صراط: محمد نور الدین نویسنده لبنانی و کارشناس مسائل ترکیه در مقاله ای در روزنامه السفیر لبنان به تحولات جاری ترکیه بعد از پیروزی رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری اخیر این کشور پرداخته و در مقاله امروز خود با طرح این پرسش که : " آیا رجب طیب اردوغان تصمیم گرفته است عبدالله گل را از صحنه سیاست ترکیه حذف کند؟" به بررسی مفصل این مساله و بررسی آخرین تحولات سیاسی جاری ترکیه پرداخت.
رجب طیب اردوغان در انتخابات اخیر ریاست جمهوری این کشور با کسب 51 ممیز 8 دهم آرای ملت در همان دور نخست انتخابات به پیروزی رسید، و به این ترتیب وی دوازدهمین رئیس جمهوری ترکیه از زمان تاسیس این جمهوری منصوب شد.
اما این میزان از آرا در حساب های مربوط به جزئیات و امور دقیق خیلی برای حزب عدالت و توسعه که حزب حاکم ترکیه به شمار می آید نوید بخش نیست، این میزان از آرا حتی برای طرح های شخص اردوغان برای آینده ترکیه هم چندان باعث حمایت از وی نیستند، چرا که وی قصد داشته به دلیل جایگاهی که اکنون از آن برخوردار شده است سعی دارد اختیارات مطلق را از نخست وزیری به ریاست جمهوری که خود در این مسند اکنون تکیه زده منتقل کند، از این رو می کوشد نظام این کشور را از نظام پارلمانی به نظام ریاست جمهوری که شخص رئیس جمهور حرف اول و آخر را در آن می زند تغییر دهد.
حزب عدالت و توسعه هم اکنون با امتحان نسبتاً دشواری رو به رو است، چرا که دیگر اردوغان به صورت مستقیم ریاست آن را برعهده ندارد، و براساس تجربیات گذشته به خوبی می دانیم اگر قرار باشد، رهبر حزب قوی این حزب را بعد از تحویل گرفتن مسند ریاست جمهوری از دور کنترل و اداره کند، تمام برنامه های این حزب همه شکست خورده و فاجعه بار خواهند بود.
یکی از مثال های بسیار خوب در این باره سرنوشت " حزب راه مستقیم " است که بعد از پیروزی " سلیمان دمیرل " در انتخابات ریاست جمهوری و دوری از رهبری این حزب و واسپاری اداره آن به خانم " تانسو چیلر " این حزب به سمت سقوط و نابودی پیش رفت، همین سرنوشت را هم " حزب مام میهن " بعد از انتقال " تورگوت اوزال " از رهبری حزب به مسند ریاست جمهوری ترکیه در پیش گرفت، و در آن دوره رهبری این حزب را به " یلدیرم آقبولوت " و " مسعود یلماز " واگذار کرد تا این که این حزب به تباهی و زوال پیش رفت، از این رو سرنوشت حزب عدالت و توسعه هم نمی تواند در این بین استثنا باشد، چرا که حزب در ترکیه به مثابه رهبر است، و رهبر همان حزب است، حتی اگر رهبری از هرم حزب دور شود، این حزب با مشکلات و چالش های بسیاری رو به ور می شود.
همکاری و رقابت بین اردوغان و عبدالله گل رئیس جمهوری کنونی ترکیه مساله جدیدی نیست، چرا که این دو مرد پیش از این هم با هم همکاری داشته اند، هدف این دو از این همکاری و رقابت منافع حزب و رسیدن حزب عدالت و توسعه به قدرت بوده است و می خواستند این حزب در هرم قدرت باقی بماند، از این رو نقش ها را بین یکدیگر معاوضه و مبادله کردند.
اما مشکل در شخصیت فرد گرا و انحصارگرای شخص اردوغان است، سوالی که امروز مطرح است این است که چه کسی قرار است جایگزین اردوغان برای ریاست و رهبری حزب عدالت و توسعه ترکیه شود، و چه کسی جایگزین وی در اداره سمت نخست وزیری ترکیه خواهد بود، هم اکنون بیشتر تحلیگران بر این باور تاکید دارند که تنها منجی حزب عدالت و توسعه ترکیه از خطر نابودی و فروپاشی و دچار شدن به سرنوشت دیگر احزاب حاکم پیش از خود این است که عبدالله گل جانشین شود، تنها در این صورت است که حزب قوی و نیرومند باقی خواهد ماند.
شاید رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری جدید ترکیه قادر باشد بوسیله " ریموت کنترل " تا مدتی اداره حزب را به دست بگیرد، اما این شیوه کنترل از راه دور برای طولانی مدت مفید و سازنده نخواهد بود، این روند برای کوتاه مدت هم مناسب به نظر نمی رسد تا چه رسد به میان مدت و طولانی مدت، از این رو اردوغان عملاً با مشکلات بسیاری رو به رو خواهد شد، اکنون اردوغان به مثابه پادشاهی عریان است که هیچ رفیق و دوستی و حتی شریکی برای خود باقی نگذاشته است.
رجب طیب اردوغان در روز دوشنبه گذشته یعنی در روز بعد از پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه با شنیدن موضع عبدالله گل که گفته بود، بعد از پایان دوره ریاست جمهوری قصد دارد به جایگاه معمولی خود در حزب عدالت و توسعه بازگردد، غافلگیر شد، چرا که عبدالله گل تا پیش از آن هر زمان که از وی در این باره سوال می شد، برای آینده چه برنامه ای دارید اعلام می‌کرد هنوز هیچ برنامه‌ای برای آینده سیاسی خود ندارم، اما این موضع جدید عبدالله گل تمام برنامه ریزی های رجب طیب اردوغان را نقش برآب کرد.
رویهم رفته بعد از این اعلام نظر عبدالله گل در باره آینده سیاسی خود در ترکیه، رجب طیب اردوغان به شدت به خشم آمد و آخرین نقشه های خود را عملی کرد و از رئیس کمیته مرکزی حزب عدالت و توسعه ترکیه خواست موعدی را برای انعقاد جلسه استثنایی حزب تعیین کند و در این جلسه رئیسی جدید برای حزب عدالت و توسعه تعیین شود، و بعد از آن نیز باید نخست وزیری جدید برای ترکیه انتخاب شود، از این رو حسن چیلیک معاون رئیس حزب عدالت و توسعه هم تصمیم گرفت 27 ماه جاری میلادی موعد برگزاری جلسه حزب باشد.
این موضع گیری های حزب عدالت و توسعه و رجب طیب اردوغان به زمان اعداد نشان می دهد، عبدالله گل دیگر جایی در این حزب نخواهد داشت چرا که تا آن زمان عبدالله گل هنوز به عنوان رئیس جمهوری ترکیه است و در روز بعد از تاریخ اعلام شده برای جلسه فوق العاده حزب تازه دوره ریاست جمهوری عبدالله گل تمام می شود!.
تمام صابحنظران سیاسی در ترکیه به این نتیجه رسیده اند که تصمیم برای انعقاد جلسه فوق العاده حزب عدالت و توسعه ترکیه تمام راه ها را برای این موضوع که عبدالله گل در آینده این حزب نقشی داشته باشد را حذف کرده است، لااقل در مرحله کنونی و درسطح حزب عدالت و توسعه اوضاع به این منوال است، اما در عین حال اگر قرار باشد عبدالله گل تنها به عنوان یک عضو ساده به حزب باز گردد نیز این مساله موضوع قابل هضمی نیست، چرا که این سمت برای مردی که حزب عدالت و توسعه را در مراحل بحرانی هدایت و رهبری کرده بود جایگاهی مناسب تلقی نمی شود، حتی در برخی از احیان نباید فراموش کنیم که مواضع عبدالله گل بود که باعث به قدرت رسیدن رجب طیب اردوغان شد.
از این رو اگر عبدالله گل بر رویارویی اصرار و پافشاری کند، دیگر راهی در برابرش باقی نمی ماند مگر آن که تا پیش از آن موعد از سمت ریاست جمهوری ترکیه کناره گیری و استعفا کند، تا پیش از جلسه فوق العاده حزب عدالت و توسعه خود را به آن جلسه مهم برساند، در این صورت وی حتی می تواند خود را برای رهبری حزب نامزد کند، و مطمئناً وی تنها نامزد نیرومند برای تصدی سمت ریاست حزب عدالت و توسعه خواهد بود.
البته این جزو خصوصیات اخلاقی عبدالله گل نیست که با رجب طیب اردوغان رقابت کند، اخلاق آرام گل به گونه ای نیست که حتی آمادگی این را داشته باشد، تا خود را درگیر این مسائل سازد، البته نباید فراموش کرد که مواضع عبدالله گل در گذشته و حال هم خیلی با مواضع رجب طیب اردوغان در تضاد نبوده است، این دو بر سلطه قضائیه و اینترنت هم تسلط کامل یافتند، طرحی را که اردوغان پیشنهاد کرده بود، عبدالله گل به عنوان رئیس جمهور به سرعت با آن موافقت کرد، همین مساله طی ماه های اخیر به زیان عبدالله گل تمام شده است.
همچنین باید گفت عبدالله گل در سیاست خارجی ترکیه هم با اردوغان همسو و هم سیاست بود و در سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه و عراق و مصر و عربستان سعودی و غیره و مسائل دیگر یک نظر داشتند، از این رو بعید به نظر می رسد وی بخواهد اکنون از حربه استعفا از سمت ریاست جمهوری علیه اردوغان استفاده کند.
اکنون گفته می شود، عبدالله گل و رجب طیب اردوغان هر دو عجله ای برای بازگشت گل به ریاست حزب و نخست وزیری ترکیه ندارد، چرا که به طور حتم عبدالله گل بار دیگر به حزب باز خواهد گشت، تا در آینده ای نه چندان دور حزب جلسه ای عمومی را برگزار کند و در آن جلسه رهبر آینده را تعیین خواهد کرد، این امر یا پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی ترکیه که در سال 2015 برگزار خواهد شد صورت می گیرد، یا بعد از آن خواهد بود، از این رو باید گفت سرنوشت عبدالله گل از الان تعیین نمی شود، بلکه تا سال آینده رقم خواهد خورد.
رجب طیب اردوغان در انتخابات اخیر ریاست جمهوری این کشور با کسب 51 ممیز 8 دهم آرای ملت در همان دور نخست انتخابات به پیروزی رسید، و به این ترتیب وی دوازدهمین رئیس جمهوری ترکیه از زمان تاسیس این جمهوری منصوب شد.
اما این میزان از آرا در حساب های مربوط به جزئیات و امور دقیق خیلی برای حزب عدالت و توسعه که حزب حاکم ترکیه به شمار می آید نوید بخش نیست، این میزان از آرا حتی برای طرح های شخص اردوغان برای آینده ترکیه هم چندان باعث حمایت از وی نیستند، چرا که وی قصد داشته به دلیل جایگاهی که اکنون از آن برخوردار شده است سعی دارد اختیارات مطلق را از نخست وزیری به ریاست جمهوری که خود در این مسند اکنون تکیه زده منتقل کند، از این رو می کوشد نظام این کشور را از نظام پارلمانی به نظام ریاست جمهوری که شخص رئیس جمهور حرف اول و آخر را در آن می زند تغییر دهد.
حزب عدالت و توسعه هم اکنون با امتحان نسبتاً دشواری رو به رو است، چرا که دیگر اردوغان به صورت مستقیم ریاست آن را برعهده ندارد، و براساس تجربیات گذشته به خوبی می دانیم اگر قرار باشد، رهبر حزب قوی این حزب را بعد از تحویل گرفتن مسند ریاست جمهوری از دور کنترل و اداره کند، تمام برنامه های این حزب همه شکست خورده و فاجعه بار خواهند بود.
یکی از مثال های بسیار خوب در این باره سرنوشت " حزب راه مستقیم " است که بعد از پیروزی " سلیمان دمیرل " در انتخابات ریاست جمهوری و دوری از رهبری این حزب و واسپاری اداره آن به خانم " تانسو چیلر " این حزب به سمت سقوط و نابودی پیش رفت، همین سرنوشت را هم " حزب مام میهن " بعد از انتقال " تورگوت اوزال " از رهبری حزب به مسند ریاست جمهوری ترکیه در پیش گرفت، و در آن دوره رهبری این حزب را به " یلدیرم آقبولوت " و " مسعود یلماز " واگذار کرد تا این که این حزب به تباهی و زوال پیش رفت، از این رو سرنوشت حزب عدالت و توسعه هم نمی تواند در این بین استثنا باشد، چرا که حزب در ترکیه به مثابه رهبر است، و رهبر همان حزب است، حتی اگر رهبری از هرم حزب دور شود، این حزب با مشکلات و چالش های بسیاری رو به ور می شود.
همکاری و رقابت بین اردوغان و عبدالله گل رئیس جمهوری کنونی ترکیه مساله جدیدی نیست، چرا که این دو مرد پیش از این هم با هم همکاری داشته اند، هدف این دو از این همکاری و رقابت منافع حزب و رسیدن حزب عدالت و توسعه به قدرت بوده است و می خواستند این حزب در هرم قدرت باقی بماند، از این رو نقش ها را بین یکدیگر معاوضه و مبادله کردند.
اما مشکل در شخصیت فرد گرا و انحصارگرای شخص اردوغان است، سوالی که امروز مطرح است این است که چه کسی قرار است جایگزین اردوغان برای ریاست و رهبری حزب عدالت و توسعه ترکیه شود، و چه کسی جایگزین وی در اداره سمت نخست وزیری ترکیه خواهد بود، هم اکنون بیشتر تحلیگران بر این باور تاکید دارند که تنها منجی حزب عدالت و توسعه ترکیه از خطر نابودی و فروپاشی و دچار شدن به سرنوشت دیگر احزاب حاکم پیش از خود این است که عبدالله گل جانشین شود، تنها در این صورت است که حزب قوی و نیرومند باقی خواهد ماند.
شاید رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری جدید ترکیه قادر باشد بوسیله " ریموت کنترل " تا مدتی اداره حزب را به دست بگیرد، اما این شیوه کنترل از راه دور برای طولانی مدت مفید و سازنده نخواهد بود، این روند برای کوتاه مدت هم مناسب به نظر نمی رسد تا چه رسد به میان مدت و طولانی مدت، از این رو اردوغان عملاً با مشکلات بسیاری رو به رو خواهد شد، اکنون اردوغان به مثابه پادشاهی عریان است که هیچ رفیق و دوستی و حتی شریکی برای خود باقی نگذاشته است.
رجب طیب اردوغان در روز دوشنبه گذشته یعنی در روز بعد از پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه با شنیدن موضع عبدالله گل که گفته بود، بعد از پایان دوره ریاست جمهوری قصد دارد به جایگاه معمولی خود در حزب عدالت و توسعه بازگردد، غافلگیر شد، چرا که عبدالله گل تا پیش از آن هر زمان که از وی در این باره سوال می شد، برای آینده چه برنامه ای دارید اعلام می‌کرد هنوز هیچ برنامه‌ای برای آینده سیاسی خود ندارم، اما این موضع جدید عبدالله گل تمام برنامه ریزی های رجب طیب اردوغان را نقش برآب کرد.
رویهم رفته بعد از این اعلام نظر عبدالله گل در باره آینده سیاسی خود در ترکیه، رجب طیب اردوغان به شدت به خشم آمد و آخرین نقشه های خود را عملی کرد و از رئیس کمیته مرکزی حزب عدالت و توسعه ترکیه خواست موعدی را برای انعقاد جلسه استثنایی حزب تعیین کند و در این جلسه رئیسی جدید برای حزب عدالت و توسعه تعیین شود، و بعد از آن نیز باید نخست وزیری جدید برای ترکیه انتخاب شود، از این رو حسن چیلیک معاون رئیس حزب عدالت و توسعه هم تصمیم گرفت 27 ماه جاری میلادی موعد برگزاری جلسه حزب باشد.
این موضع گیری های حزب عدالت و توسعه و رجب طیب اردوغان به زمان اعداد نشان می دهد، عبدالله گل دیگر جایی در این حزب نخواهد داشت چرا که تا آن زمان عبدالله گل هنوز به عنوان رئیس جمهوری ترکیه است و در روز بعد از تاریخ اعلام شده برای جلسه فوق العاده حزب تازه دوره ریاست جمهوری عبدالله گل تمام می شود!.
تمام صابحنظران سیاسی در ترکیه به این نتیجه رسیده اند که تصمیم برای انعقاد جلسه فوق العاده حزب عدالت و توسعه ترکیه تمام راه ها را برای این موضوع که عبدالله گل در آینده این حزب نقشی داشته باشد را حذف کرده است، لااقل در مرحله کنونی و درسطح حزب عدالت و توسعه اوضاع به این منوال است، اما در عین حال اگر قرار باشد عبدالله گل تنها به عنوان یک عضو ساده به حزب باز گردد نیز این مساله موضوع قابل هضمی نیست، چرا که این سمت برای مردی که حزب عدالت و توسعه را در مراحل بحرانی هدایت و رهبری کرده بود جایگاهی مناسب تلقی نمی شود، حتی در برخی از احیان نباید فراموش کنیم که مواضع عبدالله گل بود که باعث به قدرت رسیدن رجب طیب اردوغان شد.
از این رو اگر عبدالله گل بر رویارویی اصرار و پافشاری کند، دیگر راهی در برابرش باقی نمی ماند مگر آن که تا پیش از آن موعد از سمت ریاست جمهوری ترکیه کناره گیری و استعفا کند، تا پیش از جلسه فوق العاده حزب عدالت و توسعه خود را به آن جلسه مهم برساند، در این صورت وی حتی می تواند خود را برای رهبری حزب نامزد کند، و مطمئناً وی تنها نامزد نیرومند برای تصدی سمت ریاست حزب عدالت و توسعه خواهد بود.
البته این جزو خصوصیات اخلاقی عبدالله گل نیست که با رجب طیب اردوغان رقابت کند، اخلاق آرام گل به گونه ای نیست که حتی آمادگی این را داشته باشد، تا خود را درگیر این مسائل سازد، البته نباید فراموش کرد که مواضع عبدالله گل در گذشته و حال هم خیلی با مواضع رجب طیب اردوغان در تضاد نبوده است، این دو بر سلطه قضائیه و اینترنت هم تسلط کامل یافتند، طرحی را که اردوغان پیشنهاد کرده بود، عبدالله گل به عنوان رئیس جمهور به سرعت با آن موافقت کرد، همین مساله طی ماه های اخیر به زیان عبدالله گل تمام شده است.
همچنین باید گفت عبدالله گل در سیاست خارجی ترکیه هم با اردوغان همسو و هم سیاست بود و در سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه و عراق و مصر و عربستان سعودی و غیره و مسائل دیگر یک نظر داشتند، از این رو بعید به نظر می رسد وی بخواهد اکنون از حربه استعفا از سمت ریاست جمهوری علیه اردوغان استفاده کند.
اکنون گفته می شود، عبدالله گل و رجب طیب اردوغان هر دو عجله ای برای بازگشت گل به ریاست حزب و نخست وزیری ترکیه ندارد، چرا که به طور حتم عبدالله گل بار دیگر به حزب باز خواهد گشت، تا در آینده ای نه چندان دور حزب جلسه ای عمومی را برگزار کند و در آن جلسه رهبر آینده را تعیین خواهد کرد، این امر یا پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی ترکیه که در سال 2015 برگزار خواهد شد صورت می گیرد، یا بعد از آن خواهد بود، از این رو باید گفت سرنوشت عبدالله گل از الان تعیین نمی شود، بلکه تا سال آینده رقم خواهد خورد.
