صراط: جامعه منتظر به جامعه‌ای گفته می‌شود که با زمینه‌سازی ظهور و عمل کردن به وظایف خود در عصر غیبت کبری، به امید ظهور منجی عالم بشریت حضرت مهدی(عج) و تشکیل حکومت عدل جهانی و جهانی کردن دین مقدس اسلام به سر برد و خود را از آسیب‌ها دور ساخته و طبق شاخصه‌هایی که برای جامعه منتظر در ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ضرورت دارد، در حرکت باشد. به منظور بررسی شاخصه‌های فرهنگی جامعه منتظر با حجت‌الاسلام فرج‌الله عباسی دبیر گروه قرآن و حدیث مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌آید:
*شناخت امام چه میزان در زمینه‌سازی ظهور مؤثر است؟
-زمینه‌سازان ـ که همان یاران حضرت مهدی(عج) هنگام ظهور هستند ـ امام خویش را به بهترین وجه می‌شناسند و این شناخت آگاهانه در تمامی وجودشان رسوخ کرده است. بنابراین زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت، بدون شناخت آن بزرگوار امکان‌پذیر نخواهد بود. امام صادق(ع) فرمود: «... اِعرِفْ اِمامَکَ فَاِذا عَرَفْتَهُ لَمْ یَضُرُّکَ تَقَدَّمَ هَذا الامرُ اَمْ تَأَخَّرَ... فَمَنْ عَرَفَ اِمامَهُ کانَ کَمَنْ هُوَ فِی فُسْطاطِ القائِمِ»؛ امام زمان خویش را بشناس. پس وقتی او را شناختی، پیش افتادن و یا تأخیر این امر (ظهور) آسیبی به تو نخواهد رساند... پس هر آن کس که امام خویش را شناخت، مانند کسی است که در خیمه قائم(عج) باشد.(1)
امام صادق(ع) در بیان دیگری فرمود: «وَمَنْ عَرَفَ اِمامَهُ ثُمَّ ماتَ قَبْلَ اَنْ یَقُوْمَ صاحِبُ هَذا الاَمرِ کانَ بِمَنزِلَةِ مَنْ کانَ قاعِداً فِی عَسْکَرِهِ لا بَل بِمَنزِلَةِ مَنْ قَعَدَ تَحْتَ لِوائِهِ»؛ هر آن کس که امامش را شناخت و قبل از قیام صاحب این امر از دنیا رفت، بسان کسی است که در سپاه آن حضرت خدمتگزاری کرده است؛ نه، بلکه مانند کسی است که زیر پرچم آن حضرت است.(2)
*خب! دین‌داری شاخص اصلی منتظران در عصر غیبت است، این کار را مشکل نمی‌کند؟
-یکی دیگر از شاخصه‌های جامعه منتظر، خودسازی و مواظبت بر رفتار خویش است که در پی آن، جامعه و دیگران نیز به این جهت متمایل خواهند شد. شکی نیست که دین‌داری در عصر غیبت حضرت مهدی(عج)، از هر زمانی دیگر بسی مشکل‌تر و طاقت فرساتر است. امام صادق(ع) سختی این دوران را این گونه تصویر کرده است:
«إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً الْمُتَمَسِّک فِیهَا بِدِینِهِ کالْخَارِطِ لِلْقَتَادِ ثُمَّ قَالَ هَکذَا بِیَدِهِ فَأَیُّکمْ یُمْسِک شَوْک الْقَتَادِ بِیَدِهِ ثُمَّ أَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَةً فَلْیَتَّقِ اللَّهَ عَبْدٌ وَ لْیَتَمَسَّک بِدِینِهِ»؛ صاحب این امر، غیبتی دارد که در آن هر کس از دین خود دست بر ندارد، همانند کسی است که با کشیدن دست خود به ساقه قتاد (که بوته‌ای تیغ دار است) خارهای آن را نگه دارد! پس کدام یک از شما با دست خود تیغ‌های قتاد را نگه می‌دارد؟
سپس آن حضرت مدتی سر به زیر افکند و فرمود: صاحب این امر دارای غیبتی است؛ پس بنده خدا باید پرهیزگاری و تقوا پیشه کند و به دین خود تمسک جوید.(3)
در روایتی دیگر می‌فرمایند: «مَنْ سُرَّ أَنْ یَکونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِر»؛ هرکس شادمان می‌شود به اینکه از یاوران حضرت قائم(عج) باشد، پس انتظار بورزد و بر اساس تقوی و خوش خلقی رفتار کند، در حالی که منتظر است.(4)
*پس برای تدام دین‌داری لازم است که با فساد فکری، فرهنگی و انحرافات مذهبی مبارزه کرد، در این باره توضیح می‌دهید؟
-دین آسمانی اسلام، در واقع پاسخی به ندای عقل و فطرت انسان خاک نشین است، بنابراین عقل سلیم و فطرت پاک بشری در رویارویی با آن به آسانی تسلیم و منقاد می‌شود؛ زیرا آن را دقیقاً مطابق با نیازهای روحی و روانی خود می‌یابد. چنین دینی موجبات رشد و تعالی روزافزون انسان را در پی دارد، اما زمانی که دین گرفتار زنگارهای برخاسته از هوا و هوس دنیاپرستان و سلایق شخصی دین فروشان می‌شود، از فلسفه وجودی خود فاصله می‌گیرد و نه تنها به سوی سعادت رهنمون نخواهد بود که موجبات ضلالت و گم راهی را نیز در پی دارد. لذا جامعه منتظر که می‌خواهد خود را به استانداردهای عصر ظهور و حکومت مهدوی نزدیک سازد، باید بکوشد تا در عصر غیبت در حد امکان زمینه‌های انحراف فکری و دینی را از بین ببرد و به تبیین و تشریح آموزه‌های اصیل دینی همت گمارد و با افرادی که اصول و عقاید دین حق را وارونه جلوه می‌دهند، به شدت برخورد کند.
*جایگاه گسترش ارزش‌های دینی و معنویت در جامعه منتظر چگونه است؟
-از نظر اسلامی، ارزش‌ها یک سلسله اصول کلی، ثابت و مطلق‌اند که تحت هیچ شرایطی تغییر نمی‌کنند، اما مصداق آنها تغییرپذیر است. از این منظر ملاک کلی ارزش اخلاقی، مصلحت عمومی فرد و جامعه و مصلحت واقعی انسان است. یعنی هر چیزی که موجب کمال واقعی انسان است، نه چیزی که دلخواه افراد و مورد خوشایند آنهاست. البته اگر ملاک اصلی ارزش در اسلام، کمال نهایی است، مصداق آن قرب الهی است.(5) از آنجا که یکی از مشخصات دوران ظهور برپایی ارزش‌های اسلامی با تمام توان هست، یکی از شاخصه‌های جامعه منتظر نیز برپایی این ارزش‌ها است.
*آیا در این زمینه پیشرفت علمی قبل از ظهور ضروری است؟
-علم و دانش بشر در عصر ظهور، به تکامل نهایی می‌رسد و انسان هر روز به شناخت‌های تازه‌ای دست می‌یابد و شیوه‌های بهتری را در پیش می‌گیرد. بدین سان هر روز و در همه مسائل حیات، گامی به پیش است و ارتجاع و تکرار ندارد. پیشرفت بشر در آن زمان با هیچ دوره‌ای قیاس‌پذیر نیست و دانش انسان چه در زمینه علوم ماورای طبیعی و چه در زمینه علوم مادی تکامل می‌یابد و همه جهل‌ها و نقص‌های بشر نیز برطرف می‌شود.
بنابراین رهنمود، شیفتگان آن حضرت که به او و سیره او تأسی می‌کنند، در عصر غیبت هم باید بکوشند تا تولید علم کرده و بر گستره دانش بشری بیفزایند و در این زمینه گوی سبقت را بربایند و جامعه تشیع را سرآمد و پرچم‌دار علم و دانش جهانی کنند.
*خب! یا این اوصاف طولانی شدن غیبت و وجود سختی‌ها و ناکامی‌های ظاهری جهان اسلام باعث نمی‌شود که صبر انسان منتظر به سر آید؟!
-جامعه منتظر در حین انتظار بایستی شکیبا بوده و خود را از دنباله‌روی کردن از مدعیان دروغین دور نگه دارد و با انتظاری زمینه‌ساز، بر سختی‌ها فائق آمده و با طولانی شدن ظهور ناامید نشوند. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «طُوبَی لِلصَّابِرِینَ فِی غَیْبَتِهِ طُوبَی لِلْمُقِیمِینَ عَلَی مَحَجَّتِهِمْ أُولَئِک وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کتَابِهِ وَ قَالَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ قَالَ أُولئِک حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ خوشا به حال صبر کنندگان در دوران غیبت مهدی(عج)! خوشا به حال پابرجایان بر راه اهل بیت. این‌ها کسانی هستند که خداوند در معرفیشان فرمود: این‌ها حزب الهی هستند. و فرمود: این‌ها رستگارانند.(6)
همچنین باید انتظار همراه با عمل باشد، امام صادق(ع) این معنا را چنین بیان فرموده است: «منْ سَرَّهُ اَنْ یَکُونَ مِنْ اَصْحابِ القائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَلْیَعمَلْ بِالوَرَعِ وَمحاسِنِ الاَخْلاقِ وَهُوَ مُنتَظِرٌ فَاِن ماتَ وَقامَ القائِمُ بَعْدُ کانَ لَهُ مِنَ الاَجْرِ مِثْلُ اَجْرِ مَنْ اَدرَکَهُ فَجِدُّوا وانْتَظِرُوا هَنیئاً لَکُمْ اَیَّتُهَا العِصابَةُ المَرْحُومَةُ»، هر کس که خوشحال می‌شود که از یاران قائم(عج) باشد، باید منتظر باشد و با پرهیزگاری و اخلاق نیکو عمل کند و با چنین حالتی منتظر باشد که هرگاه بمیرد و پس از مردنش قائم(عج) به پا خیزد، پاداش او همچون کسی خواهد بود که دوران حکومت آن حضرت را درک کرده باشد. پس بکوشید و منتظر باشید. گوارایتان باد، ای گروه رحمت شده!(7)
*چرا در این عصر باید برای بسط و تئوریزه کردن فرهنگ مهدویت تلاش کرد؟
-از آنجایی که امروزه تئوری‌های مختلفی در مورد پایان تاریخ مطرح است و تنور بحث «جهانی شدن» داغ است، بایستی حکومت جهانی امام زمان(عج) و فرهنگ مهدویت را با عنوان بهترین تئوری و کارآمدترین گزینه، به جهانیان معرفی کرد.
در همین راستا تبلیغ پیام ولایت و دعوت به اطاعت خدا و پیامبر و امام، جلوه با شکوه انتظار منتظران است. امام سجاد(ع) می‌فرماید: «إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیْبَتِهِ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ کلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذِکرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیْبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةِ وَ جَعَلَهُمْ فِی ذَلِک الزَّمَانِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِینَ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ ص بِالسَّیْفِ أُولَئِک الْمُخْلَصُونَ حَقّاً وَ شِیعَتُنَا صِدْقاً وَ الدُّعَاةُ إِلَی دِینِ اللَّهِ سِرّاً وَ جَهْرا»؛ مردم زمان غیبت امام زمان(عج) از با فضیلت‌ترین امت‌ها هستند که قائل به امامت امام زمان شده و منتظر ظهور آن حضرت می‌باشند؛ چرا که خداوند متعال برای آنها عقل و فهم و شناختی عطا کرده که ندیده به امام زمان ایمان آورده‌اند، گویا که دیده‌اند و خداوند متعال انتظار آنها را به منزله جهاد در کنار پیامبر اسلام(ص) قرار داده است. آنها مخلصان حقیقی و شیعیان راستین ما هستند تا اینکه فرمود: آنها دعوت‌کنندگان مردم به دین خدا در نهان و آشکار هستند.(8)
*پی‌نوشت‌ها:
1-غیبة النعمانی، ص331، ب 25، ح7.
2-کافی، ج1، ص371، ح2؛ و غیبه النعمانی، ص329، ب 25، ح2.
3-کافی، ج1، ص335، باب فی الغیبه، ح1؛ و غیبة الطوسی، ص455؛ و غیبة النعمانی، ص169.
4-غیبة النعمانی، ص200، ب 11، ح16.
5-پیش نیازهای مدیریت اسلامی، ص230.
6-کفایة الاثر، ص56.
7-غیبه النعمانی، ص200، ب 11، ح16.
8-احتجاج، ج2، ص312، ح4.
