا هستند باید وجود داشته باشد. وجود مراکز خرده فروشی و کار و فعالیت و در نهایت بعد از ظهرها که این محدوده خالی می‌شود به واسطه ایجاد یکسری تفریحات مانند رستوران‌ها، مراکز تئاتر و سینماها، عرصه های عمومی فرهنگی با طیف وسیعی از مخاطب، فضای سبز و مناسب برای حضور خانواده ها و ... با توجه به خلق و خوی ایرانی و اسلامی ما به یک مرکز تفریحی و گردشگری تبدیل شود.
زمانی که شهردار ی تهران محدوده بازار را تبدیل به پیاده راه کرد، فکر می‌کنم بیشتر این اعتقاد را داشت بازار که به عنوان قلب اقتصادی شهر تهران نیز شناخته می شود، روزها به عنوان مرکز کار و تلاش و شب‌ها به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و تفریحی شهر تهران تبدیل شود. آیا می‌توان این ادعا را مطرح کرد که کارهایی در گذشته برای ایجاد محدوده‌های مرکز شهر در پایتخت انجام شده است؟
مسلما اقداماتی که اکنون معاونت شهرسازی و معماری در نظر دارد در شهر تهران انجام دهد با تفکر قالیباف از ایجاد پیاده راه در محدوده بازار در یک راستا قرار دارد. ما در نظر داریم تا شب مردگی را در محدوده‌های تاریخی شهر تهران خاتمه دهیم. به مانند بازار که در روز محدوده کار و فعالیت است و شب‌ها کمتر کسی جرات رفتن به این محدوده را دارد. به همین خاطر برنامه ریزیهایی که انجام داده‌ایم این است که شب مردگی را در این محدوده‌ها از بین ببریم به عنوان مثال یکی از کارهایی که در این محدوده می‌خواهیم انجام دهیم، نورپردازی درست و اصولی در اطراف بازار قدیمی و تاریخی شهر تهران است. البته در اینجا موضوع مهم اقتصاد شهری نیز مد نظر خواهد بود.
باید قبول کنیم که موضوع نورپردازی در شهر تهران هنوز به آن شرایط ایده آل و استاندارد نرسیده است؟
بله همانطور که گفتم برای ایجاد محدوده‌های مرکزی در شهر تهران مشاورینی تعیین می‌شود و الگوبرداری‌هایی که براساس مطالعات جهانی انجام داده ایم بر اساس بوم و فرهنگ ایرانی و اسلامی در پایتخت ایجاد می‌شود. همچنین نحوۀ کار و فعالیت و تفریح و گردش نیز در این محدوده‌ها به دقت مشخص می‌شود. البته در این محدوده‌های مرکزی شاید نیاز باشد پهنه‌هایی بر اساس طرح تفصیلی از قبل تغییر پیدا نماید.
در حال حاضر کار مطالعاتی برای ساماندهی محدوده مرکزی شهر شروع شده است؟
در حال حاضر کارهای مطالعاتی خیابان ولی عصر(عج) شروع شده است. اعتقاد داریم که این خیابان یکی از خیابان‌های تاریخی و شاخص شهر تهران است. اکنون این خیابان به عنوان یکی از طولانی ترین خیابان‌های دنیا شناخته می‌شود. با طول تقریبی 18 کیلومتر. خیابان ولی عصر با عقبه تاریخی که دارد و برخی از درختان این خیابان که بالغ بر یک قرن عمر دارند، امیدواریم به ثبت جهانی برسد. در فاز اول از میدان راه آهن تا خیابان مختاری مورد بررسی قرار گرفته است در این محدوده با تعدادی قهوه خانه و مسافر خانه های قدیمی و تاریخی روبرو هستیم. این مسیر دارای هویت است. فاز دوم از خیابان مختاری تا مهدیه تهران را شامل می‌شود. عقبه تاریخی مهدیه تهران و تاثیراتی که در پیروزی انقلاب اسلامی داشت، به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار خواهد گرفت. شخصیت‌هایی که در این محدوده زندگی کرده و می‌کنند و مغازه‌هایی که در این محدوده مشغول فعالیت هستند به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار خواهد گرفت. فاز بعدی از مهدیه تهران تا میدان منیریه است که بیشتر در این راسته فروشندگان لوازم ورزشی در حال فعالیت هستند. بررسی این مساله که فروشندگان لوازم ورزشی از چه زمانی در این محدوده مشغول به فعالیت شدند و انگیزه تبدیل این راسته به راسته لوازم ورزشی چه بوده است از جمله اهدافی است که در این فاز مطالعاتی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در محدوده خیابان سپه با پادگان‌های نظامی روبرو هستیم و بعد پردیس حکومتی در این محدوده قرار گرفته است تا به میدان تجریش برسیم و نقش امامزاده صالح در این خیابان به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار خواهد گرفت.
در بخش سیما و منظر شهری قرار است که چه کارهایی در شهر تهران اجرایی شود؟
لایحه‌ای به کمیسیون ماده 5 ارائه شده که در دو بخش تهیه گردیده است. بخش اول شامل توصیه‌ها می‌شود. به عنوان مثال می‌خواهیم به مردم بگوییم که در نما و سیمای شهری چه کارهایی را انجام بدهند. بخش دوم سلبی است که به مردم می‌گوییم در سیمای نماهای خود نباید این کارها را انجام دهند. این لایحه امسال اجرایی می‌شود. به این مساله اعتقاد داریم درست است که ما شهر را می سازیم اما در واقع این شهر است که بر شهروندان تاثیرگذار خواهد بود. شهر اثرات خود را به صورت ناخودآگاه به ما القاء می‌کند. گاهی اوقات پیش آمده که به شهری وارد می شوید و شما احساس سرزندگی می‌کنید اما گاهی وارد یک شهر دیگر می‌شوید، احساس دلمردگی می‌کنید این در واقع همان تاثیراتی است که شهر روی مردم دارد. درست است که ما ساختمان ها را در شهر می‌سازیم اما در واقع این ساختمان‌ها و نماهای شهری است که انسان‌ها را می‌سازند و همانطور که رهبر انقلاب به درستی اشاره فرمودند، محیط زندگی و فضای زندگی در نحوه زندگی اثر می گذارد.
براساس این لایحه به نظر می رسد که به سیما و منظر شهری بیشتر از نماهای داخلی خانه توجه می شود؟
دقیقا؛ براساس روالی که در گذشته وجود داشت، معمولا برای نمای داخلی تعیین تکلیف می شد. به عنوان مثال به مردم گفته می شد که آشپزخانه، نورگیر و یا نحوه نوردهی یک بنا باید به چه صورت باشد. از زمان تاسیس بلدیه تا به حال اغلب ضوابطی که در زمینه شهرسازی اجرایی شده به ساخت و سازهای داخلی خانه توجه داشته به نما و سیمای ساختمان‌ها کاری نداشته است هرچند توصیه‌هایی که برای ساخت نماهای داخلی خانه می‌شد، درست و استاندارد بود اما اکنون بیشتر به این مساله توجه داریم که سیما و منظر ساختمان به چه صورت باید باشد. تمام تلاش ما این است که لباس شهر درست باشد. در قدم بعدی براساس این لایحه اعلام می‌کنیم که ساختمان‌ها نمی توانند هر نمایی داشته باشند. به عبارت دیگر در قدم اول توصیه می‌کنیم که نماهای شهری چه ویژگی‌هایی داشته باشند اما در بخش دوم تاکید می‌کنیم که نماها باید دارای چه ویژگی‌ای نباشند. به عنوان مثال در محورهای اصلی شهر مانند خیابان ولی عصر و یا خیابان انقلاب هر نمایی نمی تواند در این محدوده‌ها ساخته شود. رعایت هارمونی در شهر تهران یکی از تاکیداتی است که در برنامه‌های معاونت شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گرفته است. خوشبختانه قالیباف شهردار تهران در این زمینه شورایی برای اولین بار در شهرداری تهران تشکیل داده اند که در خصوص سیما و منظر شهری است و به جرات عنوان می کنم که در 35 سال گذشته تا کنون چنین مجمعی در شهرداری تهران تشکیل نشده است. در این شورا برنامه های کوتاه مدت در کنار برنامه های بلند مدت انجام می‌شود.
کمی درباره برنامه های این کمیسیون توضیح دهید؟
به عنوان مثال در شهر تهران 22 شهرداری وجود دارد. قدم اول تشکیل شورایی است که به عنوان شورای ارتقای کیفی معماری و نمای شهر تهران فعالیت می کند و برای نمای تمامی ساختمان های شهرداری مناطق 22گانه شهر تهران یک الگوی همگن مبتنی بر معماری ایرانی و اسلامی تدوین می کند. در قدم دوم باید شهرداری های نواحی را، هم خانواده کنیم. نمی‌خواهیم تمامی نماهای این ساختمان‌ها را تخریب کنیم و نمای یک شکلی را برای آنها بسازیم، در فاز اول در نظر داریم تا با حداقل هزینه تمامی ساختمان‌های شهرداری مناطق 22گانه را هم خانواده و یا باز پیرایی کنیم. به عنوان مثال شهرداری مناطق نباید شامل عناصر نامتجانس باشند. این کار را به این دلیل انجام می‌دهیم که اگر فردی از کنار ساختمان شهرداری رد شود متوجه شود که این ساختمان شهرداری است چرا که المان‌های ساختمان‌های شهرداری شبیه به هم می‌شود. در این هم خانوادگی می‌خواهیم القای هویت و معماری ایرانی اسلامی انجام دهیم.
امکان دارد که در فازهای بعدی این طرح ساختمان شهرداری‌ها را براساس هویت یک منطقه تغییر دهید؟
تمامی طرح‌هایی که دراین زمینه انجام می‌شود بر اساس برنامه‌ریزی خواهد بود. ما بدون برنامه کاری را انجام نمی‌دهیم. افق و چشم انداز ما نیز در این برنامه‌ریزی مشخص است. به عنوان مثال یک نور و یک رنگ مشخص در فاز اول برای تمامی شهرداری‌ها در نظر گرفته‌ایم. هر چند شهرداری‌ها در شب نورپردازی‌هایی برای ساختمان‌های خود دارند اما نور و رنگ واحد ندارند. با اجرای این فاز هر شهروندی در هنگام شب به خوبی می‌تواند ساختمان شهرداری و یا سرای محلات و سایر مراکز شهری را به خوبی از هم تشخیص دهد. نکته ای هم که در سوال شما هست، توجه به بافت پیرامونی است که قطعا مد نظر طراحان خواهد بود.
در برنامه‌های بلند مدت قرار است که چه کارهایی در شهر تهران انجام شود؟
در برنامه بلند مدت در نظر داریم تا با همکاری ارگان‌ها و سازمان‌های ذیربط برنامه هایی را انجام دهیم. رفع اغتشاش بصری یکی از این کارهاست. به عنوان مثال شاید نمای خیلی از ساختمان‌های ما در محدوده‌های مرکزی شهر خوب باشد اما به دلیل اینکه زیر پوشش تابلوها گم شده است، اغتشاش بصری ایجاد می‌شود. این کار در شورای ارتقای کیفی معماری و نمای شهر تهران در حال پیگیری است که به ریاست شهردار تهران تشکیل شده است.
یکی دیگر از مباحثی که مقام معظم رهبری در نامگذاری امسال مد نظر قرار دادند، فرهنگ است. فکر می‌کنید با توجه به برنامه‌ریزی‌هایی که انجام داده اید، چقدر در ارتقای فرهنگ شهروندان موثر خواهد بود؟
به این مساله اعتقاد دارم که اگر در برخی موارد اعلام می‌کنیم که سطح فرهنگ مردم در مسائل شهری به درجه ای از پختگی نرسیده است ناشی از شهر است. زمانی که ساختمان‌های خشک و بی‌روح از همه جای شهر بیرون آمده‌اند دیگر مجالی برای ارتقای فرهنگی به شهروندان نمی‌دهند. زمانی که طرح مراکز شهری را مطرح می‌کنیم در نظر داریم تا مردم به جای اینکه از پشت خودروهای خود شهر را نظاره گر باشند با پای پیاده در شهر گردش کنند و با بهبود سیما و منظر شهری در نظر داریم تا فرصت ارتقای فرهنگی را در مردم ایجاد کنیم. زمانی که عنوان می‌کنیم در برخی از محورها تنها وسایل حمل و نقل عمومی باید عبور و مرور داشته باشند و عرض خیابان‌ها را برای ورود خودروهای شخصی کم می‌کنیم به خاطر این است که سبک زندگی شهروندان اصلاح شود.
در این زمینه شورای اسلامی شهر تهران چقدر در اجرایی شدن این ایده‌ها و طرح‌ها کمک کرده است؟
خوشبختانه همکاری خوبی بین شهرداری تهران و شورای اسلامی شهر تهران وجود دارد که لازم است به ویژه از کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تشکر کنم. امسال با همین رویکرد حمایتی، بودجه معاونت شهرسازی و معماری شهر تهران افزایش یافت و توجه به کیفیت در اولویت برنامه های معاونت قرار گرفت.
شما در ابتدای صحبت‌های خود به تغییر ریل‌گذاری شهرسازی و معماری اشاره کردید، اما در 50 سال اخیر تنها فعالیت معاونت شهرسازی صدرو پروانه بوده است. آیا اجرایی کردن این ایده سخت نیست؟
تغییر رویکرد در این معاونت کار مشکلی است و با تغییر سیستم همیشه مقاومت‌هایی وجود دارد اما خوشبختانه همکاری خوبی در این زمینه از سوی مدیران و مناطق داریم. به خصوص منویات رهبر انقلاب، حمایت های شهردار و تعامل مثبت شورای اسلامی شهر و همچنین همسویی نگاه وزارت راه و شهرسازی در این بخش، ما را بر استقامت در این مسیر تشویق می کند.
مساله دیگری که در القای معماری ایرانی – اسلامی وجود دارد، این است که مدیران شهرسازی باید به یک اندیشه واحد در زمینه معماری ایرانی- اسلامی رسیده باشند شاید هر معمار و یا مدیری استفاده از یک المانی را به عنوان نماد ایرانی- اسلامی در نظر بگیرد. برای اجماع در این زمینه چه کارهایی انجام داده‌اید؟
تثبیت معماری ایرانی- اسلامی، پیش از هر چیز مستلزم تثبیت این باور در مدیران شهری، طراحان، مالکان، سازندگان و سرمایه گذاران است که در شهر باید شاخصه های هویت و فرهنگ بومی و چهره ایرانی- اسلامی را جستجو کرد و تثبیت و تقویت این باور نیز جز از راه آموزش، تبلیغات و اطلاع رسانی در سطوح مختلف اعم از مدیران، شهروندان و حرفه مندان امکانپذیر نیست. برای دستیابی به اجماع در خصوص این شاخصه ها و شکل گیری فرآیند جامع، یکپارچه و شفاف در خصوص هدایت ساخت و سازها در جهت احترام به هویت ایرانی-اسلامی، شایسته است مطالعات و پژوهشهای ارزنده در این خصوص و همچنین تجارب ارزشمند جهانی در حوزه کنترل و هدایت منظر شهری در راستای احترام به زمینه و هویت بومی مورد توجه و دقت قرار گیرد. مطالعه تجارب کشورهای پیشرفته و مطالعات و پژوهشهای انجام شده در این حوزه نشان می دهد که بهترین روش دستیابی به وحدت رویه و پرهیز از شکل گیری برخوردهای سلیقه ای، تشکیل کارگروهها و کمیته های تخصصی متشکل از صاحبنظران، اساتید دانشگاهها، متخصصین و مدیران شهری و احترام به اجماع این کمیته ها و کارگروهها و لازم الاجرا دانستن تصمیمات اتخاذ شده می باشد. با اتخاذ این رویکرد، در برخورد با مساله معماری ایرانی-اسلامی و شاخصه های آن و نحوه هدایت ساخت و سازها، می توان به روشهای سیستماتیک و نظام مندی دست یافت. بنابراین گام نخست در راستای تثبیت معماری ایرانی- اسلامی و دست یافتن به وحدت رویه، آموزش، تبلیغات و اطلاع رسانی به مدیران، حرفه مندان و شهروندان در خصوص مبانی و اصول ارزشمند معماری ایرانی- اسلامی و لزوم پرهیز از تقلیدهای کورکورانه و ماجراجوییها و هیجانهای ذهنی در معماری شهری و گام دوم، تشکیل کارگروهها و کمیته های تخصصی و علمی و استخراج روشها و رویکردهای جامع، یکپارچه و شفاف کنترل و هدایت منظر شهری است.
با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری به توجه مسئولان به استفاده از معماری ایرانی و اسلامی در نماهای شهر تهران در بررسی رعایت این موضوع مهم از سوی شهرداری تهران می‌بینیم که در سال‌های گذشته یکی از تاکیدات شهردار تهران به مدیران شهری به ویژه معاونت شهرسازی و معماری شهر تهران بازگشت هویت ایرانی و اسلامی به شهر تهران است. از سوی دیگر کارشناسان همواره خطر جایگزینی الگوهای اصیل معماری ایرانی- اسلامی را با سایر معماری ها متذکر می شوند. در حال حاضر چشم انداز و برنامه این معاونت در قبال احیای معماری ایرانی و اسلامی چیست؟
با توجه به دیداری که مدیران شهری با مقام معظم رهبری داشتند توجه به معماری ایرانی و اسلامی و همچنین مدیریت جهادی بخشی از نکات و تاکیداتی بود که ایشان به مجموعه مدیریت شهری داشتند. نکته قابل تامل این دیدار نیز ابراز رضایت ایشان از مدیریت جهادی بود که در مجموعه مدیریت شهری تهران وجود داشته و توانست در طول سال‌های اخیر چهره پایتخت را متحول کند و کما اینکه در نامگذاری سال 93 از مدیریت جهادی به عنوان یکی از مسائل مهمی که مدیران و مسئولان باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند، یاد کردند. یکی از تاکیدات ایشان همانطور که به آن نیز اشاره کردم بحث معماری اسلامی و سیما و منظر شهری بود. در این رابطه باید به این مساله اشاره کنم که یکی از کارها و اقداماتی که معاونت شهرسازی و معماری شروع کرده است، احیای بافت و بناهای تاریخی در شهر تهران بوده است. در این زمینه حوزه مدیریتی در معاونت شهرسازی و معماری شهرداری شهر تهران شکل گرفت تحت عنوان بافت و بناهای تاریخی شهر تهران. همانطور که می‌دانید شهر تهران تشکیل شده از یک حصار صفوی به مساحت 670 هکتار که این حصار یک پیشنه و تاریخچه 400 ساله دارد و بعد از آن نیز حصار ناصری را در شهر تهران داریم که مساحت این مجموعه نیز 2900 هکتار است. در واقع عمده بناها و بافت‌های تاریخی که در شهر تهران قرار دارد، در این دو حصار واقع شده است و در صدد احیای این محدوده‌ها به عنوان هویت شهر تهران هستیم. بارها به این مساله اشاره کرده‌ام کشورهایی که شاید قدمت آنها به 100 سال و یا کمتر می‌رسد، برای خودشان هویت سازی می‌کنند و ما که دارای هویت چند هزار ساله هستیم به نوعی این میراث ارزشمند را فراموش کردیم. بنابر این یکی از کارهای معاونت شهرسازی و معماری احیای بافت‌های تاریخی در محدوده مرکزی شهر تهران است.
آنطور که نقشه‌های قدیمی که از شهر تهران به جا مانده نشان می‌دهد بیشتر بناهای تاریخی پایتخت در محدوده حصار ناصری قرار دارند؟
محدوده حصار ناصری از سنگلج فعلی شروع شده و از جنوب به خیابان شوش، از غرب به خیابان کارگر، از شرق به خیابان ری و از شمال نیز به خیابان سپه فعلی محدود می‌شود که در آن میدان مشق و بسیاری از میادین تاریخی قرار دارد. اولین کاری که معاونت شهرسازی انجام داد، احیای نقشه‌های قدیمی شهر تهران بود تا محدوده‌های تاریخی و قدیمی تهران برای اجرای طرح‌های شهرسازی کاملا مشخص باشد. همانطور که در نقشه‌های قدیمی شهر تهران نیز مشخص است حصار صفوی در دل حصار ناصری قرار دارد. همچنین برای نخستین بار این معاونت اقدام به چاپ کتاب بناها و بافت‌های تاریخی شهر تهران کرده است. شاید خیلی از شهروندان تهرانی هنوز ندانند که در پایتخت بناهای تاریخی بسیاری وجود دارد که در این کتاب به تفکیک مناطق سعی کرده ایم تا تمامی بناهای تاریخی شهر تهران را مشخص و معرفی کنیم.
براساس مطالعاتی که انجام داده اید، اکنون بیشترین بافت و بناهای تاریخی در کدام منطقه قرار دارد؟
براساس نتایجی که از این مطالعات به دست آمده منطقه 12 با 164 بنای تاریخی بیشترین مساحت از بافت تاریخی را در خود جای داده است. البته لازم به توضیح است در مطالعاتی که انجام شده و در کتاب بناها و بافت‌های تاریخی شهر تهران نیز به چاپ رسیده است، برخی از بناها ساختمان آن تاریخی است و بخشی نیز بیانگر یک رویداد تاریخی است. به عنوان مثال خانه اخوان ثالث که از نظر قدمت جزء بناهای تاریخی به حساب نمی‌آید اما در آن یک رویداد تاریخی اتفاق افتاده است. این کتاب در اختیار گردشگران شهر تهران قرار می‌گیرد.
در کنار احیای بافت‌ها و بناهای تاریخی چه اقدامات دیگری در این معاونت انجام شده است؟
یکی از مهمترین کارهایی که در این معاونت انجام شده، ریل گذاری جدید این معاونت در جهت اهداف ذکر شده است. به عبارت دیگر این معاونت تنها به عنوان معاونتی که در کار صدور پروانه و مجوز ساخت فعالیت می‌کند، دیگر شناخته نمی‌شود. صدور پروانه یکی از اقداماتی است که در واحد‌های این معاونت در داخل مناطق در حال انجام است که بخش عمده این کار نیز به دفاتر خدمات الکترونیک شهر تهران واگذار شده است. کاری که ما می‌خواهیم انجام دهیم؛ رسیدگی به سیما و منظر شهر و اجرای طرح های موضعی و موضوعی است.
به عنوان مثال یکی از کارهایی که در صدد سیاستگذاری و اجرای آن هستیم ایجاد محدوده مرکزی شهر تهران است. اکنون اگر نگاهی به تمامی شهرهای بزرگ جهان داشته باشیم، خواهیم دید که دارای یک مرکز اجتماعی- اقتصادی هستند که به نام محدوده مرکزی شهر شناخته می شود. ما در شهر تهران هیچ محدوده مرکزی تعریف شده نداریم. این محدوده‌ها در کل دنیا دارای مشخصاتی است. می‌تواند بافت تاریخی در محدوده‌های مرکزی شهر وجود داشته باشند. به اعتقاد ما پارکینگ در این محدوده نباید از یک ظرفیت مشخصی بیشتر ساخته شود. چرا که اعتقاد داریم در محدوده مرکزی شهر پیاده راه ها ساخته شود. اعتقاد داریم که حمل و نقل عمومی باید در این محدوده فعالیت کند و بسیاری از شاخص‌های دیگری که این محدوده‌ها دارا هستند باید وجود داشته باشد. وجود مراکز خرده فروشی و کار و فعالیت و در نهایت بعد از ظهرها که این محدوده خالی می‌شود به واسطه ایجاد یکسری تفریحات مانند رستوران‌ها، مراکز تئاتر و سینماها، عرصه های عمومی فرهنگی با طیف وسیعی از مخاطب، فضای سبز و مناسب برای حضور خانواده ها و ... با توجه به خلق و خوی ایرانی و اسلامی ما به یک مرکز تفریحی و گردشگری تبدیل شود.
زمانی که شهردار ی تهران محدوده بازار را تبدیل به پیاده راه کرد، فکر می‌کنم بیشتر این اعتقاد را داشت بازار که به عنوان قلب اقتصادی شهر تهران نیز شناخته می شود، روزها به عنوان مرکز کار و تلاش و شب‌ها به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و تفریحی شهر تهران تبدیل شود. آیا می‌توان این ادعا را مطرح کرد که کارهایی در گذشته برای ایجاد محدوده‌های مرکز شهر در پایتخت انجام شده است؟
مسلما اقداماتی که اکنون معاونت شهرسازی و معماری در نظر دارد در شهر تهران انجام دهد با تفکر قالیباف از ایجاد پیاده راه در محدوده بازار در یک راستا قرار دارد. ما در نظر داریم تا شب مردگی را در محدوده‌های تاریخی شهر تهران خاتمه دهیم. به مانند بازار که در روز محدوده کار و فعالیت است و شب‌ها کمتر کسی جرات رفتن به این محدوده را دارد. به همین خاطر برنامه ریزیهایی که انجام داده‌ایم این است که شب مردگی را در این محدوده‌ها از بین ببریم به عنوان مثال یکی از کارهایی که در این محدوده می‌خواهیم انجام دهیم، نورپردازی درست و اصولی در اطراف بازار قدیمی و تاریخی شهر تهران است. البته در اینجا موضوع مهم اقتصاد شهری نیز مد نظر خواهد بود.
باید قبول کنیم که موضوع نورپردازی در شهر تهران هنوز به آن شرایط ایده آل و استاندارد نرسیده است؟
بله همانطور که گفتم برای ایجاد محدوده‌های مرکزی در شهر تهران مشاورینی تعیین می‌شود و الگوبرداری‌هایی که براساس مطالعات جهانی انجام داده ایم بر اساس بوم و فرهنگ ایرانی و اسلامی در پایتخت ایجاد می‌شود. همچنین نحوۀ کار و فعالیت و تفریح و گردش نیز در این محدوده‌ها به دقت مشخص می‌شود. البته در این محدوده‌های مرکزی شاید نیاز باشد پهنه‌هایی بر اساس طرح تفصیلی از قبل تغییر پیدا نماید.
در حال حاضر کار مطالعاتی برای ساماندهی محدوده مرکزی شهر شروع شده است؟
در حال حاضر کارهای مطالعاتی خیابان ولی عصر(عج) شروع شده است. اعتقاد داریم که این خیابان یکی از خیابان‌های تاریخی و شاخص شهر تهران است. اکنون این خیابان به عنوان یکی از طولانی ترین خیابان‌های دنیا شناخته می‌شود. با طول تقریبی 18 کیلومتر. خیابان ولی عصر با عقبه تاریخی که دارد و برخی از درختان این خیابان که بالغ بر یک قرن عمر دارند، امیدواریم به ثبت جهانی برسد. در فاز اول از میدان راه آهن تا خیابان مختاری مورد بررسی قرار گرفته است در این محدوده با تعدادی قهوه خانه و مسافر خانه های قدیمی و تاریخی روبرو هستیم. این مسیر دارای هویت است. فاز دوم از خیابان مختاری تا مهدیه تهران را شامل می‌شود. عقبه تاریخی مهدیه تهران و تاثیراتی که در پیروزی انقلاب اسلامی داشت، به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار خواهد گرفت. شخصیت‌هایی که در این محدوده زندگی کرده و می‌کنند و مغازه‌هایی که در این محدوده مشغول فعالیت هستند به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار خواهد گرفت. فاز بعدی از مهدیه تهران تا میدان منیریه است که بیشتر در این راسته فروشندگان لوازم ورزشی در حال فعالیت هستند. بررسی این مساله که فروشندگان لوازم ورزشی از چه زمانی در این محدوده مشغول به فعالیت شدند و انگیزه تبدیل این راسته به راسته لوازم ورزشی چه بوده است از جمله اهدافی است که در این فاز مطالعاتی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در محدوده خیابان سپه با پادگان‌های نظامی روبرو هستیم و بعد پردیس حکومتی در این محدوده قرار گرفته است تا به میدان تجریش برسیم و نقش امامزاده صالح در این خیابان به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار خواهد گرفت.
در بخش سیما و منظر شهری قرار است که چه کارهایی در شهر تهران اجرایی شود؟
لایحه‌ای به کمیسیون ماده 5 ارائه شده که در دو بخش تهیه گردیده است. بخش اول شامل توصیه‌ها می‌شود. به عنوان مثال می‌خواهیم به مردم بگوییم که در نما و سیمای شهری چه کارهایی را انجام بدهند. بخش دوم سلبی است که به مردم می‌گوییم در سیمای نماهای خود نباید این کارها را انجام دهند. این لایحه امسال اجرایی می‌شود. به این مساله اعتقاد داریم درست است که ما شهر را می سازیم اما در واقع این شهر است که بر شهروندان تاثیرگذار خواهد بود. شهر اثرات خود را به صورت ناخودآگاه به ما القاء می‌کند. گاهی اوقات پیش آمده که به شهری وارد می شوید و شما احساس سرزندگی می‌کنید اما گاهی وارد یک شهر دیگر می‌شوید، احساس دلمردگی می‌کنید این در واقع همان تاثیراتی است که شهر روی مردم دارد. درست است که ما ساختمان ها را در شهر می‌سازیم اما در واقع این ساختمان‌ها و نماهای شهری است که انسان‌ها را می‌سازند و همانطور که رهبر انقلاب به درستی اشاره فرمودند، محیط زندگی و فضای زندگی در نحوه زندگی اثر می گذارد.
براساس این لایحه به نظر می رسد که به سیما و منظر شهری بیشتر از نماهای داخلی خانه توجه می شود؟
دقیقا؛ براساس روالی که در گذشته وجود داشت، معمولا برای نمای داخلی تعیین تکلیف می شد. به عنوان مثال به مردم گفته می شد که آشپزخانه، نورگیر و یا نحوه نوردهی یک بنا باید به چه صورت باشد. از زمان تاسیس بلدیه تا به حال اغلب ضوابطی که در زمینه شهرسازی اجرایی شده به ساخت و سازهای داخلی خانه توجه داشته به نما و سیمای ساختمان‌ها کاری نداشته است هرچند توصیه‌هایی که برای ساخت نماهای داخلی خانه می‌شد، درست و استاندارد بود اما اکنون بیشتر به این مساله توجه داریم که سیما و منظر ساختمان به چه صورت باید باشد. تمام تلاش ما این است که لباس شهر درست باشد. در قدم بعدی براساس این لایحه اعلام می‌کنیم که ساختمان‌ها نمی توانند هر نمایی داشته باشند. به عبارت دیگر در قدم اول توصیه می‌کنیم که نماهای شهری چه ویژگی‌هایی داشته باشند اما در بخش دوم تاکید می‌کنیم که نماها باید دارای چه ویژگی‌ای نباشند. به عنوان مثال در محورهای اصلی شهر مانند خیابان ولی عصر و یا خیابان انقلاب هر نمایی نمی تواند در این محدوده‌ها ساخته شود. رعایت هارمونی در شهر تهران یکی از تاکیداتی است که در برنامه‌های معاونت شهرسازی و معماری مورد توجه قرار گرفته است. خوشبختانه قالیباف شهردار تهران در این زمینه شورایی برای اولین بار در شهرداری تهران تشکیل داده اند که در خصوص سیما و منظر شهری است و به جرات عنوان می کنم که در 35 سال گذشته تا کنون چنین مجمعی در شهرداری تهران تشکیل نشده است. در این شورا برنامه های کوتاه مدت در کنار برنامه های بلند مدت انجام می‌شود.
کمی درباره برنامه های این کمیسیون توضیح دهید؟
به عنوان مثال در شهر تهران 22 شهرداری وجود دارد. قدم اول تشکیل شورایی است که به عنوان شورای ارتقای کیفی معماری و نمای شهر تهران فعالیت می کند و برای نمای تمامی ساختمان های شهرداری مناطق 22گانه شهر تهران یک الگوی همگن مبتنی بر معماری ایرانی و اسلامی تدوین می کند. در قدم دوم باید شهرداری های نواحی را، هم خانواده کنیم. نمی‌خواهیم تمامی نماهای این ساختمان‌ها را تخریب کنیم و نمای یک شکلی را برای آنها بسازیم، در فاز اول در نظر داریم تا با حداقل هزینه تمامی ساختمان‌های شهرداری مناطق 22گانه را هم خانواده و یا باز پیرایی کنیم. به عنوان مثال شهرداری مناطق نباید شامل عناصر نامتجانس باشند. این کار را به این دلیل انجام می‌دهیم که اگر فردی از کنار ساختمان شهرداری رد شود متوجه شود که این ساختمان شهرداری است چرا که المان‌های ساختمان‌های شهرداری شبیه به هم می‌شود. در این هم خانوادگی می‌خواهیم القای هویت و معماری ایرانی اسلامی انجام دهیم.
امکان دارد که در فازهای بعدی این طرح ساختمان شهرداری‌ها را براساس هویت یک منطقه تغییر دهید؟
تمامی طرح‌هایی که دراین زمینه انجام می‌شود بر اساس برنامه‌ریزی خواهد بود. ما بدون برنامه کاری را انجام نمی‌دهیم. افق و چشم انداز ما نیز در این برنامه‌ریزی مشخص است. به عنوان مثال یک نور و یک رنگ مشخص در فاز اول برای تمامی شهرداری‌ها در نظر گرفته‌ایم. هر چند شهرداری‌ها در شب نورپردازی‌هایی برای ساختمان‌های خود دارند اما نور و رنگ واحد ندارند. با اجرای این فاز هر شهروندی در هنگام شب به خوبی می‌تواند ساختمان شهرداری و یا سرای محلات و سایر مراکز شهری را به خوبی از هم تشخیص دهد. نکته ای هم که در سوال شما هست، توجه به بافت پیرامونی است که قطعا مد نظر طراحان خواهد بود.
در برنامه‌های بلند مدت قرار است که چه کارهایی در شهر تهران انجام شود؟
در برنامه بلند مدت در نظر داریم تا با همکاری ارگان‌ها و سازمان‌های ذیربط برنامه هایی را انجام دهیم. رفع اغتشاش بصری یکی از این کارهاست. به عنوان مثال شاید نمای خیلی از ساختمان‌های ما در محدوده‌های مرکزی شهر خوب باشد اما به دلیل اینکه زیر پوشش تابلوها گم شده است، اغتشاش بصری ایجاد می‌شود. این کار در شورای ارتقای کیفی معماری و نمای شهر تهران در حال پیگیری است که به ریاست شهردار تهران تشکیل شده است.
یکی دیگر از مباحثی که مقام معظم رهبری در نامگذاری امسال مد نظر قرار دادند، فرهنگ است. فکر می‌کنید با توجه به برنامه‌ریزی‌هایی که انجام داده اید، چقدر در ارتقای فرهنگ شهروندان موثر خواهد بود؟
به این مساله اعتقاد دارم که اگر در برخی موارد اعلام می‌کنیم که سطح فرهنگ مردم در مسائل شهری به درجه ای از پختگی نرسیده است ناشی از شهر است. زمانی که ساختمان‌های خشک و بی‌روح از همه جای شهر بیرون آمده‌اند دیگر مجالی برای ارتقای فرهنگی به شهروندان نمی‌دهند. زمانی که طرح مراکز شهری را مطرح می‌کنیم در نظر داریم تا مردم به جای اینکه از پشت خودروهای خود شهر را نظاره گر باشند با پای پیاده در شهر گردش کنند و با بهبود سیما و منظر شهری در نظر داریم تا فرصت ارتقای فرهنگی را در مردم ایجاد کنیم. زمانی که عنوان می‌کنیم در برخی از محورها تنها وسایل حمل و نقل عمومی باید عبور و مرور داشته باشند و عرض خیابان‌ها را برای ورود خودروهای شخصی کم می‌کنیم به خاطر این است که سبک زندگی شهروندان اصلاح شود.
در این زمینه شورای اسلامی شهر تهران چقدر در اجرایی شدن این ایده‌ها و طرح‌ها کمک کرده است؟
خوشبختانه همکاری خوبی بین شهرداری تهران و شورای اسلامی شهر تهران وجود دارد که لازم است به ویژه از کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تشکر کنم. امسال با همین رویکرد حمایتی، بودجه معاونت شهرسازی و معماری شهر تهران افزایش یافت و توجه به کیفیت در اولویت برنامه های معاونت قرار گرفت.
شما در ابتدای صحبت‌های خود به تغییر ریل‌گذاری شهرسازی و معماری اشاره کردید، اما در 50 سال اخیر تنها فعالیت معاونت شهرسازی صدرو پروانه بوده است. آیا اجرایی کردن این ایده سخت نیست؟
تغییر رویکرد در این معاونت کار مشکلی است و با تغییر سیستم همیشه مقاومت‌هایی وجود دارد اما خوشبختانه همکاری خوبی در این زمینه از سوی مدیران و مناطق داریم. به خصوص منویات رهبر انقلاب، حمایت های شهردار و تعامل مثبت شورای اسلامی شهر و همچنین همسویی نگاه وزارت راه و شهرسازی در این بخش، ما را بر استقامت در این مسیر تشویق می کند.
مساله دیگری که در القای معماری ایرانی – اسلامی وجود دارد، این است که مدیران شهرسازی باید به یک اندیشه واحد در زمینه معماری ایرانی- اسلامی رسیده باشند شاید هر معمار و یا مدیری استفاده از یک المانی را به عنوان نماد ایرانی- اسلامی در نظر بگیرد. برای اجماع در این زمینه چه کارهایی انجام داده‌اید؟
تثبیت معماری ایرانی- اسلامی، پیش از هر چیز مستلزم تثبیت این باور در مدیران شهری، طراحان، مالکان، سازندگان و سرمایه گذاران است که در شهر باید شاخصه های هویت و فرهنگ بومی و چهره ایرانی- اسلامی را جستجو کرد و تثبیت و تقویت این باور نیز جز از راه آموزش، تبلیغات و اطلاع رسانی در سطوح مختلف اعم از مدیران، شهروندان و حرفه مندان امکانپذیر نیست. برای دستیابی به اجماع در خصوص این شاخصه ها و شکل گیری فرآیند جامع، یکپارچه و شفاف در خصوص هدایت ساخت و سازها در جهت احترام به هویت ایرانی-اسلامی، شایسته است مطالعات و پژوهشهای ارزنده در این خصوص و همچنین تجارب ارزشمند جهانی در حوزه کنترل و هدایت منظر شهری در راستای احترام به زمینه و هویت بومی مورد توجه و دقت قرار گیرد. مطالعه تجارب کشورهای پیشرفته و مطالعات و پژوهشهای انجام شده در این حوزه نشان می دهد که بهترین روش دستیابی به وحدت رویه و پرهیز از شکل گیری برخوردهای سلیقه ای، تشکیل کارگروهها و کمیته های تخصصی متشکل از صاحبنظران، اساتید دانشگاهها، متخصصین و مدیران شهری و احترام به اجماع این کمیته ها و کارگروهها و لازم الاجرا دانستن تصمیمات اتخاذ شده می باشد. با اتخاذ این رویکرد، در برخورد با مساله معماری ایرانی-اسلامی و شاخصه های آن و نحوه هدایت ساخت و سازها، می توان به روشهای سیستماتیک و نظام مندی دست یافت. بنابراین گام نخست در راستای تثبیت معماری ایرانی- اسلامی و دست یافتن به وحدت رویه، آموزش، تبلیغات و اطلاع رسانی به مدیران، حرفه مندان و شهروندان در خصوص مبانی و اصول ارزشمند معماری ایرانی- اسلامی و لزوم پرهیز از تقلیدهای کورکورانه و ماجراجوییها و هیجانهای ذهنی در معماری شهری و گام دوم، تشکیل کارگروهها و کمیته های تخصصی و علمی و استخراج روشها و رویکردهای جامع، یکپارچه و شفاف کنترل و هدایت منظر شهری است.
