باقیات صالحات از مسائل مهمی است که قرآن نیز در دو آیه بر آن تاکید کرده است: «وَ یَزِیدُ اللَهُ الَذِینَ اهْتَدَوْاْ هُدًی وَ الْبَاقِیَاتُ الصَالِحَاتُ خَیرْ عِندَ رَبِکَ ثَوَابًا وَ خَیرْ مَرَدًا»؛ « الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَهُ الْحَیاهِ الدُنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِکَ ثَوابا وَ خَیْرٌ اَمَلا». قطعا باقیات صالحات از موضوعات مهمی بوده که برای لزوم تلاش در کسب آن، روایات بسیاری وجود دارد و حتی در روایتی از باقیات صالحات تعبیر به گنج شده است که گنج واقعی برای انسان، همین می‌تواند باشد.
امام صادق(ع) فرمود: «خدای عز و جل به موسی (ع) فرمود: در شب و روز مرا بسیار یاد کن و هنگام ذکر من خاشع باش، به هنگام بلا شکیبا باش، و پیش ذکر من آسوده باش و مرا پرستش کن و چیزی را شریک من قرار مده، بازگشت همه به سوی من است، ای موسی مرا (برای روز درماندگی) ذخیره خود ساز و گنج (باقیات صالحات) کردارهای شایسته و پاینده خود را به من بسپار».
اما در تعریف و بیان این اصطلاح دو نوع تعریف وجود دارد:
1. «باقیات صالحات؛ اعمال صالحی است که نزد خدا محفوظ میماند و باعث شکر و اجر عظیم خداوند میشود».
امام صادق(ع) فرمود: هر کس از این جهان درگذرد پس از مرگ، چیزی به او نمی‌رسد جز این که پیشتر سه چیزی از خود باقی گذاشته باشد:
1. کار نیکی که اثرش پس از او باقی باشد
2. سنت حسنهای که در میان مردم رواج داده باشد و بعد از او مردم به آن روش عمل کنند
3. فرزند صالحی که برای او دعا کند.[وسائل الشیعه، بیروت، ج 13، ص292]
در حدیث دیگری از آن حضرت نقل شده که فرمود: شش چیز است که شخص مومن پس از مرگش از آن بهرهمند خواهد شد:
1. فرزند صالحی که برای او طلب آمرزش کند
2. قرآنی که از او باشد و مورد استفادقرار گیرد
3. درختی که می‌نشاند
4. چاه آبی که احداث نماید
5. چشمه آبی که در راه خدا جاری می‌کند
6. سنت و روش نیکی که پس از او مردم به آن عمل کنند.[همان مدرک، ص293]
موارد و مصادیق باقیات صالحات بسیار گسترده می‌باشد و اعمال بسیاری را دربرمی‌گیرد. در روایات و سخن اندیشمندان دینی نیز مصادیق گوناگونی برای باقیات صالحات ذکر شده است که البته هیچ‌کدام در مقام بیان حصر این اصطلاح در معنای مورد نظر خود نبوده‌اند؛ لذا می‌توان مفهوم وسیعی برای این اصطلاح در نظر گرفت. در اینجا تعدادی از مصادیق باقیات صالحات را بر اساس روایات و کلام بزرگان برمی‌شمریم:
الف. ذکر گفتن: «امام باقر(ع) فرمود: رسول خدا(ص) از کنار مردی عبور می‌کرد که در باغش درخت می‌کاشت. پس آن حضرت(ص) در کنارش ایستاد و فرمود: تو را راهنمایی نکنم بر کاشتن درختی که ریشهاش پا برجاتر و میوههایش زودرستر و بهتر و پایندهتر باشد؟ عرض کرد: چرا مرا راهنمایی فرما ای رسول خدا، فرمود: چون بامداد کنی و شام کنی بگو: «سبحان اللَه و الحمد للَه و لا اله الا اللَه و اللَه اکبر»؛ زیرا اگر آن را بگویی به شماره هر تسبیحی ده درخت در بهشت داری (که هر درختی از آنها یک نوع) از انواع میوهها (می‌دهد) و آنها از (باقیات صالحات) است».
