هالیوود به عنوان رسانه ای فراگیر در ایالات متحده، مهمترین ابزار آمریکا برای تصویرسازی فرهنگ های دیگر است. ایران نیز یکی از کشورهایی است که فرهنگ و تاریخ آن، بارها سوژه فیلم های هالیوودی بوده است. در زیر نگاهی به مهمترین فیلم های هالیوودی که فرهنگ و تاریخ ایران را به تصویر کشیده می اندازیم.
هالیوود و تصویرسازی ایران
1- بدون دخترم هرگز
مشخصات؛ نام اصلی:Not Without My Daughter| کارگردان:برایان گیلبرت| سال تولید:1991.
این فیلم بر اساس کتاب «بدون دخترم هرگز» نوشته بتی محمودی-همسر بزرگ محمودی- در سال۱۳۷0 با بودجه هالیوود ساخته شد. فیلمبرداری آن در اسرائیل، آنکارا و آتلانتا انجام شد. داستان فیلم از جایی شروع می شود که خانمی آمریکایی به همراه همسر ایرانیاش وارد ایران شده ودیگر نمی تواند به آمریکا برگردد. وی به دلیل مشکلات و محدودیت های زیادی که با آن روبه روست از ایران فرار کرده و به آمریکا میرود. به گفته منتقدین داستان فیلم کاملا یک طرفه بود؛ خانواده ایرانی در این فیلم علاقه ای به زندگی طبیعی نداشت و دائما از باید و نبایدها حرف میزد، در این فیلم بد و خوب وجود نداشت و در کل ایرانی ها بد بودند.
2- مریم
مشخصات؛ نام اصلی: Maryam| کارگردان: رامین سری| سال تولید: 2002.
«مریم» نام فیلم درامی است که به وقایع زندگی یک خانواده ایرانی مقیم آمریکا در اوایل انقلاب اسلامی می‌پردازد. مریم آرمین، دانش آموز دبیرستانی در نیوجرسی است که خود را یک آمریکایی میداند. پسر عموی وی -علی- از ایران به منظور تحصیلات عالیه وارد آمریکا میشود. او یک اصولگرای مذهبی و از طرفداران پر و پا قرص امام خمینی (ره) است. در حالی که دانشجویانی در ایران، سفارت آمریکا را تصرف کردهاند، علی نیز به منظور ترور محمدرضا پهلوی وارد مرکز سرطان مموریال در منهتن میشود. جایی که شاه در آن بستری است، و پدر مریم پزشکی در آن مرکز است.
3- خانه ای از شن و مه
مشخصات؛ نام اصلی: House of Sand and Fog| کارگردان: وادیم پرلمن| سال تولید: 2003.
این فیلم از روی کتابی با همین عنوان نوشته آندره دوباس ساخته شده است. فیلم «خانه ای از شن و مه» زندگی یک خانواده ایرانی را که در زمان پیروزی انقلاب به آمریکا مهاجرت کرده اند به نمایش می گذارد.کلنل بهرانی -کلنل سابق ارتش شاهنشاهی- که اکنون برای تامین معاش خانواده اش در چند شیفت و جای مختلف (حتی کارگری) کار می کند، مجبور میشود خانه نسبتا مجلل خود را بفروشد و خانه دختری افسرده را که به مناقصه گذاشته شده -با وجود نارضایتی او- بخرد.
4- تصادف
مشخصات؛ نام اصلی: Crash| کارگردان: پل هاگیس| سال تولید: 2004.
فیلم «تصادف» که فیلمنامه ای دقیق، جذاب و پرمایه دارد حاوی ۸ داستان مختلف و انبوهی از شخصیت ها است. یکی از این داستان های موازی که در مدت زمان کوتاهی -کمتر از دو روز- به هم ربط پیدا می کنند شامل اتفاقاتی است که برای فرهاد -مهاجر ایرانی– و خانواده اش می افتد. ادعای فیلم این است که می خواهد تصورات قالبی آمریکایی ها در مورد غیر آمریکایی ها را از بین ببرد ولی در واقع تصورات قالبی دیگری را جایگزین آنها میکند. «تصادف» تصویری خاص و یک جانبه از ایرانی های ساکن آمریکا به نمایش میگذارد.
4- اسکندر
مشخصات؛ نام اصلی: Alexander| کارگردان: الیور استون| سال تولید: 2004.
از الیور استون که به دلیل مطالعه و پرداختن به جزییات به شهرت رسیده است فیلم «جان اف کندی» را بخاطر داریم. این فیلم با وسواس زیاد ساخته شده بود و تمام زوایای ترور را بررسی میکرد. اما در فیلم «اسکندر» قضیه کاملا برعکس شد! اسکندر خونخوار تبدیل به یک قهرمان شد و زمانی که در فیلم، به ایران حمله میکند با استقبال گرم ایرانیان وارد ایران میشود، از تخت جمشید خوشش می آید، و وارد قصری میشود که مشخص نیست یکی از کلوپ های شبانه آمریکاست یا قصر سلطنتی داریوش! در همه کتاب ها به این واقعیت اشاره شده است که زمان حمله اسکندر به ایران، او ایرانیان را قتل عام کرد و تخت جمشید را به آتش کشید و دختر زیبای داریوش را به همسری برگزید. نقطه اوج فیلم جایی است که اسکندر در کاخ داریوش درباره صلح جهانی صحبت میکند. به اعتقاد منتقدین این سخنرانی شباهت زیادی به حرف هایی دارد که در آن روزها از دولت آمریکا شنیده می شد. تحریفات تاریخی این فیلم حتی صدای مورخان آمریکایی را هم درآورد.
5- سیریانا
مشخصات؛ نام اصلی: Syriana| کارگردان: استیون گاگان| سال تولید: 2005.
سیریانا فیلمی سیاسی و محصول کمپانی برادران وارنر است. «جرج کلونی» و «مت دیمون» بازیگران اصلی آن هستند و موضوع اصلی فیلم حول محور سیاست نفت است. این فیلم از 4 داستان موازی تشکیل شده که در نقاط غیرقابل پیشبینی همدیگر را قطع می کنند و در این تقاطع ها خطوط روایتی یکدیگر را تقویت میکنند. اساس فیلم درباره ماجراهای پشت پرده عملیات ادعایی آمریکا علیه تروریسم است. عملیاتی که ضامن حفظ منافع کمپانی های عظیم نفتی در خاورمیانه است. این عملیات که جهت ایجاد امنیت برای این منافع طراحی شده، ترور، قتل و غارت و شکنجه انسان های بی گناه را به همراه دارد.
6- 300
مشخصات؛ نام اصلی:300 | کارگردان: زاک اسنایدر| سال تولید: 2006.
فیلم «300» روایتگر جنگی است که بین لئونیداس و خشایارشاه رخ داد. در این فیلم لشکریان لئونیداس 300 نفر بودند در حالی که کتاب های تاریخی تعداد لشکریان یونانی را بین 2800 تا4000 نفر ذکرکرده اند که تحت فرماندهی 300 اسپارتان میجنگیدند. تعداد سپاهیان ایرانی در تاریخ 18 هزار نفر بوده اند در صورتی که در فیلم، تعداد ایرانیان 180 هزار نفر هستند. در این فیلم، ارتش ایران از همه جور موجود و هیولایی برای پیروز شدن استفاده میکند. همچنین سربازانی سیاهپوست در لشکر ایران حضور دارند که مشخص نیست آن زمان در کجای ایران زندگی میکرده اند. در فیلم«300» چنین نشان داده شده که خشایارشاه خود را خدا میخواند و حال آنکه ایرانیان در زمان وقوع این جنگ، زرتشتی و یکتاپرست بودند و خشایارشاه نیز هیچگاه خود را خدا ننامید.
7-سنگسار ثریا.میم
مشخصات؛ نام اصلی: The Stoning of Soraya.M. | کارگردان: سیروس نورسته| سال تولید: 2008.
داستان فیلم از جایی شروع میشود که روزنامه نگاری فرانسوی در سفرش به ایران به روستایی رسیده و اتومبیلش را برای تعمیر به هاشم -مکانیک روستا- میدهد. زنی به نام زهرا به محض دیدن روزنامه نگار او را به خانه خود دعوت میکند و از او میخواهد که پای حرف هایش بنشیند. از این نقطه فیلم وارد یک فلش بک میشود و داستان در گذشته ای روایت میشود که خواهرزاده ی زهرا –ثریا- در مرکز این ماجرا قرار دارد؛ شوهر ثریا قصد تجدید فراش دارد اما چون توانایی پرداخت هزینه ی دو زن را ندارد به ثریا پیشنهاد طلاق می دهد. ثریا وقتی حق و حقوقش را مطالبه میکند مرد نمی‌پذیرد و با کدخدا و روحانی روستا تبانی میکند. وی با همدستی کدخدا و روحانی روستا به زن بی گناه اتهاماتی را نسبت می دهند که در نهایت به سنگسار شدن وی منجر میشود.
8- شرایط
مشخصات؛ نام اصلی: Circumstance| کارگردان: مریم کشاورز| سال تولید: 2011.
فیلم «شرایط» روایتگر دلدادگی دو دختر نوجوان به یکدیگر است. دلدادگی این دو دختر منجر به همجنسگرایی شده و فیلم قصد دارد مشکلاتی را که چنین رابطه‌ای در فضای فعلی ایران با آن مواجه است به تصویر بکشد. منتقدان معتقدند که «کشاورز» در زمان زندگی در ایران فقط با محافل خاصی در ارتباط بوده و به همین دلیل آگاهی دقیقی از زندگی در ایران ندارد. همچنین، آنها بر این عقیده اند که کشاورز در بسیاری از قسمت ها، تحریف عمدی ایجاد کرده است.
9- اورشلیم؛ شمارش معکوس
مشخصات؛ نام اصلی: Jerusalem Countdown| کارگردان: هارولد کرنک| سال تولید: 2011.
فیلم سینمایی «اورشلیم، شمارش معکوس» فیلمی است که به انرژی هسته‌ای ایران ارتباط دارد. داستان این فیلم دربارهی گروهی ایرانی موسوم به «هفت شگفت انگیز» است که میخواهند با بمب گذاری در خاک آمریکا، این کشور را نابود کنند. این گروه در جای جای آمریکا خانه های تیمی تشکیل داده اند. به موازات این ماجرا، سازمان های جاسوسی آمریکا کشف کردهاند که ایران و روسیه تصمیم دارند با بمب های اتمی خود، آمریکا و به تبع آن اسرائیل را نابود کنند. سازمان اف بی آی نمیتواند سرنخی از این ماجرا به دست آورد، اما فردی که فعال حقوق بشر است و در همسایگی یکی از خانه های تیمی زندگی میکند با پلیس تماس گرفته و موفق به متوقف کردن تروریست ها میشود.
10- آرگو
مشخصات؛ نام اصلی: Argo| کارگردان: بن افلکت| سال تولید: 2012.
ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در ایران در سال1358، یکی از جنجالی ترین اتفاقات میان ایران و ایالات متحده به حساب می آید. این اتفاق پایه اصلی فیلم «آرگو» را تشکیل میدهد. آنچه که به عنوان شرح این واقعه تاریخی برای اذهان عمومی در آمریکا منتشر شده، این است که یکی از جاسوسان سازمان سیا برای نجات 6 نفر از دیپلمات های آمریکایی که در خانهی سفیر کانادا پنهان شده اند، تصمیم می گیرد خود را به عنوان سازنده یک فیلم علمی-تخیلی به نام «آرگو» جا بزند و به همراه چند نفر به ایران بیاید تا به بهانه تصویربرداری بخشی از فیلم، این شش نفر را از ایران خارج کنند و همینطور هم می شود.
11- 300: ظهور یک امپراطوری
مشخصات؛ نام اصلی: Rise of an Empire :300| کارگردان: نوام مورو| سال تولید: 2014.
داستان این فانتزی-اکشن در مورد جنگی است که به ادعای فیلم خشایارشاه برای تسخیر یونان به راه انداخت. فیلم از روایتی در گذشته شروع می شود: تمیستوکل –سرباز یونانی- با کشتن داریوش در جنگ ماراتن، خشم خشایارشاه –پسر داریوش- برمی انگیزد و باعث میشود تا وی درصدد انتقام برآید. این فیلم سرشار از اتفاقاتی است که وقوع آنها در پردهای از ابهام است مثلا پل راتلج -استاد دانشگاه کمبریج- معتقد است: داریوش بزرگ و پسرش –خشایارشاه- در جنگ ماراتن شرکت نداشته‌اند، بلکه فرمانده سپاه ایران در این جنگ، داتیس، برادرزاده ی داریوش بوده است. وی می گوید: داریوش، ۴ سال بعد از نبرد ماراتن یعنی در سال ۴۸۶ قبل از میلاد درگذشت.
نتیجه گیری
همانطور که در تحلیل بعضی از فیلم ها اشاره شد، تصویرسازی هالیوود از فرهنگ کنونی و تاریخ ایران تصویرسازی غیرواقعی و کلیشه ای است. هالیوود در این تصویرسازی به محدودکردن تاریخ و فرهنگ ایران به چند مفهوم خاص مانند خشونت‌گرایی و جنگ‌طلبی، بربریت و تروریسم، بدویت و عقب‌ماندگی، نامعقول و خردگریز بودن، زن‌ستیزی و مفاهیمی این چنین پرداخته است. بعلاوه همیشه کوشیده تا مفاهیم یادشده در همنشینی با عناصر، نشانه‌ها و نمادهای ایرانی و اسلامی قرار گیرد تا مخاطبان غربی نسبت به این نشانه ها و نمادها شرطی شوند. مثلا در بعضی از فیلم های هالیوودی تلاش شده تا صدای اذان تداعی کنندهی اعمال تروریستی باشد.
بسیاری از اتفاقاتی که در فیلم های تاریخی مذکور نشان داده می شود نه تنها واقع نشده بلکه به شکلی خاص صرفا جهت تاریخ سازی و ایجاد یک تصویر فرودست از تمدن باستانی ایران در اذهان آمریکاییان به نمایش در میآید. تاریخ سازی و محدودکردن گذشته ی ایران به به خشونت گرایی و جنگ طلبی باعث می شود مخاطب عام آمریکایی هرگونه تعامل با ایران و ایرانی را عقب بزند و در راستای سیاست های دولتمردان آمریکا خواستار تحریم ایران باشد. به تصویرکشیدن فرهنگ ایران در قالب مفاهیمی چون عدم آزادی زنان و محرومیت و مظلومیت آنان، حاکمیت مردان بر سرنوشت زنان، تعصب و خشک مغزی، زندگی ابتدایی و به دور از مدرنیته و جنگ طلبی نیز در همین راستا است و باعث میشود مردم آمریکا از وقایع داخلی ایران و در نتیجه فرهنگ ایرانی تصویری ابتدایی و فرودست داشته باشند. چنانکه در بعضی از این فیلم ها، ایران به عنوان فرودست غرب نشان داده شده است و کلیت عمل رسانه ای هالیوود را میتوان «نژادپرستی نوین» نامید.
تصویرسازی کلیشه ای از فرهنگ و تمدن ایران محدود به سال های پس از انقلاب نبوده بلکه این امر در زمانی که ایران مهمترین متحد آمریکا بود هم صورت می گرفت اما ساختن این فیلمها در سالهای پس از انقلاب تشدید شده است. موارد زیر از جمله دلایل این مسئله است:
- قدرت یابی ایران در عرصه نظامی و عدم توان آمریکا برای مقابله با ایران.
- تهدید جلوه دادن ایران برای تمام دنیا.
- از بین بردن روحیه مردم ایران.
- شکل دهی ائتلاف علیه ایران، جهت حفظ منافع غرب و ایجاد پیش زمینه برای تصمیم گیری های آینده.
ایالات متحده تاریخی یکپارچه ندارد و در بعضی از این فیلم ها به دنبال ایجاد فرهنگی والا و تاریخی عمیق برای خود -به عنوان میراثدار تمدن یونان- است. به نظر می رسد آمریکا، یونان را همچون انبار تمدن خویش میداند و هرگاه بخواهد علیه کشوری هجوم ببرد به این انبار رجوع می کند. آمریکا امروزه تلاش می کند تا بتواند عظمت امپراتوری روم را برای خود ایجاد کند.
