صراط: ائتلاف بین‌المللی علیه داعش در اوت 2014 میلادی به رهبری آمریکا و متحدان غربی و عربی آن تشکیل شد. یکسال از آغاز عملیاتهای ائتلاف بین‌المللی تحت رهبری آمریکا علیه داعش گذشته است ولی هنوز این ائتلاف مرکب از قدرت‌های نظامی بزرگ موفق به سرکوب و شکست داعش نشده است. چنین شرایطی پس از گذشت یکسال باعث بروز تردیدهایی نسبت به اهداف و نیات واقعی رهبران ائتلاف شده است. زیرا این کشورها نه تنها موفق به سرکوب داعش نشده‌اند، بلکه همچنان شاهد حضور جدی داعش در عراق و سوریه و اجرای عملیاتهای آن در کشورهای دیگر هستیم. به منظور ارزیابی این موضوع، در این نوشتار به بررسی عملکرد ائتلاف و اهداف و مواضع بازیگران دخیل در موضوع پرداخته می‌شود.
فلسفه تشکیل ائتلاف
گروه تروریستی داعش از زمان آغاز و گسترش فعالیت خود در عراق و سوریه جنایت‌های زیادی را مرتکب شده است. در تمام این مدت کشورهای اروپایی و آمریکا در کنار قطر و عربستان و برخی دیگر از کشورهای منطقه، این گروه را به اشکال مختلف تقویت کردند. سخنان "هیلاری کلینتون" وزیر خارجه سابق آمریکا، در این مورد می‌تواند به عنوان سند قابل ملاحظهای مد نظر باشد: وی در کتاب خود با عنوان "گزینه‌های دشوار" اعتراف می‌کند: «من به 112 کشور جهان سفر کرده بودم و با برخی از دوستان این توافق حاصل شد تا به محض اعلام تاسیس داعش این گروه به رسمیت شناخته شود... توافق شده بود تا دولت اسلامی(داعش) در روز 5 / 7 / 2013 اعلام شود و ما منتظر اعلام تاسیس آن بودیم تا ما و اروپا هرچه سریعتر آن را به رسمیت بشناسیم» (1).
اما با وجود نقش این کشورها در تقویت و ظهور داعش، برخی تحولات سبب تغییر نحوه برخورد با آن شد. خردادماه گذشته گروه داعش (دولت اسلامی در عراق و شام) در حمله‌ای توانست شهر «موصل» در عراق را اشغال کند و سپس برای تصرف پایتخت به سوی شهر بغداد حرکت کرد. در آن دوره که دولت مرکزی عراق بیش از هر زمان دیگر به پشتیبانی‌های خارجی نیاز داشت، کشورهای غربی به ویژه آمریکا به بهانه‌های گوناگون کمک به دولت عراق را عقب انداختند و برای فرار از زیر بار مسئولیت مبارزه با داعش، دولت وقت عراق را مسئول پیشروی داعش معرفی کردند.
ناکامی داعش در حمله به بغداد و پیشروی به سوی شهرهای کردنشین مانند «سنجار» به ویژه نزدیک شدن به منطقه نفت خیز «اربیل» راهبرد آمریکا در قبال داعش را تغییر داد و طرح تشکیل ائتلافی بین‌المللی برای مبارزه با داعش مطرح شد. البته دلایل دیگری نیز از سوی آمریکا در رابطه با فلسفه تشکیل ائتلاف مطرح است؛ علاوه بر منافع نفتی و راهبردی آمریکا در اربیل و شمال عراق، فشار افکار عمومی در آستانه انتخابات میان دوره‌ای کنگره آمریکا نیز از دلایل ترغیب دولت این کشور برای سرکوب داعش بوده است. کسب پرستیژ و تلاش برای بهبود تصویر و چهره بین‌المللی نیز از دیگر دلایل تشکیل و پیوستن به ائتلاف مبارزه علیه داعش بوده است.
به همین دلیل در مردادماه 1393 رئیس‌جمهوری آمریکا دستور حمله هوایی به مواضع داعش را داد. در شهریور اه سال گذشته باراک اوباما برای نخستین بار و به طور رسمی بحث تشکیل ائتلاف بین‌المللی علیه داعش را در پایان نشست دو روزه‌ی کشورهای عضو «ناتو» پیشنهاد داد. متعاقب این امر، در دو نشست «جده» و «پاریس»، کشورهای عربی و غربی نیز آمادگی خود برای پیوستن به ائتلاف و مشارکت در عملیات را اعلام کردند (2).
اعضای ائتلاف
آمریکا در حالی رهبری ائتلاف علیه داعش را بر عهده دارد که دیگر کشورهای غربی متحد آن نظیر کانادا و بخش عمده‌ای از کشورهای اروپایی و همچنین استرالیا و برخی کشورهای عربی در عملیاتهای این ائتلاف و یا حمایت از آن به اشکال مختلفی مشارکت دارند. در حالی که متحدان غربی آمریکا در عملیات علیه داعش در عراق مشارکت دارند و عمدتا از مداخله در سوریه اجتناب کرده‌اند، کشورهای عربی نظیر عربستان و امارات تنها در سوریه مشارکت دارند. عربستان، امارات، قطر، بحرین و اردن پنج کشور عربی فعال در این ائتلاف هستند که جنگنده‌های خود را برای اجرای عملیات در سوریه اعزام کرده‌اند (3).
در ابتدای بحث تشکیل ائتلاف حدود 60 کشور برای پیوستن به آن اعلام آمادگی کردند اما این تعداد با گذشت مدتی اندک به حدود 40 کشور و در زمان اجرایی شدن ائتلاف و عملیاتهای آن به تعداد کمتری از کشورها رسید؛ همچنان نیز شاهد خروج برخی کشورها از ائتلاف هستیم. برای مثال طی ماه‌های گذشته «دیدیه ریندرز» وزیر امور خارجه بلژیک اعلام کرد کشور وی قصد دارد شرکت خود در عملیات ائتلاف بین‌المللی ضد داعش را به دلیل مشکلات بودجه‌ای متوقف کند (4).
عملکرد ائتلاف
راهبرد این ائتلاف بر حملات هوایی، آموزش سربازان عراقی و فعالیت مخالفان میانه‌رو دولت سوریه مبتنی است. در این راستا عمدتا مکان‌هایی نظیر نقاط حیاتی تحت تسلط داعش یا مسیرهای ارتباطی آنها در عراق و سوریه نظیر شهرهای حسکه، حلب و رقه در سوریه و مناطق اطراف موصل و فلوجه در عراق هدف حملات هوایی بوده‌اند.
در مجموع در یک سال گذشته بیش از 5800 حمله هوایی از سوی ائتلاف بین‌المللی علیه داعش و دیگر شبه‌نظامیان افراطی در عراق و سوریه سازمان‌دهی شده، که در نتیجه آنها بیش از 15 هزار تن از نیروهای داعش کشته شده‌اند. (البته این آماری است که غربی ها مدعی آن هستند)حملات هوایی آمریکا علیه مواضع داعش در عراق و سوریه که از نزدیک به یک سال پیش آغاز شده، در مجموع تا کنون دست‌کم 459 قربانی غیرنظامی برجای گذاشته است. حملات هوایی ائتلاف اهداف متعددی را در اولویت قرار داده‌اند که بر اساس آن 2943 حمله هوایی، یعنی حدود نیمی از کل حملات هوایی علیه مواضع داعش، شامل حمله علیه مواضع تهاجمی، تدارکاتی، ستادی، رهبری، پناهگاهی و پست بازرسی این گروه بوده است. بخش‌های دیگر این عملیات‌ها شامل حمله به خودروهای داعش، تجهیزات ارتباطی آن، انبارهای تسلیحاتی و پالایشگاه‌های نفتی تحت سلطه آن بوده است (5).
یکی از مباحث قابل توجه در مورد عملکرد ائتلاف، اشتباهات آشکار جنگنده‌های آن در هدف قرار دادن گروه‌های دیگر و یا رساندن محموله‌های غذایی و تسلیحاتی به نیروهای داعش است. تا جایی که "تییری میسان" خبرنگار فرانسوی معتقد است: «ائتلاف بین‌المللی هرگز با افراط گرایان مبارزه نکرده بلکه با پرتاب اسلحه و مهمات از هواپیما نه یک بار و به اشتباه، بلکه چهل بار به آنان کمک کرده است» (6).
استراتژی ائتلاف در مقابله با داعش؛ ائتلاف چه اهدافی را تعقیب می‌کند؟
در نگاهی واقعی به عملکرد ائتلاف بین‌المللی علیه داعش می‌بینیم حملات نیروهای ائتلاف تاکنون تنها در پی هدف قرار دادن مواضع داعش نبوده و در برخی موارد علیه مواضع ارتش عراق و سوریه بوده است. همین امر گمانه‌زنی‌هایی درباره ماهیت پشت پرده ائتلاف علیه داعش و اهداف آن را به همراه داشته است. زیرا نشانه‌هایی از این امر که آمریکا در پی شکست و محو داعش نبوده و اهداف دیگری در لوای آن تعقیب می‌کند، ظاهر شده است. جنگنده‌های آمریکایی تاکنون به بهانه‌ی مبارزه با داعش بسیاری از زیرساخت‌های اقتصادی سوریه را هدف قرار داده و نابود کرده‌اند. در این زمینه می‌توان به برخی حملات آمریکا به تاسیسات نفت و گاز در سوریه اشاره کرد. تنها در یک عملیات، جنگنده‌های آمریکا در خاک سوریه 12 پالایشگاه نفت را بمباران کردند. در عملیات دیگری نیز مهمترین تاسیسات مهم گازی سوریه یعنی «کونیکو» مورد حمله جنگنده‌های آمریکایی قرار گرفت. بطوری که به نظر می‌رسد آمریکا در قالب این ائتلاف در پی تضعیف دولت‌های سوریه و عراق و ایجاد زمینه برای ساقط کردن آنها در راستای تضعیف محور مخالف یعنی مقاومت خود در منطقه است (7).
از سوی دیگر صداقت آمریکا در مبارزه با داعش آن هم از طریق ایجاد ائتلاف بین‌المللی با شرکت کشورهایی مانند عربستان سعودی، قطر و اردن وامثال آنها بشدت زیر سئوال است. زیرا این کشورها همواره پشتیبان و حامی مالی و تسلیحاتی داعش بوده وشمار زیادی از اتباع آنها جزو اعضای داعش هستند. ضمن اینکه اعضای اروپایی این ائتلاف مانند فرانسه و انگلیس نیز از حامیان اصلی گروهای تروریستی در سوریه بوده‌اند و اکنون نیز اتباع آنها در داعش حضور قابل توجهی دارند. مجموعه این مولفه‌ها، یعنی عدم سرکوب داعش، هدف قرار گرفتن زیرساخت‌های دولتی و حمایت مالی و تسلیحاتی داعش از سوی برخی اعضا ائتلاف نشان می‌دهد شکست داعش هدف این ائتلاف به شمار نمی‌رود.
نگاه ایران به ائتلاف
با وجود گمانه‌زنی‌های مختلف در مورد منافع مشترک آمریکا و ایران در مبارزه با داعش طی یکسال گذشته، و امکان گسترش همکاری منطقه‌ای دو طرف بعد از جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای، از زمان مطرح شدن ایده تشکیل ائتلاف به رهبری آمریکا و اجرای عملیاتهای آن طی یکسال اخیر، ایران مخالفت خود را با چنین روندی بیان کرده و ضمن مغایر دانستن آن با حقوق بین‌الملل، بر اهداف پنهان رهبران غربی و عربی در این رابطه اشاره کرده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی تلاش‌های آمریکا برای مقابله با داعش در عراق و سوریه را جهت‌دار می‌داند. ایشان همچنین اظهارات مقامات آمریکایی برای تشکیل یک ائتلاف بین‌المللی به منظور مبارزه با داعش را پوچ، توخالی و جهت‌دار دانسته و بیان کرده‌اند که درخواست آمریکا برای همکاری با اقداماتش علیه داعش را رد کرده است. رهبر معظم انقلاب همچنین در زمان تشکیل ائتلاف اعلام کردند که آمریکا قصد اقدام جدی علیه داعش را ندارد (8).
در این رابطه سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در خصوص تحولات مرتبط با تشکیل ائتلاف بین‌المللی علیه داعش گفت: ماهیت قانونی ائتلاف تشکیل شده از منظر حقوق بین‌الملل محل سؤال جدی است و این ائتلاف خارج از مکانیزم‌های سازمان ملل متحد شکل گرفته است. مضافاً اینکه اهداف اعلام شده این ائتلاف در مبارزه علیه تروریسم، با برخی اقدام‌های قبلی و فعلی بانیان اصلی و تعدادی از اعضای آن درخصوص تروریسم همخوانی ندارد (9).
سناریوهای مقابل ائتلاف بین‌المللی
ائتلاف بین‌المللی علیه داعش با وجود حملات هوایی در سوریه در نابودی منابع و شبکه‌های مالی داعش توفیق چندانی بدست نیاورده است. از سوی دیگر در زمینه مبارزه رسانه‌ای و توجه کافی به جنایات داعش نیز ناموفق بوده است، زیرا حتی در مقطع کنونی نیز جریان پیوستن به داعش حتی در بین اتباع غربی همچنان ادامه دارد. در عین حال این ائتلاف در محافظت از غیر نظامیان از گزند و آسیب حملات و بمباران‌های هوایی نیز ناکام بوده است. علاوه بر این، عملیاتهای داعش در کشورهای غربی و عربی نظیر حادثه پاریس و یا کویت نشان داد که دیگر کشورهای عضو ائتلاف نیز در تیررس تهدیدات داعش قرار دارند. چنین شرایطی باعث مطرح شدن سناریوهای مختلفی در مورد آینده ائتلاف با توجه به وضعیت روند مبارزه با داعش و اهداف پنهان یا آشکار رهبران آن شده است.
*تقویت عملیات‌ها: شرایط یکسال گذشته نشان داده است که با بمباران هوایی محدود امکان حذف خطر داعش وجود ندارد و به منظور مقابله جدی با آن باید عملیاتهای ائتلاف علیه داعش با تغییراتی مانند رویآوری به همکاری با ایران، همکاری بیشتر با دولت‌های عراق و سوریه، کمک تسلیحاتی به آنها برای مقابله زمینی با داعش و هدفمند کردن عملیات هوایی همراه گردد. اما همانطور که عملکرد یکساله ائتلاف نشان داده است، امکان چنین تغییراتی در آینده اندک است؛ زیرا این موارد در جهت منافع و اهداف پنهان رهبران ائتلاف مانند آمریکا نمی‌باشند. تنها منظر موجود برای تقویت عملیات‌ها، افزایش یا هدفمند کردن بمباران هوایی علیه مواضع داعش است.
*انحلال ائتلاف: شکست ائتلاف و ناتوانی آن در عقب راندن داعش و کاستن از جنایات آن گزینه انحلال ائتلاف را برای منتقدان مطرح کرده است. اما علیرغم واقعیات موجود امکان اجرایی شدن این سناریو نیز زیاد نیست. زیرا انحلال ائتلاف به معنی پذیرش شکست از سوی کشورهای غربی و عربی و الزام آنها به خروج از عراق و منطقه است که در راستای منافع آنها نمی‌باشد.
*تداوم وضعیت فعلی و تلاش برای گسترش نفوذ نظامی: از آنجا که عملیاتهای مقابله با داعش به شکل کنونی زمینه حضور و افزایش نفوذ آمریکا در عراق را فراهم کرده و منجر به ورود مستقیم آن به سوریه شد، به نظر می‌رسد علیرغم انتقادات گسترده، ائتلاف تحت رهبری آمریکا به فعالیت خود ادامه دهد. ضمن اینکه چنین وضعیتی به نابودی داعش نیز منجر نخواهد شد و اهداف مدنظر اعضای اصلی ائتلاف مانند تداوم بحران در منطقه و تضعیف دولت‌های عراق و سوریه نیز اجرایی خواهد شد. لذا این گزینه با تغییرات جزئی محتمل‌ترین سناریو فراروی ائتلاف علیه داعش است.
منابع:
1- http://www.islamtimes.org/fa/doc/article/411172/
2- Who Has Contributed What in the Coalition Against the Islamic State?, http://foreignpolicy.com/2014/11/12/who-has-contributed-what-in-the-coalition-against-the-islamic-state/
3- US, Arab allies launch first wave of strikes in Syria, http://www.foxnews.com/politics/2014/09/23/us-launches-first-wave-bombing-strikes-over-syria
4- http://www.mouood.org/component/k2/item/30579
5- http://www.defense.gov/News/Special-Reports/0814_Inherent-Resolve
6- http://www.tabnak.ir/fa/news/504888
7- http://www.presstv.ir/DetailFa/2015/02/11/397096/usisilcoallision
8- http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1938375/
9- http://www.irinn.ir/news/66670
هادی زرگری/ کارشناس مسائل بین‌الملل
منبع: تبیین
