ساخت این سرود قطعا برای هر کشوری دارای اهمیت ویژه است و مولفه هایی برای ساخت هر چه بهتر آن در نظر موزیسین ها وجود دارد.
با مصطفی کمال پورتراب، آهنگساز برجسته و پیشکسوت و چهره ماندگار موسیقی در سال 1387 و عضو شورای موسیقی سازمان صداوسیما به گفت وگو نشستیم تا نظر او را درباره چگونگی و مولفه های ساخت یک سرود ملی موفق جویا شویم.
به نظر شما به عنوان یک آهنگساز اصلی ترین مولفه ها برای ساخت موسیقی سرود ملی یک کشور چیست؟
یکی از مهم ترین مواردی که در ساخت سرود ملی باید در نظر گرفته شود، این است که خیلی بلند نباشد چون مردم یک کشور قرار است با شنیدن آن به احترام سرود ملی کشورشان بایستند و همین موجب می شود توجه سازنده ها به این جلب شود که سرود موجز، کوتاه و موثر باشد. سرود ملی باید حالت حماسی مانند فردوسی داشته باشد که می گوید:
که گفتت برو دست رستم ببند
نبندد مرا دست، چرخ بلند
یعنی شعری که برای سرود ملی سروده می شود بسیار مهم است و باید لحنی حماسی داشته باشد و بتواند به مردم حس قدرت را تلقین کند.
منظورتان از حس قدرت چیست؟
مسلما منظورم القای نوعی قدرت روحی است. ما در اسلام کمتر به این برمی خوریم که از قدرت جسمی سخنی به میان بیاید. در دین اسلام کسی می تواند حاکم باشد که قدرت روحی بالایی داشته و حرف مردم در او تاثیر داشته باشد. مثلا هیچ گاه پهلوانی و زور ملاک قدرت قرار نمی گیرد، اما دانش، تقوا و دانایی همیشه از عوامل قدرت است که در دین، احادیث و روایات مورد تاکید قرار گرفته اند.
درباره اهمیت شعر و موسیقی گفتید. یکی از دغدغه های مهم درباره قطعات موسیقی پیوند میان شعر و موسیقی است. این دغدغه در عرصه سرودهای ملی تا چه حد اهمیت دارد؟
پیوند شعر و موسیقی ازجمله نکات کلیدی در عرصه خلق و تولید هر نوع موسیقی باکلام محسوب می شود. سرودهای ملی هم از این قاعده مستثنا نیست، بلکه به سبب کارکرد و جایگاهی که دارند پیوند میان شعر و موسیقی به مراتب اهمیت بیشتری پیدا می کند. در سرود ملی باید این نکته لحاظ شود که شعر و موسیقی با هم پیوند داشته و آهنگ کلمات به گونه ای باشد که ضرباهنگ این دو با هم بالا و پایین شود.
همیشه می گویند یک زن و مرد از هم جدا شدند و ما به این فکر می کنیم هر دوی اینها خوب بوده اند، اما نتوانسته اند کنار هم دوام بیاورند. دلیلش این است که این دو نفر با هم تجانس نداشته و با هم نساخته اند. درباره موسیقی و شعر هم می توان گفت اگر این دو هماهنگ نباشند مانند همین زن و مرد بهتر است از هم طلاق بگیرند و بروند.
این پیوند در سرود ملی کشورمان تا چه اندازه لحاظ شده است؟
درباره سرود ملی کشورمان می توانم بگویم من به صورت جداگانه شعر و موسیقی این سرود را خیلی دوست دارم، اگرچه ضعف هایی هم دارد.
می توانید به نمونه ای از این ضعف ها اشاره کنید؟
می گوییم: «سر زد از افق مهر خاوران» اولا سر زد از افق مخفف می شود و بعد خاوران به صورت دوتکه خوانده می شود و ما می گوییم: «مهر خا وران». همین نشان می دهد شعر و موسیقی هماهنگ نیست و ایرادهای فنی به کار وارد می کنند. نمی شود به این سادگی ها از ایرادهای فنی حرف زد. مشکل این است که اغلب آهنگسازان و شاعران تنها در کار خودشان خبره هستند و چیزی از تلفیق موسیقی و شعر نمی دانند در حالی که نیاز است این فن را بخوبی وارد باشند. من فکر می کنم سرود ملی ما در شرایطی شکل گرفت که با عجله پیش رفت و بررسی چندانی نشد. به همین دلیل با شرایطی روبه رو هستیم که شعر خوب است، آهنگسازی هم خوب است، نتیجه خوب است، اما عالی نیست. موسیقی لباسی است برای شعر و ما باید لباس فاخری تن شعر کنیم.
وقتی سرود ملی ایران را می شنوید، چه احساس و نظری دارید؟
راستش را بخواهید، وقتی می شنوم حرص می خورم چون تخصصم آهنگسازی و تلفیق شعر و موسیقی با یکدیگر است. ممکن است یک راننده بخواهد با ماشینش رانندگی کند و فقط به فکر رانندگی اش باشد، اما یک تکنیسین ماشین مسلما فکر ایرادهایی است که می داند آن ماشین دارد. من هم با شنیدن سرود ملی حکم همین تکنیسین اتومبیل را دارم که نمی تواند حرص نخورد. اگر نظر مرا بخواهید باید بگویم این سرود محاسن و معایبی دارد که بیان آنها به تنهایی کار من نیست. باید افراد متخصص دور هم جمع شوند و مشکلات را پیدا کنند و حل کنند؛ چون سرود ملی نماینده یک کشور و نماد آن در همه جهان است و باید اثری بی عیب و نقص باشد.
