شهر جیرفت در جنوب استان کرمان شهری است که بین دو رودخانه هلیل رود و ملنتی از گذشته های دور بنا شده و همچنان مردمان سخت کوش این شهر در بستر فرهنگ و اجتماعی خاص در حال گذران زندگی هستند، بچه های این شهر هر شب در قصه های مادر بزرگهایشان نام شهری به نام دقیانوس را می شنیدند و گفته می شود هر بار که باران شدید و یا سیل در این منطقه می آمده مردم بومی مهره ها و ظروف قدیمی پیدا می کردند.
این داستانها در دل مردمان جیرفت آنقدر سینه به سینه منتقل شد تا در یکی از روزهای سالهای گذشته سیلی عظیم شهر جیرفت را در برگرفت سیلی آنچنان عظیم که بزرگترین شهر جنوب کرمان سالها به خود ندیده بود و شهر در محاصره دو رودخانه خروشان قرار گرفت که هر لحظه مناطق بیشتری از شهر را زیر امواج خورشانش تخریب می کرد اما درنهایت سیلاب فروکش کرد و پس از آن افسانه ها سر ار خاک برداشتند.
روزهای بعد از این سیل مردم در همان منطقه ای که آن را به عنوان شهر دقیانوس یاد می شد هزاران قطعه عتیقه یافتند، در آن زمان درحالیکه مسئولان هنوز از این تمدن بی خبر بودند غارتگران میراث فرهنگی به جان این مناطق افتادند و آن را غارت کردند که نمونه بارز این حفاریهای غیر مجاز در مطوط آباد روی داد و هزاران قطعه به تاراج رفت اما با ورود دستگاههای ذی ربط جلوی حفاریها گرفته شد و بسیاری از این عتیقه ها باز پس گرفته شد.
اما برخی از این اشیاء هم از موزه های خارج از کشور سر درآورد که چند نمونه از انها در دولت قبل و با پیگیریهای قضایی بار دیگر از موزه های غربی به کشور باز پس گرفته شد.
راز تمدن سر به مهر فاش شد
در آن زمان میراث فرهنگی با فعال کردن گروههای متخصص و کار بلد به شناسایی منطقه پرداخت که نتیجه آن کشف مناطق گسترده باستانی بود که در راس آن تپه های کنار صندل جنوبی و کنار صندل شمالی جای دارند و اینجا بود که راز تمدنی هفت هزار ساله که سالها سر به مهر مانده بود فاش شد.
کشف هزاران قطعه اشیاء منحصر به فرد باستانی، تپه های زیگوراتی و به خصوص لوحهای گلی که قدیمی تر از کهنترین لوحهای یافت شده از تمدن بین النهرین بود و نظریه های سر منشاء پیدایش خط در جهان را نیز سوال برد. و در این میان پیکره ای عظیم نیز از کنار صندل جنوبی یافت شد.
کشف خطی قدیمی تر از خط میخی که رمزگشایی نشد
لوحی که پس از سالها از کشفش هنوز هم رمز گشایی نشده از آثار تمدنی بود که اکتشاف در آن به دلیل کمبود بودجه متوقف شد.
هم اکنون برای حفاظت از محوطه های این تمدن تنها کاری که می شود گل اندود کردن تپه های گلی برای رهایی از بارانهای سیل آسای جنوب استان کرمان در فصل پاییز و زمستان است.
اما طبق بررسیهای صورت گرفته تمدن "ارت" حلقه گم شده تمدن شرق است تمدنی که با شهرهای بزرگ بین النهرین مراودات تجاری داشته و حتی قدرت نظامیش را به رخ انان می کشیده است.
در آثاری که از باقیمانده شهر "اوروک" در بین النهرین به دست آماده است لوحی یافت شده که از مراودات این شهر با شهری به نام "ارت" در شرق ایران زمین سخن گفته است. این لوح در واقع نامه نگاری بین دو پادشاه در اوایل هزاره دوم پیش از میلاد را بیان می کند که به خط میخی نگاشته شده است. در این لوح دو پادشاه سومر و پادشان تمدن ارت با یکدیگر مناقشه می کنند. ترجمه این لوح به این شرح است؛ (روزی "انمرکار" پادشاه شهر اوروک با فرستادن نماینده ای، از حاکم ارت می خواهد تا استادان هنرمند و سنگهای گرانبها را برای ساخت معبد به اوروک بفرستد. حاکم ارت هم در ازای فرستادن سنگها، از پادشاه اوروک تقاصای غله می کند، "انمرکار" غله را می فرستد، اما حاکم ارت از فرستادن سنگها سر بازمی زند. 10سال بعد، "انمرکار" دوباره قاصدی به سرزمین ارت می فرستد و تقاضای خود را تکرار می کند، عاقبت دو پادشاه به تفاهم می رسند و حاکم ارت، هنرمندان و سنگهای زینتی را به سومر می فرستد.)
پروفسور یوسف مجیدزاده باستانشان و سرپرست گروه باستانشانسی جیرفت این تمدن را همان تمدن ارت می داند و در واقع حلقه گم شده تمدن شرق که همان "ارت" بود کشف می شود.
ابهام در خصوص منشاء نخستین خط/ ایرانی ها مخترع خط بوده اند
اما نکته قابل توجه این است الواحی که در جیرفت یافت شده است قدیمیتر از لوحهای خط میخی تمدن بین النهرین است و این می تواند قواعد فرضیه های تاریخی جهان را تغییر دهد و سرمنشاء پیدایش خط را به جای بین النهرین به ایران نسبت دهد.
لوح کشف شده سالها قدیمی تر از خط میخی است اما پس از گذشت سالها از کشفش هنوز اقدامی برای بازخوانی و یا حداقل ادامه اکتشافات در تپه های تاریخی محل کشف این لوح صورت نگرفته است!
پروفسور مجید زاده در خصوص این لوح معتقد است که این اثر قدیمی تر از خط میخی تمدن بین النهرین است که البته جدا از قدمت این خط بازخوانی این لوح از ضروریات است اما تا کنون خط شناسان مشهور جهان از رمزگشایی این خطوط عاجز مانده اند.
آغاز کاوش هدفمند در حوزه تمدن ارت ضروری است
رئیس پایگاه باستانشناسی جیرفت در گفتگو با خبرنگار مهر اظهارداشت: تمدنی که در حوزه هلیل رود کشف شده است یکی از کهنترین تمدنهای بشری است و بررسی مطالعه و کاوش هدفمند در آن بسیار ضروری است.
نادر علیدادی اظهارداشت: برنامه های کاوشهای باستانشناسی در این محدوده تنها در شش فصل انجام شد و برپایه کاوش و بررسیهای صورت گرفته که آن هم در چهار نقطه انجام شد شاهد وجود بقایای تمدنی با قدمت هفت هزار ساله در این حوزه هستیم.
وی افزود: کاوشها در منطقه کنارصندل، گورستان مطوط آباد و گورستان قلعه کوچک متمرکز شده بود که نتیجه آن نیز پیدایش تمدنی از عصر مفرغ بود و بقیه مناطق همچنان کاوش نشده اند.
علیدادی افزود: این کاوشها برای مطالعه بر روی یک تمدن بسیار کم بود و نمی توان به زوایای دقیقی از این تمدن رسید و نیاز است که بررسیها و کاوشهای هدفمند در این منطقه تاریخی مجددا آغاز شود.
کاوشها در کهنترین تمدن شرق سالهاست متوقف شده است
وی گفت: کاوشها هم اکنون متوقف شده است اما همین بررسیها نیز نشان می دهد با تمدنی بسیار بزرگ سر و کار داریم که همزمان با شهرنشینی شکل گرفته و یکی از پیشرفته ترین تمدنهای زمان خود بوده است.
علیدادی ادامه داد: این تمدن بسیار غنی به واسطه دست ساخته های بشری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و نمونه از این آثار در موزه جیرفت، موزه کرمان و موزه ملی ایران نگهداری می شود.
وی با اشاره به معماری این تمدن گفت: شاهد معماری بی نظیر و نظام اجتماعی و فرهنگی مترقی در حوزه شهر نشینی، حکومتی و یادمان های مذهبی در این منطقه هستیم.
رئیس پایگاه باستانشناسی جیرفت افزود: همچنین اشیاء سفالی، سنگ کلوریت و فلزهای منقوش به تصاویر انسانی و حیوانها مختلف از این تمدن به دست آمده است که نشان از اوج هنر و فرهنگ مردمان این حوزه تاریخی دارد.
تمدن ارت با تمدن رود سن و بین النهرین هم عصر است
وی گفت: آنچه که قابل توجه است این می باشد که این تمدن تنها مختص حوزه های محدود نیست بلکه گسترده فراوانی تا منطقه جازموریان دارد و نشان می دهد گسترده جغرافیایی این تمدن قابل توجه بوده و با تمدنهای دیگر هم عصر نیز مراودات قابل توجهی داشته اند.
علیدادی ادامه داد: این تمدن هم عصر با تمدن رود سن و بین النهرین بوده و باید برای بررسیهای بیشتر مطالعات و کارهای علمی را بار دیگر در این حوزه آغاز کنیم.
تاکنون موفقیتی در خصوص رمزگشایی از چهار لوح تاریخی به دست نیامده است
وی در خصوص الواح یافت شده در این حوزه تاریخی نیز گفت: چهار لوح در کاوشها به دست آمده است که همان زمان برای رمزگشایی از دانشگاههای معتبر جهان کمک گرفته شده اما تاکنون در خصوص رمزگشایی موفقیتی به دست نیامده است و دلیل آن نیز منحصر به فرد بودن این خط است.
وی گفت: این لوحها یکی از قدیمی ترین لوحهای کشف شده در جهان هستند اما خط این لوحها همچنان برای محققان ناشناخته است.
یک لایه گل تنها محافظ آثار تمدن کهن در مقابل فرسایش
وی در خصوص نحوه نگهداری از محدوده های تاریخی به ویژه تپه های کنار صندل گفت: از وضعیت موجود نمی توان راضی بود این آثار معماری اکثرا خشتی هستند و پس از بیرون آمدن از خاک در معرض فرسایش شدید قرار گرفته اند و در معرض فرسایش باران و باد قرار دارند.
وی با اشاره به اینکه از این آثار تنها با یک لایه گل اندود محافظت می شود گفت: محدودیت منابع مهمترین مشکل ما برای حفاظت از این محدوده های تاریخی است.
وی گفت: چنین تمدنی باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد و ابعاد مختلف آن در کاوش های هدفمند مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.
ریشه همه مشکلات بی پولی است
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان نیز با اشاره به اهمیت بسیار این حوزه تاریخی گفت: ما نیز بر اهمیت ادامه مطالعات در این حوزه واقف هستیم و بارها نیز درخواست داده ایم مطالعات در این خصوص ادامه یابد اما مشکلاتی در این زمینه وجود دارد که باید رفع شود.
علی مهاجری ادامه داد: بررسیها باستانشناسی در برخی از این مناطق صورت گرفته است و محققان به اآچه که می خواستند دست یافته اند اما ضرورت کنونی ادامه کاوش در سایر مناطق این حوزه تاریخی است.
وی گفت: آنچه که سد راه ما شده کمبود شدید بودجه برای ادامه کاوشها است و در این خصوص دست ما بسته است و ضرورت دارد از بودجه های ملی و یا استانی اعتباری برای آغاز مجدد کاوش در این حوزه تاریخی اختصاص یابد.
وی در خصوص شرایط نا مناسب نگهداری از حوزه های تاریخی گفت: یگان حفاظتی در منطقه مستقر است و جلوی هر گونه حفاری گرفته شده اما وضعیت نا مناسب نگهداری از تپه های کنار صندل باز به کمبود اعتبار برمی گردد و ما نیز نگران این وضعیت هستیم و نیاز است اعتبار مناسبی برای اقدامات حفاظتی برای جلویگری از فرسایش آثار این تمدنها در اختیار قرار گیرد.
