صراط: سفیر ترکیه در تهران گفت: هدف نهایی ترکیه و ایران درباره سوریه یکی است و هر دو کشور می‌خواهند خونریزی‌ها متوقف و صلح به سوریه بازگردد.
«رضا هاکان تکین» سفیر 47 ساله ترکیه در ایران که حدود چهار ماه است، در دفترش واقع در خیابان استانبول (سفارتخانه ترکیه در تهران) در این سمت مشغول به فعالیت است، پیش از این به عنوان مدیرکل عراق در وزارت خارجه ترکیه مشغول به کار بوده است.
رضا هاکان تکین هفته‌ای که گذشت، در اولین بازدید از رسانه‌های ایرانی با حضور در خبرگزاری فارس ضمن دیدار با مدیران این خبرگزاری از نزدیک با بخش‌های مختلف خبرگزاری فارس آشنا شد و در گپ و گفتی که حدود یک ساعت به طول انجامید، به سؤالات خبرنگاران این خبرگزاری پاسخ داد.
سفر رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر سابق و رئیس جمهور فعلی در سیستم جدید حکومتی ترکیه اولین خبری بود که سفیر به آن اشاره و خاطرنشان کرد که در این سفر کمیته عالی مشترک دو کشور برای دومین بار تشکیل جلسه می‌دهد.
روابط تجاری دو کشور و برنامه ریزی برای توسعه آن، وضعیت سوریه و آینده بشار اسد از نگاه ترکیه، روابط ترکیه با اقلیم کردستان عراق و بغداد و انتخابات ترکیه و آینده هاکان فیدان از جمله مواردی بود که این دیپلمات خوش برخورد و صریح به آن پاسخ داد که مشروح آن از نظر خوانندگان می‌گذرد.
وی در ابتدای دیدار با بیان اینکه طی مدت کوتاه حضور خود در ایران احساس غربت نکرده‌ام، گفت: ممکن است از زاویه‌ای به این موضوع به عنوان یک بعد منفی نگاه شود، چرا که انتظارات در این شرایط بالا می‌رود، اما ما برای گسترش روابط با ایران در تمام حوزه‌ها مصمم هستیم.
سفیر ترکیه با اشاره به دیدارهای دوجانبه در سطوح عالی بین دو کشور در ماه‌های گذشته اظهار داشت: در ژانویه 2014 رئیس جمهور و نخست‌وزیر پیشین، آقای رجب طیب اردوغان به تهران سفر کرد و همینطور در خرداد ماه گذشته نیز آقای روحانی به ترکیه سفر کرد و اولین نشست شورای عالی همکاری راهبردی بین دو کشور برگزار شد و به ویژه در یک ماه و نیم گذشته حجم رفت و آمدهای مقامات دو کشور افزایش یافت.
تکین همچنین با ذکر این نکته که طی چند ماه گذشته 4 هیأت از ترکیه به ایران سفر کرده و سفر وزیران ایرانی و همچنین علی لاریجانی رئیس مجلس به ترکیه نیز انجام شد، یادآور شد: گذشته از بعد تشریفاتی این سفرها، مهمترین منظور برداشتن گامهای عملی و عینی در جهت گسترش روابط دو کشور و مشکلات موجود بود.
* تشکیل دومین جلسه کمیته عالی مشترک ایران و ترکیه در ماه آینده
وی با اشاره به سفر اردوغان به ایران در یک ماه آینده که باعث افزایش رفت و آمدها خواهد شد، یادآور شد: همزمان با این سفر دومین نشست شورای عالی راهبردی یا کابینه مشترک دو کشور در تهران برگزار می‌شود و باور داریم که آینده درخشانی در پیش روی ماست.
مشروح این گپ و گفت با سفیر آنکارا در تهران را در زیر می‌خوانید.
* ترکیه دروازه ورود ایران به غرب و ایران دروازه ورود ترکیه به شرق
برنامه‌‌های شما برای گسترش روابط با ایران چیست و به کدام حوزه‌ها توجه بیشتری دارید؟
تکین: معتقدیم که ظرفیت و پتانسیل‌های زیادی برای گسترش روابط دوجانبه به ویژه در بخش اقتصادی و تجاری وجود دارد. زمانی که به جمعیت و توانمندی‌های دو کشور نگاه می‌کنیم، می‌بینیم کم و بیش شرایط مشابهی دارند. ترکیه در 10 سال گذشته رشد چشمگیری در حوزه اقتصادی داشته است. ایران هم در بسیاری از حوزه‌ها گامهای مهمی به جلو برداشته و صاحب منابع غنی زیرزمینی است. ترکیه درگاه ورود ایران به غرب و ایران دروازه ورود ترکیه به شرق به خصوص آسیای مرکزی است. زمانی که صحبت از گسترش روابط می‌کنیم، صرفاً روابط محدود به دوجانبه نیست، بلکه طرف‌های سوم را هم در بر می‌گیرد.
* هدف ما توافقنامه تجارت آزاد با ایران/ توافقنامه تجارت ترجیحی را فقط با ایران امضا کرده‌ایم
حجم تجارت بین دو کشور افزایش زیادی داشته، اما 14 میلیارد دلار از نگاه ما رقم پایینی است و ما می‌دانیم که رؤسای دو کشور حجم 30 میلیارد را مشخص کرده‌‌اند. از این زاویه، توافقنامه تجارت ترجیحی که اجرایی شده، نقش بسزایی در این خصوص خواهد داشت. ترکیه چنین توافقنامه‌ای را با هیچ کشوری امضا نکرده و اولین آن با ایران است که هدف ما تبدیل این توافقنامه به موافقتنامه تجارت آزاد می‌باشد.
در خصوص مسائل منطقه‌ای بین دو کشور ممکن است برخی تفاوت‌ها وجود داشته باشد که طبیعی است، چرا که اختلاف در یک خانواده نیز وجود دارد، اما هیچ‌گاه اجازه ندادیم که این تفاوت‌ها در نگاه دو کشور و روابط آنها تأثیر بگذارد. هدف ما این است که تمام این تفاوت‌ها را به تدریج برداریم. در این چارچوب است که رفت و آمدهای دیپلماتیک می‌تواند مفید باشد.
*ای کاش راه‌حل هسته‌ای ترکیه و برزیل مورد توجه قرار گرفته بود
ترکیه در زمان ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و تحریم کشورمان اعلام کرد که به این تحریم‌ها توجهی نداشته و روابط با ایران را توسعه می‌دهد. 4 سال پیش آقای اردوغان اعلام کرد که روابط ما از 5 میلیارد طی چند سال آینده به 20 میلیارد دلار خواهد رسید، اما الان به 14 میلیارد دلار رسیده است. آیا دلیل این موضوع تاثیر همان تحریم‌هاست یا به تحولات منطقه همچون بحران سوریه ارتباط دارد؟
تکین: باور دارم که در دوره‌ای که ما عضو غیردائم شورای امنیت بودیم، اقدام ترکیه یک گام مهم و تاریخی بود که باید به آن پرداخته شود، چرا که به رغم فشارهای زیاد به ترکیه ما در کنار ایران ماندیم. ای کاش راه‌حل هسته‌ای ترکیه و برزیل از سوی سایر کشورها مورد توجه قرار گرفته بود که در آن صورت ما در شرایط دیگری بودیم. این موضوع را مدام به دوستان غربی خود گوشزد می‌کنیم.
امیدوارم با روندی که مذاکرات طی کرده، نگرانی‌های همه طرفین رفع و حقوق مشروع ایران تأمین شود و ایران جایگاهی که حقش است را در نظام بین‌المللی به دست آورد و نقش بین‌المللی خود را ایفا کند.
اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بر تجارت دو کشور تأثیرات منفی خود را داشته و ما تلاش کردیم، هم به شکلی که به مسئولیت‌های بین‌المللی ما خللی وارد نشود و هم اینکه این تحریم‌ها تأثیری بر روابط ما نداشته باشد، پیش برویم. باور داریم که در زمان پیش رو، نتایج مهمی به دست خواهد آمد. بزرگترین هدف سفرهای دو کشور نیز همین است.
در مقطعی چند ماهه موضوع حمل نقل و ترانزیت به یکی از مشکلات در روابط تجاری دو کشور تبدیل شد. چه تمهیداتی برای آن در نظر گرفته شد تا از این موارد در آینده رخ ندهد؟
تکین: متأسفانه حمل و نقل یکی از مسائلی بود که در سال‌های اخیر برای دو کشور مشکلاتی را به وجود آورده بود. ما این مسائل را کوچک می‌دانیم، اما متأسفانه در 6 ماه گذشته در رسانه‌ها به این مسائل بیشتر توجه شده بود. خوشبختانه طی سفر وزیر ارتباطات ایران به ترکیه این مسئله در دستور کار قرار گرفت و موافقتنامه‌ای امضا شد که از اول فوریه اجرایی شد. در بحث اجرایی شدن این توافقنامه باید گفت که اجرایی شدن آن زمانبر است. طبیعتاً با توجه به مسائل و مشکلاتی که در اجرا پیش می‌آید، امکان آن هست که در آن اصلاحاتی به وجود آید اما مشکلاتی که در این حوزه وجود داشت، حل شده است.
* وضعیت هاکان فیدان و جایگاه وی بعد از انتخاب مجلس مشخص می‌شود
دلیل اصلی استعفای آقای هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات ترکیه چه بود؟ برخی رسانه‌ها عنوان می‌کنند که دلیل استعفا، شکست در پرونده‌های منطقه‌ای از جمله سوریه و مصر بوده است.
تکین: طبیعتاً هدف اصلی را خود ایشان می‌دانند. هاکان فیدان یک کارمند دولتی است و بر اساس قانون انتخابات مجلس کسانی که قصد حضور در انتخابات را دارند باید تا 10 فوریه استعفا دهند که وی نیز در همین راستا استعفا داد. اینکه در صورتی که وی به عنوان نماینده مجلس انتخاب شود یک مسئولیت بالاتری در دولت و حزب بگیرد، مقامات حزب و نخست‌وزیر در موردش تصمیم می‌گیرند، اما اینکه این استعفا به خاطر تعبیرهایی است که برخی رسانه‌ها مطرح می‌کنند، باور ندارم. هاکان برای چند سال در یکی از مهمترین نهادهای ترکیه مشغول خدمت بود و در راستای پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ترکیه تلاش کرد.
طبق گزارش‌ها و تحلیل‌هایی که در رسانه‌ها حتی غربی مطرح است، اردوغان اصرار عجیبی بر رفتن بشار اسد دارد؛ چرا؟
تکین: چرا ایران اصرار دارد که بشار اسد باقی بماند؟ اینکه غربی‌ها چه فکر می‌کنند مهم نیست، سوریه کشور همسایه ماست که 900 کیلومتر مرز مشترک با ما دارد. اینکه غربی‌ها از هزاران کیلومتر دورتر چه نگاهی دارند، با نگاه ما متفاوت است، چرا که در این منطقه حضور داریم و از آن متاثر هستیم. سیاست ما بر اساس اصول ماست و نه اشخاص که در مورد سوریه، مصر و همه کشورهای دیگر نیز به همین گونه است. ترکیه با بشار اسد و دولتش تا پیش از بحران این کشور روابط نزدیکی داشت و وقتی که در مارس 2011 اولین مطالبات مردم سوریه مطرح شد ما سعی کردیم دولت را قانع کنیم، اما او مسیر متفاوتی را در پیش گرفت و امروز چشم‌انداز تیره‌ای داریم که 300 هزار سوری در آن جان باخته‌اند و 8 میلیون نفر آواره شده‌اند که بیش از یک میلیون و هشتصد هزار نفر آنها در مرز ترکیه هستند.
سوریه در زمان کوتاهی تبدیل به حوزه عمل تروریست‌های خارجی شد که هیچ بویی از انسانیت نبرده‌اند و همچنان این موج خون ادامه دارد. با تمام این اتفاقات ما نمی‌توانیم قبول کنیم که بشار اسد در آینده سوریه نقش مثبتی را ایفا کند. ما باور داریم که نباید مردم سوریه را مجبور کرد که بین داعش و بشار اسد یکی را انتخاب کنند.
* هدف ایران و ترکیه در مورد سوریه یکسان است
مولفه‌هایی که برای حل بحران سوریه لازم است، مشخص می‌باشد. ما در قبال این بحران نه راه نظامی بلکه طرفدار راه سیاسی هستیم. اولین کسی که دست به حرکت نظامی زد، حکومت سوریه بود. بین دیدگاه‌های ترکیه و ایران تفاوت‌هایی وجود دارد، اما چیزی که امیدوارمان می‌کند هدف نهایی ترکیه و ایران درباره سوریه است که یکی می‌باشد. هر دو کشور می‌خواهند خونریزی‌ها متوقف و صلح به سوریه بازگردد. به این هدف نهایی از چه راهی می‌توان رسید، سؤالی است که ما برای آن جواب دیگری داریم. به رغم تمام این اتفاقات اگر جامعه جهانی قبول کند و در آینده سوریه نقشی برای اسد قائل شود، موج افراطی گری در منطقه شدیدتر می‌شود و این خواسته، رویای گروه‌هایی مثل داعش است. ما هنوز امید خود را از دست نداده‌ایم و تلاش می‌کنیم منافع همه تأمین و خونریزی‌ها متوقف شود.
* درباره حکومت سوریه شانس انتخاب و ترجیح را از دست داده‌ایم
شما به نکته مهمی اشاره کردید که روابط نزدیک بین سوریه و ترکیه قبل از حوادث اخیر بود. سؤالی که مطرح این است که برای ترکیه، سوریه با بشار اسد و همراه با امنیت و استقرار بهتر بود یا سوریه کنونی که با بشار اسد و بدون آن همراه با تروریسم و بدون امنیت و استقرار است؟ آیا اگر زمان به عقب برگردد، باز همین سیاست را دنبال می‌کنید؟
تکین: رفتارهای دولت بشار اسد این شانس را برای ترجیح دادن از ما گرفته است. اینکه برقراری ثبات و آرامش در یک کشور بر اثر آن است که دولت مستقر بتواند مشروعیتی را از مردم خود کسب کند و اینکه این مشروعیت و پایگاه مشروعیت در جامعه به چه شکلی دنبال شود، در کشورهای مختلف فرق می‌کند. در غرب، عربستان، ایران و ترکیه، هر یک ساز و کار خاص خود را دارد و از جمله در سوریه نیز ساز و کار خودش را داشته است.
بهار عربی را به یاد داریم که در آن تحت تأثیر تحولات منطقه‌ای مردم گام‌هایی برای پیشرفت وضعیت برداشته و مطالبات امور کشور خود را بیان کردند، بهار عربی و اینکه دولت سوریه در قبال مطالبات مشروع به چه شکل برخورد کرد را نیز به یاد داریم. به خوبی به یاد دارید ترکیه یک شبه در مقابل آقای اسد رویکرد خود را اتخاذ نکرد. چندین بار داود اوغلو وزیر خارجه وقت به سوریه رفت و تلاش کرد دولتمردان را قانع کند. اردوغان نیز در آن زمان پیام‌هایی را رد و بدل کرد و تلاش شد دولت سوریه را برای برخورد مناسب قانع کند، ولی متأسفانه چنین نشد. حتی دولت آمریکا پیش از دولت ترکیه غیر مشروع بودن حکومت سوریه را اعلام کرد. وقتی این دولت به شکل بی رحمانه‌ای دست به استفاده از قدرت قهرآمیز و انقلابی علیه مردم غیرانقلابی زد، ما دیگر شانس ترجیح را از دست دادیم.
طبیعتاً هیچ وقت نمی‌خواستیم در کشوری که مرز طولانی و مشترک داریم جریان‌های افراطی و سازمان‌های تروریستی قدرت بگیرند. چه کسی این را می‌خواهد، اما اینکه مسئولیت چنین وضعیتی متوجه چه کسی است کاملاً روشن است. در قدرت پیدا کردن داعش دولت سوریه مسئولیت بزرگی دارد.
نوری مالکی نخست وزیر سابق عراق در دوره اول نخست‌وزیری مدام از آقای اسد به ما شکایت می‌کرد و به ما می‌گفت که آقای اسد به القاعده در عراق کمک و آن را تقویت می‌کند و ما بعدها که سر بر آوردن داعش در سوریه را دیدیم به شکایت‌های نوری مالکی حق دادیم و دیدیم حق داشته است. در این چارچوب ترکیه سیاست غلطی را در ارتباط با سوریه در پیش نگرفته و سیاست اصولی را بر اساس سیاست خارجی خود پیش گرفته است و به این سیاست ادامه می‌دهد.
* به عقب برگردیم باز همان سیاست در قبال سوریه را دنبال می‌کنیم
آیا اگر زمان به عقب برگردد باز هم ترکیه همان سیاست را در پیش می‌گیرد؟
تکین: اگر دقیقاً همان اتفاقات رخ دهد، باز همان سیاست در پیش گرفته می‌شود.
* روابط با اقلیم کردستان را در چارچوب قانون اساسی عراق دنبال می‌کنیم
در خصوص روابط ترکیه و اقلیم کردستان بخصوص مبادلات نفتی بین آنها، آیا در چارچوب سیاست‌های بغداد دنبال می‌شد و اینکه پول حاصل از صادرات نفت اقلیم به ترکیه به بغداد پرداخت می‌شود یا اقلیم؟
تکین: منطقه کردستان عراق یکی از مهمترین مناطقی است که برای آن اولویت قائلیم و همکاری‌های نزدیک از زمان‌های گذشته با آن داریم. عراق یکی از کشورهای همسایه ماست. در مرز مشترک ما با عراق، مرز ما با منطقه کردستان عراق است. در سال‌های اخیر روابط اقتصادی ما در حوزه تجارت و انرژی با منطقه کردستان عراق پیشرفت چشمگیری داشته است. اما این روابط تماماً در چارچوب قانون اساسی عراق و اصول حقوق بین‌الملل انجام می‌شود، چرا که قانون اساسی عراق برای مناطق فدرال یکسری اختیارات را قائل شده و همکاری ما در حوزه انرژی با حکومت اقلیم در چارچوب اختیاراتی است که قانون اساسی عراق برای مناطق فدرال شناخته است.
شما می‌دانید بین اربیل و حکومت مرکزی در عراق در خصوص درآمدهای نفتی و بحث بودجه یکسری مشکلاتی وجود داشته، اما ترکیه نه در این مشکلات یک طرف ذینفع محسوب می‌شود و نه بخشی از این مشکلات، و خواسته ما این است که برادران عراقی ما در یکجا جمع و مشکلاتی را که دارند به شکلی که منافع همه طرف‌ها در نظر گرفته شود، حل کنند. در ماه‌های اخیر بعد از سرکار آمدن حیدر العبادی گامهای خوبی در جهت حل این مشکلات برداشته و پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است.
ما در این خصوص تمایز بین حکومت مرکزی عراق و کردستان قائل نمی‌شویم. ما خط لوله کرکوک - جیحان که مهم و استراتژیک است را داریم که انتقال انرژی از آن صورت می‌گیرد. ما به منابع انرژی نیاز داریم، زیرا کشوری در حال توسعه هستیم و نیاز به انرژی داریم. از هر جهت بتوانیم این منابع را تأمین کنیم، چه ایران، چه عراق و سایر کشورها آن را دنبال می‌کنیم.
* پول نفت صادراتی را هم به اربیل و هم بغداد پرداخت می‌کنیم
هزینه نفت وارداتی را به کجا پرداخت می‌کنید؟
تکین: پرداخت مبلغ به هر دو جا هست. چون ما اربیل را بخشی از عراق می‌دانیم و جدا از آن نمی‌دانیم و برای آنکه قانون اساسی عراق مشخص نکرده صادرات نفت را یک نهاد یا جای مشخصی انجام دهد، پرداخت‌ها به هر دو جا انجام می‌شود، این در چارچوب قانون اساسی عراق و مطابق با حقوق بین‌المللی است. ارتباطی که بین ما و حکومت اقلیم است، چیزی دور از چشم حکومت مرکزی عراق نیست و ما همواره به شفاف بودن روابط معتقد بودیم.
درگیری بین فتح الله گولن و اردوغان به کجا رسیده است؟
تکین: در خصوص دولت در سایه‌ای که تشکیل شده و رابطه آن با قدرت‌های خارجی ادعاهای مهمی مطرح شده است که قوه قضائیه که یک نهاد مستقل است در حال بررسی آن می‌باشد و هر تصمیمی اتخاذ شد خواهیم پذیرفت.
* نقش برخی شبکه‌های تلویزیونی ترک در تخریب روابط ایران و ترکیه
به نظر می‌رسد برخی شبکه‌های تلویزیونی در ترکیه همانند STV در مسیر تنش در روابط ایران و ترکیه حرکت می‌کنند. شما به عنوان سفیر ترکیه در ایران به این موارد توجه دارید؟
تکین: بله این شبکه تلویزیونی قصد تخریب روابط بین دو کشور را دارد به خصوص در آستانه سفر اردوغان به ایران تا حدودی از آن اطلاع داشتیم، اما از طرف مقامات ترک شکایت رسمی در خصوص این شبکه انجام نگرفته تا پیگیری شود.
روابط ایران و ترکیه در دوران پیش از انقلاب روابطی خوب بود، اما علیرغم این موضوع ترکیه میزبان امام خمینی در ایام تبعید ایشان بود. در این خصوص که مقارن با ایام دهه فجر است کمی توضیح دهید.
تکین: دولت عثمانی تا ترکیه کنونی مهمان نواز بوده‌اند. با اینکه در آن زمان شرایط موجود و رابطه تنگاتنگ با شاه ایران ایجاب می‌کرد که این کار نشود، اما ترکیه پذیرای امام خمینی بود.
* پشتیبانی ترکیه از بهار عربی ارتباطی به قدرت گیری اخوانی‌ها ندارد
و نکته پایانی شما
تکین: پشتیبانی ترکیه از جریان‌های بهار عربی ارتباطی به اخوان‌المسلمین نداشته است، بلکه در هر کشوری هر جریانی از طرف مردم آن کشور انتخاب و سرکار بیاید ما با آنها ارتباطات خود را برقرار می‌کنیم.
«رضا هاکان تکین» سفیر 47 ساله ترکیه در ایران که حدود چهار ماه است، در دفترش واقع در خیابان استانبول (سفارتخانه ترکیه در تهران) در این سمت مشغول به فعالیت است، پیش از این به عنوان مدیرکل عراق در وزارت خارجه ترکیه مشغول به کار بوده است.
رضا هاکان تکین هفته‌ای که گذشت، در اولین بازدید از رسانه‌های ایرانی با حضور در خبرگزاری فارس ضمن دیدار با مدیران این خبرگزاری از نزدیک با بخش‌های مختلف خبرگزاری فارس آشنا شد و در گپ و گفتی که حدود یک ساعت به طول انجامید، به سؤالات خبرنگاران این خبرگزاری پاسخ داد.
سفر رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر سابق و رئیس جمهور فعلی در سیستم جدید حکومتی ترکیه اولین خبری بود که سفیر به آن اشاره و خاطرنشان کرد که در این سفر کمیته عالی مشترک دو کشور برای دومین بار تشکیل جلسه می‌دهد.
روابط تجاری دو کشور و برنامه ریزی برای توسعه آن، وضعیت سوریه و آینده بشار اسد از نگاه ترکیه، روابط ترکیه با اقلیم کردستان عراق و بغداد و انتخابات ترکیه و آینده هاکان فیدان از جمله مواردی بود که این دیپلمات خوش برخورد و صریح به آن پاسخ داد که مشروح آن از نظر خوانندگان می‌گذرد.
وی در ابتدای دیدار با بیان اینکه طی مدت کوتاه حضور خود در ایران احساس غربت نکرده‌ام، گفت: ممکن است از زاویه‌ای به این موضوع به عنوان یک بعد منفی نگاه شود، چرا که انتظارات در این شرایط بالا می‌رود، اما ما برای گسترش روابط با ایران در تمام حوزه‌ها مصمم هستیم.
سفیر ترکیه با اشاره به دیدارهای دوجانبه در سطوح عالی بین دو کشور در ماه‌های گذشته اظهار داشت: در ژانویه 2014 رئیس جمهور و نخست‌وزیر پیشین، آقای رجب طیب اردوغان به تهران سفر کرد و همینطور در خرداد ماه گذشته نیز آقای روحانی به ترکیه سفر کرد و اولین نشست شورای عالی همکاری راهبردی بین دو کشور برگزار شد و به ویژه در یک ماه و نیم گذشته حجم رفت و آمدهای مقامات دو کشور افزایش یافت.
تکین همچنین با ذکر این نکته که طی چند ماه گذشته 4 هیأت از ترکیه به ایران سفر کرده و سفر وزیران ایرانی و همچنین علی لاریجانی رئیس مجلس به ترکیه نیز انجام شد، یادآور شد: گذشته از بعد تشریفاتی این سفرها، مهمترین منظور برداشتن گامهای عملی و عینی در جهت گسترش روابط دو کشور و مشکلات موجود بود.
* تشکیل دومین جلسه کمیته عالی مشترک ایران و ترکیه در ماه آینده
وی با اشاره به سفر اردوغان به ایران در یک ماه آینده که باعث افزایش رفت و آمدها خواهد شد، یادآور شد: همزمان با این سفر دومین نشست شورای عالی راهبردی یا کابینه مشترک دو کشور در تهران برگزار می‌شود و باور داریم که آینده درخشانی در پیش روی ماست.
مشروح این گپ و گفت با سفیر آنکارا در تهران را در زیر می‌خوانید.
* ترکیه دروازه ورود ایران به غرب و ایران دروازه ورود ترکیه به شرق
برنامه‌‌های شما برای گسترش روابط با ایران چیست و به کدام حوزه‌ها توجه بیشتری دارید؟
تکین: معتقدیم که ظرفیت و پتانسیل‌های زیادی برای گسترش روابط دوجانبه به ویژه در بخش اقتصادی و تجاری وجود دارد. زمانی که به جمعیت و توانمندی‌های دو کشور نگاه می‌کنیم، می‌بینیم کم و بیش شرایط مشابهی دارند. ترکیه در 10 سال گذشته رشد چشمگیری در حوزه اقتصادی داشته است. ایران هم در بسیاری از حوزه‌ها گامهای مهمی به جلو برداشته و صاحب منابع غنی زیرزمینی است. ترکیه درگاه ورود ایران به غرب و ایران دروازه ورود ترکیه به شرق به خصوص آسیای مرکزی است. زمانی که صحبت از گسترش روابط می‌کنیم، صرفاً روابط محدود به دوجانبه نیست، بلکه طرف‌های سوم را هم در بر می‌گیرد.
* هدف ما توافقنامه تجارت آزاد با ایران/ توافقنامه تجارت ترجیحی را فقط با ایران امضا کرده‌ایم
حجم تجارت بین دو کشور افزایش زیادی داشته، اما 14 میلیارد دلار از نگاه ما رقم پایینی است و ما می‌دانیم که رؤسای دو کشور حجم 30 میلیارد را مشخص کرده‌‌اند. از این زاویه، توافقنامه تجارت ترجیحی که اجرایی شده، نقش بسزایی در این خصوص خواهد داشت. ترکیه چنین توافقنامه‌ای را با هیچ کشوری امضا نکرده و اولین آن با ایران است که هدف ما تبدیل این توافقنامه به موافقتنامه تجارت آزاد می‌باشد.
در خصوص مسائل منطقه‌ای بین دو کشور ممکن است برخی تفاوت‌ها وجود داشته باشد که طبیعی است، چرا که اختلاف در یک خانواده نیز وجود دارد، اما هیچ‌گاه اجازه ندادیم که این تفاوت‌ها در نگاه دو کشور و روابط آنها تأثیر بگذارد. هدف ما این است که تمام این تفاوت‌ها را به تدریج برداریم. در این چارچوب است که رفت و آمدهای دیپلماتیک می‌تواند مفید باشد.
*ای کاش راه‌حل هسته‌ای ترکیه و برزیل مورد توجه قرار گرفته بود
ترکیه در زمان ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و تحریم کشورمان اعلام کرد که به این تحریم‌ها توجهی نداشته و روابط با ایران را توسعه می‌دهد. 4 سال پیش آقای اردوغان اعلام کرد که روابط ما از 5 میلیارد طی چند سال آینده به 20 میلیارد دلار خواهد رسید، اما الان به 14 میلیارد دلار رسیده است. آیا دلیل این موضوع تاثیر همان تحریم‌هاست یا به تحولات منطقه همچون بحران سوریه ارتباط دارد؟
تکین: باور دارم که در دوره‌ای که ما عضو غیردائم شورای امنیت بودیم، اقدام ترکیه یک گام مهم و تاریخی بود که باید به آن پرداخته شود، چرا که به رغم فشارهای زیاد به ترکیه ما در کنار ایران ماندیم. ای کاش راه‌حل هسته‌ای ترکیه و برزیل از سوی سایر کشورها مورد توجه قرار گرفته بود که در آن صورت ما در شرایط دیگری بودیم. این موضوع را مدام به دوستان غربی خود گوشزد می‌کنیم.
امیدوارم با روندی که مذاکرات طی کرده، نگرانی‌های همه طرفین رفع و حقوق مشروع ایران تأمین شود و ایران جایگاهی که حقش است را در نظام بین‌المللی به دست آورد و نقش بین‌المللی خود را ایفا کند.
اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بر تجارت دو کشور تأثیرات منفی خود را داشته و ما تلاش کردیم، هم به شکلی که به مسئولیت‌های بین‌المللی ما خللی وارد نشود و هم اینکه این تحریم‌ها تأثیری بر روابط ما نداشته باشد، پیش برویم. باور داریم که در زمان پیش رو، نتایج مهمی به دست خواهد آمد. بزرگترین هدف سفرهای دو کشور نیز همین است.
در مقطعی چند ماهه موضوع حمل نقل و ترانزیت به یکی از مشکلات در روابط تجاری دو کشور تبدیل شد. چه تمهیداتی برای آن در نظر گرفته شد تا از این موارد در آینده رخ ندهد؟
تکین: متأسفانه حمل و نقل یکی از مسائلی بود که در سال‌های اخیر برای دو کشور مشکلاتی را به وجود آورده بود. ما این مسائل را کوچک می‌دانیم، اما متأسفانه در 6 ماه گذشته در رسانه‌ها به این مسائل بیشتر توجه شده بود. خوشبختانه طی سفر وزیر ارتباطات ایران به ترکیه این مسئله در دستور کار قرار گرفت و موافقتنامه‌ای امضا شد که از اول فوریه اجرایی شد. در بحث اجرایی شدن این توافقنامه باید گفت که اجرایی شدن آن زمانبر است. طبیعتاً با توجه به مسائل و مشکلاتی که در اجرا پیش می‌آید، امکان آن هست که در آن اصلاحاتی به وجود آید اما مشکلاتی که در این حوزه وجود داشت، حل شده است.
* وضعیت هاکان فیدان و جایگاه وی بعد از انتخاب مجلس مشخص می‌شود
دلیل اصلی استعفای آقای هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات ترکیه چه بود؟ برخی رسانه‌ها عنوان می‌کنند که دلیل استعفا، شکست در پرونده‌های منطقه‌ای از جمله سوریه و مصر بوده است.
تکین: طبیعتاً هدف اصلی را خود ایشان می‌دانند. هاکان فیدان یک کارمند دولتی است و بر اساس قانون انتخابات مجلس کسانی که قصد حضور در انتخابات را دارند باید تا 10 فوریه استعفا دهند که وی نیز در همین راستا استعفا داد. اینکه در صورتی که وی به عنوان نماینده مجلس انتخاب شود یک مسئولیت بالاتری در دولت و حزب بگیرد، مقامات حزب و نخست‌وزیر در موردش تصمیم می‌گیرند، اما اینکه این استعفا به خاطر تعبیرهایی است که برخی رسانه‌ها مطرح می‌کنند، باور ندارم. هاکان برای چند سال در یکی از مهمترین نهادهای ترکیه مشغول خدمت بود و در راستای پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ترکیه تلاش کرد.
طبق گزارش‌ها و تحلیل‌هایی که در رسانه‌ها حتی غربی مطرح است، اردوغان اصرار عجیبی بر رفتن بشار اسد دارد؛ چرا؟
تکین: چرا ایران اصرار دارد که بشار اسد باقی بماند؟ اینکه غربی‌ها چه فکر می‌کنند مهم نیست، سوریه کشور همسایه ماست که 900 کیلومتر مرز مشترک با ما دارد. اینکه غربی‌ها از هزاران کیلومتر دورتر چه نگاهی دارند، با نگاه ما متفاوت است، چرا که در این منطقه حضور داریم و از آن متاثر هستیم. سیاست ما بر اساس اصول ماست و نه اشخاص که در مورد سوریه، مصر و همه کشورهای دیگر نیز به همین گونه است. ترکیه با بشار اسد و دولتش تا پیش از بحران این کشور روابط نزدیکی داشت و وقتی که در مارس 2011 اولین مطالبات مردم سوریه مطرح شد ما سعی کردیم دولت را قانع کنیم، اما او مسیر متفاوتی را در پیش گرفت و امروز چشم‌انداز تیره‌ای داریم که 300 هزار سوری در آن جان باخته‌اند و 8 میلیون نفر آواره شده‌اند که بیش از یک میلیون و هشتصد هزار نفر آنها در مرز ترکیه هستند.
سوریه در زمان کوتاهی تبدیل به حوزه عمل تروریست‌های خارجی شد که هیچ بویی از انسانیت نبرده‌اند و همچنان این موج خون ادامه دارد. با تمام این اتفاقات ما نمی‌توانیم قبول کنیم که بشار اسد در آینده سوریه نقش مثبتی را ایفا کند. ما باور داریم که نباید مردم سوریه را مجبور کرد که بین داعش و بشار اسد یکی را انتخاب کنند.
* هدف ایران و ترکیه در مورد سوریه یکسان است
مولفه‌هایی که برای حل بحران سوریه لازم است، مشخص می‌باشد. ما در قبال این بحران نه راه نظامی بلکه طرفدار راه سیاسی هستیم. اولین کسی که دست به حرکت نظامی زد، حکومت سوریه بود. بین دیدگاه‌های ترکیه و ایران تفاوت‌هایی وجود دارد، اما چیزی که امیدوارمان می‌کند هدف نهایی ترکیه و ایران درباره سوریه است که یکی می‌باشد. هر دو کشور می‌خواهند خونریزی‌ها متوقف و صلح به سوریه بازگردد. به این هدف نهایی از چه راهی می‌توان رسید، سؤالی است که ما برای آن جواب دیگری داریم. به رغم تمام این اتفاقات اگر جامعه جهانی قبول کند و در آینده سوریه نقشی برای اسد قائل شود، موج افراطی گری در منطقه شدیدتر می‌شود و این خواسته، رویای گروه‌هایی مثل داعش است. ما هنوز امید خود را از دست نداده‌ایم و تلاش می‌کنیم منافع همه تأمین و خونریزی‌ها متوقف شود.
* درباره حکومت سوریه شانس انتخاب و ترجیح را از دست داده‌ایم
شما به نکته مهمی اشاره کردید که روابط نزدیک بین سوریه و ترکیه قبل از حوادث اخیر بود. سؤالی که مطرح این است که برای ترکیه، سوریه با بشار اسد و همراه با امنیت و استقرار بهتر بود یا سوریه کنونی که با بشار اسد و بدون آن همراه با تروریسم و بدون امنیت و استقرار است؟ آیا اگر زمان به عقب برگردد، باز همین سیاست را دنبال می‌کنید؟
تکین: رفتارهای دولت بشار اسد این شانس را برای ترجیح دادن از ما گرفته است. اینکه برقراری ثبات و آرامش در یک کشور بر اثر آن است که دولت مستقر بتواند مشروعیتی را از مردم خود کسب کند و اینکه این مشروعیت و پایگاه مشروعیت در جامعه به چه شکلی دنبال شود، در کشورهای مختلف فرق می‌کند. در غرب، عربستان، ایران و ترکیه، هر یک ساز و کار خاص خود را دارد و از جمله در سوریه نیز ساز و کار خودش را داشته است.
بهار عربی را به یاد داریم که در آن تحت تأثیر تحولات منطقه‌ای مردم گام‌هایی برای پیشرفت وضعیت برداشته و مطالبات امور کشور خود را بیان کردند، بهار عربی و اینکه دولت سوریه در قبال مطالبات مشروع به چه شکل برخورد کرد را نیز به یاد داریم. به خوبی به یاد دارید ترکیه یک شبه در مقابل آقای اسد رویکرد خود را اتخاذ نکرد. چندین بار داود اوغلو وزیر خارجه وقت به سوریه رفت و تلاش کرد دولتمردان را قانع کند. اردوغان نیز در آن زمان پیام‌هایی را رد و بدل کرد و تلاش شد دولت سوریه را برای برخورد مناسب قانع کند، ولی متأسفانه چنین نشد. حتی دولت آمریکا پیش از دولت ترکیه غیر مشروع بودن حکومت سوریه را اعلام کرد. وقتی این دولت به شکل بی رحمانه‌ای دست به استفاده از قدرت قهرآمیز و انقلابی علیه مردم غیرانقلابی زد، ما دیگر شانس ترجیح را از دست دادیم.
طبیعتاً هیچ وقت نمی‌خواستیم در کشوری که مرز طولانی و مشترک داریم جریان‌های افراطی و سازمان‌های تروریستی قدرت بگیرند. چه کسی این را می‌خواهد، اما اینکه مسئولیت چنین وضعیتی متوجه چه کسی است کاملاً روشن است. در قدرت پیدا کردن داعش دولت سوریه مسئولیت بزرگی دارد.
نوری مالکی نخست وزیر سابق عراق در دوره اول نخست‌وزیری مدام از آقای اسد به ما شکایت می‌کرد و به ما می‌گفت که آقای اسد به القاعده در عراق کمک و آن را تقویت می‌کند و ما بعدها که سر بر آوردن داعش در سوریه را دیدیم به شکایت‌های نوری مالکی حق دادیم و دیدیم حق داشته است. در این چارچوب ترکیه سیاست غلطی را در ارتباط با سوریه در پیش نگرفته و سیاست اصولی را بر اساس سیاست خارجی خود پیش گرفته است و به این سیاست ادامه می‌دهد.
* به عقب برگردیم باز همان سیاست در قبال سوریه را دنبال می‌کنیم
آیا اگر زمان به عقب برگردد باز هم ترکیه همان سیاست را در پیش می‌گیرد؟
تکین: اگر دقیقاً همان اتفاقات رخ دهد، باز همان سیاست در پیش گرفته می‌شود.
* روابط با اقلیم کردستان را در چارچوب قانون اساسی عراق دنبال می‌کنیم
در خصوص روابط ترکیه و اقلیم کردستان بخصوص مبادلات نفتی بین آنها، آیا در چارچوب سیاست‌های بغداد دنبال می‌شد و اینکه پول حاصل از صادرات نفت اقلیم به ترکیه به بغداد پرداخت می‌شود یا اقلیم؟
تکین: منطقه کردستان عراق یکی از مهمترین مناطقی است که برای آن اولویت قائلیم و همکاری‌های نزدیک از زمان‌های گذشته با آن داریم. عراق یکی از کشورهای همسایه ماست. در مرز مشترک ما با عراق، مرز ما با منطقه کردستان عراق است. در سال‌های اخیر روابط اقتصادی ما در حوزه تجارت و انرژی با منطقه کردستان عراق پیشرفت چشمگیری داشته است. اما این روابط تماماً در چارچوب قانون اساسی عراق و اصول حقوق بین‌الملل انجام می‌شود، چرا که قانون اساسی عراق برای مناطق فدرال یکسری اختیارات را قائل شده و همکاری ما در حوزه انرژی با حکومت اقلیم در چارچوب اختیاراتی است که قانون اساسی عراق برای مناطق فدرال شناخته است.
شما می‌دانید بین اربیل و حکومت مرکزی در عراق در خصوص درآمدهای نفتی و بحث بودجه یکسری مشکلاتی وجود داشته، اما ترکیه نه در این مشکلات یک طرف ذینفع محسوب می‌شود و نه بخشی از این مشکلات، و خواسته ما این است که برادران عراقی ما در یکجا جمع و مشکلاتی را که دارند به شکلی که منافع همه طرف‌ها در نظر گرفته شود، حل کنند. در ماه‌های اخیر بعد از سرکار آمدن حیدر العبادی گامهای خوبی در جهت حل این مشکلات برداشته و پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است.
ما در این خصوص تمایز بین حکومت مرکزی عراق و کردستان قائل نمی‌شویم. ما خط لوله کرکوک - جیحان که مهم و استراتژیک است را داریم که انتقال انرژی از آن صورت می‌گیرد. ما به منابع انرژی نیاز داریم، زیرا کشوری در حال توسعه هستیم و نیاز به انرژی داریم. از هر جهت بتوانیم این منابع را تأمین کنیم، چه ایران، چه عراق و سایر کشورها آن را دنبال می‌کنیم.
* پول نفت صادراتی را هم به اربیل و هم بغداد پرداخت می‌کنیم
هزینه نفت وارداتی را به کجا پرداخت می‌کنید؟
تکین: پرداخت مبلغ به هر دو جا هست. چون ما اربیل را بخشی از عراق می‌دانیم و جدا از آن نمی‌دانیم و برای آنکه قانون اساسی عراق مشخص نکرده صادرات نفت را یک نهاد یا جای مشخصی انجام دهد، پرداخت‌ها به هر دو جا انجام می‌شود، این در چارچوب قانون اساسی عراق و مطابق با حقوق بین‌المللی است. ارتباطی که بین ما و حکومت اقلیم است، چیزی دور از چشم حکومت مرکزی عراق نیست و ما همواره به شفاف بودن روابط معتقد بودیم.
درگیری بین فتح الله گولن و اردوغان به کجا رسیده است؟
تکین: در خصوص دولت در سایه‌ای که تشکیل شده و رابطه آن با قدرت‌های خارجی ادعاهای مهمی مطرح شده است که قوه قضائیه که یک نهاد مستقل است در حال بررسی آن می‌باشد و هر تصمیمی اتخاذ شد خواهیم پذیرفت.
* نقش برخی شبکه‌های تلویزیونی ترک در تخریب روابط ایران و ترکیه
به نظر می‌رسد برخی شبکه‌های تلویزیونی در ترکیه همانند STV در مسیر تنش در روابط ایران و ترکیه حرکت می‌کنند. شما به عنوان سفیر ترکیه در ایران به این موارد توجه دارید؟
تکین: بله این شبکه تلویزیونی قصد تخریب روابط بین دو کشور را دارد به خصوص در آستانه سفر اردوغان به ایران تا حدودی از آن اطلاع داشتیم، اما از طرف مقامات ترک شکایت رسمی در خصوص این شبکه انجام نگرفته تا پیگیری شود.
روابط ایران و ترکیه در دوران پیش از انقلاب روابطی خوب بود، اما علیرغم این موضوع ترکیه میزبان امام خمینی در ایام تبعید ایشان بود. در این خصوص که مقارن با ایام دهه فجر است کمی توضیح دهید.
تکین: دولت عثمانی تا ترکیه کنونی مهمان نواز بوده‌اند. با اینکه در آن زمان شرایط موجود و رابطه تنگاتنگ با شاه ایران ایجاب می‌کرد که این کار نشود، اما ترکیه پذیرای امام خمینی بود.
* پشتیبانی ترکیه از بهار عربی ارتباطی به قدرت گیری اخوانی‌ها ندارد
و نکته پایانی شما
تکین: پشتیبانی ترکیه از جریان‌های بهار عربی ارتباطی به اخوان‌المسلمین نداشته است، بلکه در هر کشوری هر جریانی از طرف مردم آن کشور انتخاب و سرکار بیاید ما با آنها ارتباطات خود را برقرار می‌کنیم.
