سیگار در ایران از سال 1316 تاکنون

خبرآنلاین: مرد میان سال بر سکویی تکیه داده، صدای جزء سکوت در فضا نیست، هیچ نمایی در چشم نمی‌آید. خبری هم از حرکت کسی نیست. نور کم رنگ آفتاب از پنجره‌های کافه، تنها دو یا سه میز را روشن می‌کند. مردی در گوشه کافه با سکه‌های فلزی بازی می‌کند. هر چند ثانیه، سکه‌ها را وادار می‌کند تا چرخی برروی میز بزنند و به یک رو بیفتند. حرکات او تنها صدا و تصویر کافه را می‌سازد. کمی دورتر تصویر محوتر می‌شود.

مردی دیگر نیمه تنه خود را بر روی میز انداخته ‌است. صدایی ندارد، دستانش حرکتی نمی‌کنند، تنها دودسیگار او فضا را گرفته‌است. آفتاب که به دود سیگار می‌خورد، روشنایی و دود در هم می‌آمیزند. چنین تصویری رویایی از کافه، کابوی و دودسیگار حداقل به لطف هالیود سه دهه‌ای در ذهن مخاطبان دستگاه رویاسازی آمریکایی نقش می‌بندد.

جایگاه سیگار در آثار کلاسیک سینما تا اندازه ای بود که نوشتند سالها بعد از فوت بوگارت، بازیگر سرشناس سینمای کلاسیک یک نفر که در اثر سیگار، سرطان ریه گرفته بود از خانواده بوگارت تقاضای غرامت کرده بود و به دادگاه گفته بود که عامل سیگاری شدنش ، همفری بوگارت مرحوم بوده است.

سیگار را سینما نساخت ولی جانی دوباره به آن داد. ستارگانی که سیگار در گوشه لب در پوسترهای تبلیغاتی ظاهر می‌شدند تا آنهایی که سیگار را بخشی از تصویر خود ساخته‌بودند، همگی در دستگاه تبلیغات یکی از مهمترین صنایع جهان مدرن نقش داشتند.

حدود هفت سال پس از اینکه سینمای کلاسیک چرخه حیات خود را در آمریکا آغاز کرد، درست در نقطه مخالف کره زمین و در سال 1316 موسسه دخانیات در ایران تاسیس شد.

سی و یک سال پس از این اتفاق یعنی در سال 1347 موسسه دخانیات در قالب شرکت دخانیات ایران با سرمایه ثبتی 800 میلیون تومان ثبت شد و محور های فعالیت خود را منطبق با اساسنامه در زمینه های کشت توتون و تنباکو، تولید سیگارت و تنباکو، صدور مجوز عاملیت فروش، توزیع، تولید صنعتی و واردات تعریف کرد.

پس از این شرکت دخانیات ایران طی سالیان متمادی روزهای پر فروغی را پشت سر گذاشت و در نهایت تا پایان سال 89 تعداد نیروی انسانی خود را به 7900 نفر رساند که 250 نفر از این تعداد استخدادم کشوری هستند و 7650 نفر باقی مانده قرارداد کارگری دارند. بحث تعداد نیروی انسانی را که کنار بگذاریم شرکت دخانیات ایران باز هم تا پایان سال 89 با 7 مجتمع و 30 واحد اداره 11 میلیارد تومان به طور میانگین در ماه به کارکنان خود حقوق پرداخت کرده است.

آنچه با مرور این داده ها در ذهن مان نقش می بندد بی تردید شرکتی بزرگ است که دایره فعالیت آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما طی سال های گذشته با نگاه آرمان گرایانه « مصرف دخانیات باید ریشه کن شود » زمینه وارد کردن قاچاق این کالا به شکلی جدی به معظلی خطرساز برای این صنعت تبدیل شده است. در این که مصرف دخانیات زیان دارد و سلامتی شهروندان را در معرض خطر قرار می دهد هیچ گونه شبهه ای وجود ندارد اما واقعیت این است که شمار زیادی از شهروندان به استفاده از آن تمایل دارند. بر این اساس باید خط کشی برداشت و مرز میان نگاه آرمان گرایانه و نگاه واقع گرایانه را از همدیگر تفکیک کرد تا قاچاق سیگار، این صنعت را در کشور از پای در نیاورده است.

بررسی های صورت گرفته حکایت از این دارد که کریدور های اصلی واردات قاچاق سیگار در شمال غربی، و شرق ایران واقع شده است به طوریکه در شمال غربی از طریق عراق و ترکیه این اتفاق به وقوع می پیوندد و در غرب هم از افعانستان و پاکستان سیل سیگار های قاچاق وارد می شود.

حسین طلا، مدیر عامل سابق شرکت دخانیات ایران که چندی پیش این شرکت را برای حضور در انتخابات مجلس شورای اسلامی ترک کرد طی مدت حضور خود در راس این شرکت فعالیت های گسترده ای را صورت داد تا قاچاقچیان سیگار روزگار چندان خوشی را سپری نکنند. او که خود در رشته پزشکی تحصیل کرده بود و وقتی از او می پرسیدیم « شما هم سیگار می کشید؟ » اینگونه پاسخ می داد که « نفس هم به سختی می کشم »، دایره قاچاق سیگار را به شکل وسیعی محدود کرد. کافی است خاطره تاریخی مان را مرور کنیم و به این نتیجه برسیم که تا همین چند ماه پیش در واحد های صنفی هم اراده ای برای فروش سیگار مارلبرو وجود نداشت که به شکل قاچاق وارد شده است اما ظرف همین حدود دو ماهی که حسین طلا از شرکت دخانیات ایران رفته است این مارک سیگار که به شکل قاچاق وارد کشور می شود و به شکل گسترده حتی در چهار راه های تهران هم به طور علنی به فروش می رود تا سود های کلانی نصیب گروهی خاص شود.

مقایسه سیگار تولید داخل با سیگارت قاچاق

بهای سیگارهای وارداتی به طور متوسط هشت تا ده برابر نمونه‌های تولیدداخل برآورد می‌شود. چنین فروشی بی‌دلیل هم نیست.

اگر قیمت سیگار تولید داخل با گرید C وD ( معمولی ) را X در نظر بگیریم، قیمت سیگار قاچاق با گریدA و B ( لوکس و سوپر لوکس ) 8 تا 10 برابر آن خواهد بود.

در کنار این دو مورد باید به این نکات هم توجه داشت که سیگار تولید داخل با یکنواختی محصول، عکس دار و با تنوع بسیار کم در بازار انتشار پیدا می کند در حالیکه سیگار قاچاق بدون عکس، با تنوع بیشتر و با فاکتور تنوع محصول در دسترس قرار دارد. این مزیت های سیگار قاچاق به آنچه در مرزهای کشور تولید می شود چگونه شکل گرفته است ؟

کارشناسان در پاسخ به این سوال مطرح می کنند ماشین آلات قدیمی و مشکل بودن اخذ مجوز واردات ماشین آلات و کندی تصمیمات در شورای اقتصاد و در نتیجه کندی نواخت و کیفیت تولید عامل اصلی مزیت های سیگار قاچاق به تولید سیگارت در داخل کشور است. از سوی دیگر بالارفتن بهای تمام شده به دلیل سربارها و هزینه های نیروی انسانی مازاد را هم نمی توان نادیده گرفت. به این موارد می توان ضعف در طراحی ظاهری و بسته بندی و عدم دسترسی به اطلاعات آماری قابل اتکا در بعد ملی در زمینه بازارها، گردش کالا در کشور، مبادی ورودی و سایر را نیز اضافه کنیم تا مصیبت ماجرا به طور کامل مشخص شود.

مقایسه وضعیت قاچاق دخانیات در دو کشور ایران و چین

چین با مساحت 960ر596ر9 کیلومتر مربع و تعداد 17 کشور همسایه را اگر در زمینه میزان قاچاق مورد بررسی قرار دهیم به زیر یک درصد گردش مالی خواهیم رسید در حالیکه این رقم برای ایران با مساحت 1,648,195 کیلومتر مربع و با 7 کشور همسایه 36 درصد گردش مالی، معادل ارزش تولیدات داخلی است.

اینکه چین توانسته است چنین موفقیت چشم گیری را در تاریخ به ثبت برساند و ما نتوانسته ایم دلایل پیچیده ای ندارد و فقط کشوری مانند چین با تولید کالا هایی با قیمت تمام شده پایین، بومی سازی صنعتی، مبارزه جدی با قاچاق در سطح عمده فروشی و خرده فروشی و مبارزه جدی با پولشویی توانسته است چنین جایگاهی را به دست آورد.

شرکت دخانیات ایران و B.A.T

اگر شرکت دخانیات ایران 7900 نیروی انسانی دارد شرکت بی ای تی بیش از 60 هزار نیرو فعال را به کار گرفته‌است. این شرکت در بیش از 50 بازار دارای بالاترین سهم فروش است و میزان تولید آن 724 میلیارد نخ برآورد شده است. گفتنی است این شرکت در بیش از 180 بازار دنیا حضور فعال دارد تا نمایان شود صنعت دخانیات چه سود های کلانی نصیب فعالان آن می کند.

همانطور که پیش تر هم اشاره شد جملگی کارشناسان اقتصادی هم اعتقاد دارند سیگار ضرر های فراوان خود را دارد اما این نگاه آرمان گرایانه سبب شده است تا آنچه در واقعیت و پیش روی چشم مان می گذرد را فراموش کنیم. بر همین اساس روز به روز بر سود دهی فعالانی که به شکل قاچاق در این صنعت فعالیت می کنند افزوده می شود و بر پیکر صنعت داخلی طلمات بیشماری وارد می شود.