صراط: امروز، دیروز، ماه گذشته، سال پیش و سال‌های پیش، در همه این زمان‌ها اشتباهاتی داشته‌ایم که یا تأثیرات منفی آنها را دامنگیر خود می‌بینیم و یا اینکه نگران دامنگیر شدن آنها هستیم.
اگر به قول معروف «کلای خود را قاضی کنیم» به این نتیجه خواهیم رسید که چنانچه به اجرا و یا ترک برخی از اعمال پایبند بودیم و در هنگام ارتکاب هر عملی به نتایج آن می‌اندیشیدیم؛ بسیاری از مشکلات، ترس‌ها و اندوه‌های ناشی از آن کار، امروز ما را گرفتار خود نمی‌کرد و همراه دائمی ما نمی‌شد.
قرآن کریم می‌فرماید: «مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَ مَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ؛ هر چه از خوبی‌ها به تو می‌رسد از جانب خداست و آنچه از بدى به تو می‌رسد از خود توست» (النساء/ 79)
آری اگر از هدایت‌های کتاب خدا و فرستادگان او تبعیت می‌کردیم، به مواعظ نیکوی خیرخواهانمان که پدران و مادران مهربانمان در رأس آنها قرار دارند توجه و عمل می‌کردیم؛ امروز حتما دغدغه‌ها، اضطراب‌ها و افسردگی‌ها به سراغمان نمی‌آمدند.
قرآن کریم نیز در پایان داستان هبوط انسان از بهشت بر کره خاکی می‌فرماید: «قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِیعًا فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ؛ گفتیم همگی از آن (به زمین) فرود آئید هرگاه هدایتی از طرف من برای شما آمد کسانی که از آن پیروی کنند نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین میشوند». (البقرة/ 38)
در ادامه نیز می‌فرماید: «وَ الَّذِینَ کَفَرواْ وَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ؛ و کسانی که کافر شوند و آیات ما را تکذیب کنند اهل دوزخند و همیشه در آن خواهند بود». (البقرة/ 39)
حزن و اندوهی که اکنون بر اثر اشتباهات و گناهانمان دامنگیر ماست و هر لحظه در حال فرار از دست آن هستیم شاید همان آتشی باشد که نمی‌توانیم از آن بگریزیم.
راه رهایی از آتش سوزان حزن و اندوه ناشی از خطاها و گناهان
با این حساب، بدیهی است که دینداری به معنای عمل کردن به اوامر و نواهی خداوند که همان «عمل صالح» است و توجه به عاقبت هر عمل، که در بشارت‌ها و هشدارهای پیامبران الهی متجلی است؛ بهترین راه رهایی از ترس و اندوه ناشی از خطاها و گناهان است.
در واقع اگر ما از ابتدا با توجه به هدایت‌های پروردگارمان سعی کنیم که مرتکب اشتباه نشویم طبیعتا گرفتار عواقب بد آن نخواهیم شد.
قرآن کریم نیز با اشاره به نتایج عمل صالح ناشی از ایمان به خدا و ایمان به پاسخگویی در دادگاه آن قادر متعال، در این باره می‌فرماید: «... مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ؛ آنها که ایمان به خدا و روز رستاخیز آوردهاند و عمل صالح انجام دادهاند پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است، و هیچگونه ترس و غمی برای آنها نیست». (البقرة/ 62)
همچنین قرآن کریم در جایی دیگر زندگی بدون ترس و اندوه را نتیجه تسلیم در مقابل خداوند می‌داند و می‌فرماید: «بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَ لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ؛ آری کسی که در برابر خداوند تسلیم شود و نیکوکار باشد، پاداش او نزد پروردگارش ثابت است، نه ترسی بر آنها است و نه غمگین خواهند شد».
پس بهترین و مطمئن‌ترین راه دچار نشدن به ترس و اندوه ناشی از خطا و گناه، انجام «عمل صالح» و «اجتناب از آنچه خدا نهی کرده» است.
آنها که خطا و گناه کرده‌اند و دچار ترس و اندوه ناشی از آنند چه کنند؟
با توجه به آموزه‌های قرآن کریم، بدون شک در چنین حالتی بهترین راه بازگشت به سوی خداست که شامل ایمان به او، ترک خطاها و گناهان و انجام اعمال نیکو می‌شود.
خداوند مهربان در آیه 70 و 71 سوره مبارکه فرقان پس از آنکه در آیات قبل درباره نتایج خوارکننده و عذاب مضاعف شرک به خدا، ریختن خون به ناحق و زنا هشدار می‌دهد، می‌فرماید: «إِلَّا مَن تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَ کَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا ﴿70﴾ وَ مَن تَابَ وَ عَمِلَ صَالِحًا فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَابًا ﴿71﴾؛ مگر کسى که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند پس خداوند بدی‌هایشان را به نیکی‌ها تبدیل می‌کند و خدا همواره آمرزنده مهربان است؛ و هر کس توبه کند و کار شایسته انجام دهد در حقیقت به سوى خدا بازمی‌گردد».
همچنین خداوند پس از آنکه در آیه 38 سوره مبارکه «مائده» دستور به قطع دست سارق می‌دهد در آیه 39 می‌فرماید: «فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ اما آن کس که پس از ستم کردن، توبه و جبران نماید خداوند توبه او را میپذیرد زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است».
البته مرجع تقلید و مفسر ارجمند آیت‌الله‌العظمی «مکارم شیرازی» در تفسیر شریف «نمونه» ذیل این آیه می‌نویسد: «معروف در میان فقهاى ما این است که اگر قبل از ثبوت سرقت در دادگاه اسلامى توبه کند، حدّ سرقت نیز از او برداشته مى‌شود، ولى هنگامى که از طریق دو شاهد عادل، جرم او ثابت شد با توبه از بین نمى‌رود.
در حقیقت، توبه حقیقى که در آیه به آن اشاره شده، آن است که قبل از ثبوت حکم در محکمه، انجام گیرد، وگرنه هر سارقى هنگامى که خود را در معرض مجازات ببیند، اظهار توبه خواهد نمود و موردى براى اجراى حق باقى نخواهد ماند.
و به تعبیر دیگر«توبه اختیارى» آن است که قبل از ثبوت جرم در دادگاه، انجام گیرد، و گرنه توبه اضطرارى همانند توبه‌اى که به هنگام مشاهده عذاب الهى و یا آثار مرگ صورت مى گیرد، ارزشى ندارد».
جبران گذشته بد، ترس و اندوه را می‌زداید
پس دریافتیم که توبه یا همان بازگشت به سوی خدا پیش از آنکه خود را در معرض عذاب او ببینیم؛ اولین قدم در راه زدودن ترس و اندوه ناشی از گناه است؛ اما بدیهی است که نشانه حقیقی بودن این بازگشت جبران گذشته است که در آیه مربوط به توبه سارق به آن اشاره شد.
قرآن نیز ایمان به خدا و اصلاح خویشتن را که حاصل توجه به بشارت و هشدار پیامبران است؛ سبب رفع ترس و اندوه می‌داند و در آیه 48 سوره مبارکه «انعام» می‌فرماید: «وَ مَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلاَّ مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ؛ ما پیامبران را جز برای بشارت و بیم نمیفرستیم آنها که ایمان آورند و (خویشتن را) اصلاح کنند نه ترسی دارند و نه غمگین میشوند».
