وقتي دست فرزندمان را مي‌گيريم و به مسجد مي‌بريم تا در نماز جماعت شرکت کنيم، زمينه‌اي را فراهم مي‌آوريم تا فرزندان بتوانند فرصت‌هاي تازه اي را که يک بار در سال پيش مي‌آيد، تجربه کنند. در اين اماکن است که فرزندان دوستان تازه پيدا مي‌کنند، با مسائل ديني بيشتر آشنا مي‌شوند، رابطه‌هاي جديد با افراد مومن را تجربه مي‌کنند و... که همه اين موارد ثمرات بسياري را در زندگي آينده آنها بر جاي خواهد گذاشت. در اين راستا و به منظور بررسي تأثيرات اجتماعي فرارسيدن ماه مبارک رمضان با حجت الاسلام و المسلمين سعيديان، روانشناس و کارشناس امور خانواده، گفت‌و‌گويي داشته‌ايم که از نظرتان مي‌گذرانيم.
حجت الاسلام و المسلمين سعيديان، روانشناس و کارشناس امور خانواده در اين باره مي‌گويد: براي اينکه فرايند تربيت اجتماعي تسهيل شود، بايد الگوهاي اجتماعي مناسبي براي نوجوان ترسيم کرد تا او بتواند با آنها ارتباط عاطفي ايجاد کند و مجذوب آنها شود. کودکان بايد ارزش‌هاي موجود را در رفتار والدين و مربّيان خود تجسّم كنند.
اين کارشناس با اشاره به کلمات و سيره امام علي(ع) که به فرزندانش درباره تربيت اجتماعي سفارش مي‌کرد، مي‌افزايد: اين امام معصوم(ع) اصرار داشت که فرزندانش را با موضوع دقيقاً آشنا کند و جوانب مختلف را مورد موشکافي قرار دهد. حضرت بارها در توصيه‌هاي تربيت اجتماعي به استدلال و برهان‌هاي مناسب مبادرت مي‌کرد و اين مطلب به انسان شناسي ايشان مربوط مي‌شود.
وي همچنين مشورت را از ديگر مواردي عنوان کرد که امام اول شيعيان در تربيت فرزندانشان به آن توجه داشته‌اند و در اين باره مي‌گويد: ايشان براي تربيت فرزند در عرصه‌هاي اجتماعي، گاه به موعظه و نصيحت پرداخته و با لحني آکنده از مهر و محبت و دلسوزي، به راهنمايي فرزند خود پرداخته‌اند. در بيشتر نصايح ايشان مشاهده مي‌شود که از کلمه «يا بُني؛ اي فرزندم!» استفاده کرده‌اند.
نقش تعيين‌کننده الگوها
حجت‌الاسلام سعيديان در ادامه سخنشان با بيان اينکه الگوها نقش تعيين‌کننده‌اي در رشد يا انحطاط انسان‌ها دارند و معمولاً انسان تمايل دارد در تمامي گفتار و کردار و حرکات و سکنات، از مقتدا و الگوي خود تبعيت کند، مي‌گويد: اميرالمؤمنين(ع) درباره تربيت فرزند تأکيد داشتند که کوچکترها به بزرگترها تأسي و اقتدا کنند و بزرگترها بايد به کوچکترها مهرباني کنند و مانند جفاکارانِ جاهليت نباشند که نه در دين تفقّه کنند و نه درباره خدا بينديشند. به عقيده ايشان مشورت در کارها، موجب شکوفايي استعدادهاي دروني افراد شده و زمينه الفت و مهرباني آنها را آماده مي‌کند. همچنين خداوند در قرآن کريم با بيان اين آيه که «و شاورهم في الأمر» به پيامبر اکرم دستور مي‌دهد که در امور مربوط به مردم، با آنها مشورت کند.
وي با بيان اين مطالب ادامه مي‌دهد: ماه مبارک رمضان، فرصت مناسبي است که والدين نسبت به تربيت اجتماعي کودکان توجه بيشتري از خود نشان دهند چرا که در اين ماه فرصت‌هاي بسياري براي حضور خانواده‌ها، به ويژه فرزندان در جامعه و کنار مردم وجود دارد که مي‌توان در اين راستا از آن بهره گرفت. در اين ماه بردن کودکان به مساجد و شرکت در نماز چنان خاطره خوش و لذت معنوي بر جاي مي‌گذارد که در طول زندگي فراموش نخواهد شد. اگر کودکان خود را بر سر سفره‌هاي افطار که در اماکن مختلف برپا مي‌شود، ببريم يا دوستان و همسايگان و خويشاوندان را در خانه خود به افطار دعوت کنيم، کودک ما با دوستان و خويشاوندان انس مي‌گيرد و صميمي مي‌شود. در اين صورت است که مي‌توان سبب بروز و ظهور احساس همدلي، يکپارچگي و فعاليت‌هاي اجتماعي در او شد و حس کمک به ديگران را در او تقويت کرد.
نقش ارتباط عاطفي در تربيت ديني
اين کارشناس به فرصت‌هايي که در بوستان‌ها توسط شهرداري و طي برگزاري مراسم جشن و... يا مراسم مختلفي که به مناسبت همين ماه توسط سازمان‌ها برگزار مي‌شود، اشاره کرد و آن را فرصتي دانست که علاوه بر تربيت اجتماعي کودک، مي‌توان زمينه تربيت صحيح ديني، کمک، همدلي و يادگيري مسائل مختلف اجتماعي را به او آموخت.
وي فرزنداني را که والدين آنها، افرادي مقيد و پايبند به اصول ديني هستند، از رفتار اجتماعي شايسته‌تري برخوردار مي‌داند و مي‌گويد: بر اساس تحقيقات صورت گرفته، والديني که مداومت بيشتري در انجام امور ديني دارند و بيشتر از موضوعات ديني صحبت مي‌کنند، داراي فرزنداني با سطح تربيتي بسيار بالا هستند که اين فرزندان از قابليت‌هاي اجتماعي و نظارت شايسته‌تري بر امور شخصي خود برخوردارند. اين در حالي است که فرزندان والديني که نسبت به مسائل ديني بي‌تفاوت هستند، با مشکلات بسياري روبه‌رو هستند.
تربيت ديني زمينه‌ساز موفقيت آينده
حجت‌الاسلام سعيديان در ادامه مي‌افزايد: آموزه‌هاي ديني والدين، نوعي نظام حمايت اجتماعي را به همراه دارد که سبب اصلاح ظرفيت‌هاي آموزشي فرزندان مي‌شود. بدين ترتيب نوعي انسجام و هماهنگي ميان مطالبي که دانش‌آموزان در خانه مي‌آموزند و آنچه در مدرسه فرا مي‌گيرند، وجود خواهد داشت. ارزش‌هاي ارتباط اجتماعي به نوعي حول محور خانواده مي‌چرخد و با بررسي اينکه افراد تا چه ميزان خود را وقف اين کانون مقدس کرده‌اند، نشان مي‌دهد که اين مسئله در خانواده‌هاي پايبند به اصول مذهبي بيشتر به چشم مي‌خورد.
وي مي‌گويد: تأکيد بر اهميت خانواده و ارج نهادن به والدين در تعاليم ديني نيز مي‌تواند در تربيت اجتماعي ديني فرزندان به ويژه در اين ماه مؤثر واقع شود. در اين راستا اگر والدين و مربيان در تربيت فرزندان و نسل آينده به تربيت اجتماعي آنان توجه داشته باشند، مي‌توانند زمينه بروز استعدادها و توانايي‌هاي آنها در عرصه حيات اجتماعي را به وجود آورند. تربيت اجتماعي نتيجه ساير مراحل تربيتي و يا حداقل گره خورده با ديگر مراحل تربيتي است.
اين کارشناس مذهبي اظهار مي‌کند: اخلاق اجتماعي از درون انسان نشأت مي‌گيرد ولي اثر آن به صورت سياست و برخورد اخلاقي مناسب، رعايت ادب و احترام و حقوق سايرين، مشاركت اجتماعي، تعادل عقلاني و نظارت اجتماعي بروز پيدا مي‌كند. اسلام به عنوان يك دين جامع‌نگر و كامل به همه شئون حيات انسان توجه دارد. به تربيت اجتماعي انسان نيز توجه خاص داشته و براي تربيت انسان‌هايي منضبط و با تعادل روحي و رواني كه بتوانند در عرصه اجتماعي به صورت واقع نگر حضور يابند، دستوراتي را ارائه كرده است. دين اسلام پايه‌هاي تربيت را در درون افراد بنيانگذاري كرده و آنها را به رعايت اصولي سفارش كرده است كه در صورت تحقق آنها در وجود افراد، نظام اجتماعي از ثمرات مفيد آن يعني تعادل، روابط پايدار، محبت متقابل، نظارت و مراقبت اجتماعي و... بهره مند مي‌شوند.
توجه به حضور فرزندان در جامعه
حجت الاسلام سعيديان در ادامه اظهار مي‌کند: يكي از مراحل حساس و مهم تربيتي كه بايد آن را مورد توجه قرار داد، انتخاب دوست است. هرچند فرزندان ما از كودكي اين رابطه دوستانه را تجربه كرده اند اما نقش دوستان در جواني و نوجواني بيشتر نمايان مي‌شود زيرا فرزندان ما علاقه‌مند هستند كه ابراز وجود کند و بيشتر تمايل به ابراز شخصيت خود دارند و دوست ندارند كه تابع كسي باشند. در چنين دوره‌اي نبايد والدين از اجبار و تحميل استفاده كنند يا مانع از بحث و گفت‌وگوهاي آنان در محيط‌هاي خانوادگي يا جمع‌هاي دوستانه باشند.
در اين سنين نمي‌توان نوجوان و جوان را از معاشرت با دوستان باز داشت.البته انتخاب دوست و حضور در جمع‌هاي دوستانه و گروه‌هاي همسال براي تربيت اجتماعي فرزندان لازم است، زيرا نوجوان در گروه‌هاي همسال و در ميان همكلاسان ارتباط‌هاي ميان خود و ديگران را در مي‌يابد و آثار رفتار خود با ديگران را مشاهده مي‌كند.
وي در اين رابطه ادامه مي‌دهد: يکي از نتايجي که حضور فرزندان در محيط‌هاي اجتماعي ديني همچون مسجد و... به همراه دارد، يافتن دوستان مؤمن، صالح و سالم است که سبب مي‌شود نگراني والدين نيز در اين راستا برطرف شود. از سوي ديگر آينده فرزندان نيز تضمين مي‌شود و مي‌توان با اين روش زمينه رشد آنها در عرصه‌هاي مختلف را فراهم کرد.
به گفته اين کارشناس، شکايت‌هاي شايع والدين در مورد فرزندانشان اغلب شامل مواردي از اين دست است که فرزندم دوستان مناسبي ندارد، اصلاً با کسي دوست نمي‌شود، در برابر ديگران خجالتي است، نافرماني مي‌کند، بي ادب است، بي احترامي مي‌کند، در مهماني‌ها رفتار مناسبي ندارد، اعتماد به نفس فرزندم کم است، کم صحبت مي‌کند، به خشونت متوسل مي‌شود و.... همه اين موارد يا موقعيت‌هاي مشابه آن بر چگونگي رشد اجتماعي کودک و تربيتي که در مسير اين رشد از طرف والدين او اعمال مي‌شود، بازمي‌گردد. در حقيقت روند اجتماعي شدن همان هنر زندگي است که اين همه از آن صحبت مي‌شود اما تقريباً اکثراً چيزي از آن نمي‌دانند. ما با تربيت فرزند خود و فراهم آوردن زمينه رشد سالم اجتماعي او، هنر زندگي را به وي مي‌آموزيم. يادگيري هنر زندگي هم مانند هر هنر ديگري مستلزم وجود مربي آگاه، آموزش، صرف وقت، کسب تجربه، خويشتن داري، پشتکار و استمرار است. اگر ما چيزي از اين هنر ندانيم، چگونه مي‌خواهيم آن را به فرزند خود آموزش دهيم.
وي اظهار مي‌کند: اصولاً فرد اجتماعي کسي است که نه فقط مي‌خواهد با ديگران باشد بلکه مي‌خواهد کارهايي را نيز در همراهي با ديگران انجام دهد. کودک در زمان تولد نه اجتماعي است و نه غيراجتماعي، ولي قابليت اجتماعي شدن را دارد. اجتماعي شدن و يادگيري روش صحيح زندگي که مهارت‌هاي اجتماعي خوانده مي‌شوند، براي بسياري از افراد مشکل است. کودک بايد تحت نظم و انضباط قرار گيرد. گاه کودک در موقعيت‌هاي نامناسب قرار مي‌گيرد و مورد ملامت، تمسخر يا تحقير واقع مي‌شود. به خصوص بچه‌هاي کوچک در مسير يادگيري نخستين تجربيات اجتماعي در خارج از کانون خانواده ممکن است مبتلا به اختلالات هيجاني شوند. اين وضعيت ممکن است از سوي ديگر کودکان در برابر کودکي که پيرو مسائل ديني است به وجود بيايد. در اين راستا بايد به کودک آموخت که نسبت به رفتار اينگونه افراد توجه نداشته باشد و راهي را که خداوند پيش پاي او گذاشته است، دنبال کند.
تجربه‌اي كه يكباردر سال تكرار مي‌شود
حجت‌الاسلام سعيديان مي‌گويد: والدين براي کمک به رشد اجتماعي کودک بايد سعي کنند در وجود او محور استقلالي خارج از کانون خانواده پايه‌گذاري کنند. به گونه اي که کودک ياد بگيرد فکر مستقل داشته باشد، به اراده خود تصميم بگيرد و رفتارهاي قابل قبول گروه‌هايي را که به آنها تعلق دارد، فراگيرد و به اين ترتيب فردي متکي به نفس و آگاه از حقوق شخصي خود بار بيايد.
وي با بيان اينکه تأكيد بر اهميت خانواده و ارج نهادن به والدين در تعاليم ديني مي‌تواند در تربيت اجتماعي فرزندان تأثير بسزايي داشته باشد، ادامه مي‌دهد: آموزه‌هاي ديني والدين، نوعي نظام حمايت اجتماعي را به همراه دارد كه سبب اصلاح ظرفيت‌هاي آموزشي فرزندان مي‌شود. بدين ترتيب نوعي انسجام و هماهنگي ميان مطالبي كه دانش آموزان در خانه مي‌آموزند و آنچه در مدرسه فرامي‌گيرند، وجود خواهد داشت.
همچنين مداومت والدين بر انجام امور ديني و تعداد دفعاتي كه با فرزندان خود درباره موضوعات ديني صحبت مي‌كنند، اثربخش خواهد بود. نتايج بررسي‌ها نشان مي‌دهد والديني كه مداومت بيشتري در انجام امور ديني دارند و بيشتر از موضوعات ديني صحبت مي‌كنند، داراي فرزنداني با سطح تربيتي بسيار بالا هستند كه اين فرزندان از قابليت‌هاي اجتماعي و نظارت شايسته‌تري بر امور شخصي خود برخوردارند.
اين درحالي است كه فرزندان والديني كه نسبت به مسائل ديني بي تفاوت هستند، با مشكلات بسياري روبه‌رو هستند.
در اين راستا والدين بايد از ماه ضيافت الهي که هم اکنون در آن قرار داريم نهايت استفاده را ببرند تا بتوانند فرزندان خود را با مسائل ديني بيش از پيش آشنا کنند و زمينه سعادت دنيوي و اخروي آنها را فراهم آورند؛ چرا که برقراري ارتباط با محيط‌هاي سالم و عاري از انواع آلودگي‌ها، يافتن دوستان سالم و صالح و... مي‌تواند زمينه سعادت آنها را تامين کند.
توجه بيشتر والدين به مسائل ديني در ماه رمضان
يك ماه فرصت براي يك عمر تربيت
آزاده غلامی
