برخی با استناد به کریمه 48 سوره مبارکه نساء، گمان کرده اند که گناه شرک، به هیچ روی قابل بخشش نیست چرا که این آیه می فرماید: إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا (بى تردید، خدا این [گناه سهمگین ] را که به او شرک ورزیده شود [نمى بخشاید و] نمى آمرزد؛ و آنچه را که فروتر از آن باشد، براى هر که بخواهد[و او را شایسته بداند] مى آمرزد؛ و هر کس به خدا شرک ورزد، به یقین دروغى [رسوا ]بربافته و به گناهى سهمگین دست زده است.)
ذکر این نکته مهم نیز لازم است که در آیه نخست(نساء/48)، شرک عنوانی عام است که همه مصادیق ان را مانند شرک در ذات، شرک در عبادت، شرک خفی و... را شامل می شود بنابراین شرط برخورداری از سایر راه های بخشش گناه، این است که انسان، وجودش را از لوث وجود تمامی مصادیق شرک، پاک کند و این نمی شود مگر در سایه توبه و پایبندی بدان.
در حالیکه صریح آیات دیگر، این را نفی می کند به عنوان مثال، به کریمه زیر نگاه کنید:
قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا
مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ
هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ، وَ أَنِیبُوا إِلى رَبِّکُمْ"بگو اى بندگان
من که بر خویشتن ستم کرده اید، از رحمت خدا مایوس نشوید، که خدا همه گناهان
را مى آمرزد، چون او آمرزگار رحیم است برگردید به سوى پروردگارتان. سوره
زمر، آیه: 53- 54.
این آیه شریفه عمومیت دارد و همه گناهان را شامل می
شود، حتی شرک. اما شرط بخشش این گناهان، توبه هست و به همین دلیل،
بلافاصله در ادامه آیه می فرماید: وَ أَنِیبُوا إِلى رَبِّکُمْ...
اما
شاید فکر کنید این دو آیه با یکدیگر ناسازگارند در حالیکه چنین نیست. در
آیه نخست، عبارت "ان یشرک به" به صورت مضارع به کار رفته است که دلالت بر
دوام و استمرار شرک دارد. بنابراین اگر کسی تا دم مرگ، بر شرک خود باقی
ماند، چنین کسی، به هیچ روی مورد مغفرت حضرت باری قرار نخواهد گرفت. و اگر
بر شرک خود از دنیا رود، همه راه های دیگر بخشش گناه نیز بر او بسته می
شود.
پنج راه بخشش گناه
توضیح بیشتر اینکه با مروری بر پهنه آیات قرآن، می توان گفت، پنج راه بخشش گناه به شرح زیر است:
1. توبه: اولین و مهم ترین راه بخشش گناهان، توبه است. خداوند در قرآن همه مردم را به توبه دعوت کرده و ضمانت کرده است که اگر کسی توبه کند، هر نوع گناهی را بیامرزد.[1]
2. انجام حسنات: یکی دیگر از راه های بخشش گناهان، انجام عبادات و کارهای نیک و پسندیده است. بدین معنا که انجام دادن کارهای خوب جدای این که ثواب مخصوص به خود را دارد، موجب بخشش و محو گناهان می شود. در قرآن چنین آمده: «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئات»؛[2] کارهای نیک، موجب بخشش گناهان می شود. البته این بخش از آیه، در آیه ای که مربوط به نماز است، قرار گرفته است. ولی کلمه «حسنات» عام است و شامل همه کارهای نیک می شود؛ که البته سرآمده همه حسنات و عبادات نماز است و مهم ترین و بالاترین مصداق حسنات به شمار می رود. در این باره سلمان از پیامبر اسلام(ص) نقل می کند که همراه پیامبر در سایه درختی بودیم که ایشان شاخه ای از آن درخت را گرفت و تکان داد تا برگ های آن فرو ریخت. سپس در توضیح این کارش فرمود: وقتی مسلمانی به نماز می ایستد، همان طور که برگ های این درخت ریخت، گناهانش می ریزد.[3]
3. ترک گناهان کبیره:[4] اگر کسی خود را از گناهان کبیره دور نگه دارد، خدای مهربان، گناهان کوچک او را می آمرزد، بدون این که توبه کند. البته باید توجه داشت این حکم شامل گناهان صغیره ای که تکرار می شود و بر آن اصرار می شود، نمی شود؛ چنانچه امام صادق(ع) فرمود: «اگر بر انجام گناهی اصرار شود، آن گناه صغیره نیست».[5]
4. شفاعت:[6] که در روایات مختلف و متعددی به آن تصریح شده است. اما مهم این است که این شفاعت شامل هر کسی نمی شود و تنها کسانی از این موهبت برخوردار می شوند که شرایط آن را داشته باشند. یکی از این شرایط بر طبق روایات، اهمیت دادن به نماز است. در این باره از پیامبر گرامی اسلام(ص) و از امام صادق(ع) نقل شده که فرموده اند: «شفاعت ما شامل کسی که نماز را سبک بشمارد، نمی شود».[7]
5. رحمت الهی: خداوند در دو آیه از
آیات قرآن، چنین می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ
وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاء»؛[8] خداوند به هیچ وجه از گناه
شرک، چشم پوشی نمی کند، ولی گناهان کمتر از آن را می بخشد. خدا با این آیه
دست خود را برای بخشش هر گناهی باز گذاشته ولی تنها کسانی که خود او
بخواهد، شامل این بخشش می شوند که البته کارهای خدا از روی حکمت صورت می
گیرد قطعاً برای این بخشش شرط و شروطی وجود دارد؛ زیرا انجام کار بی حساب و
کتاب مخالف با حکمت الهی است.
نتیجه این که:
برخی از گناهان
در دنیا با توبه یا انجام کارهای خوب و یا ترک گناهان کبیره و برخی دیگر از
گناهان نیز در آخرت با شفاعت یا بخشش خاص الهی بخشیده می شوند. با توبه،
هر گناهی حتی شرک هم بخشیده می شود، ولی بدون توبه، برخی از گناهان با ترک
کبائر یا شفاعت یا مورد رحمت الهی قرار گرفتن بخشیده می شود. البته فقط
برای کسانی که گناهان کبیره انجام نمی دهند، این تضمین وجود دارد که گناهان
صغیره آنان بخشیده شود. با توجه به این مطالب، تفاوت بین بخشش همه گناهان
با توبه و بخشش صغائر از طریق ترک کبائر مشخص شد.
ضمنا ذکر این نکته
مهم نیز لازم است که در آیه نخست(نساء/48)، شرک عنوانی عام است که همه
مصادیق ان را مانند شرک در ذات، شرک در عبادت، شرک خفی و... را شامل می شود
بنابراین شرط برخورداری از سایر راه های بخشش گناه، این است که انسان،
وجودش را از لوث وجود تمامی مصادیق شرک، پاک کند و این نمی شود مگر در سایه
توبه و پایبندی بدان.
پی نوشت ها:
[1]. زمر، 53: «قُلْ یا
عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ
رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ
الْغَفُورُ الرَّحیم».
[2]. هود، 114.
[3]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 79، ص 208، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
[4]. ر.ک: «آمرزش گناه کبیره»، سوال 843؛ «محو شدن گناه کبیره»، سوال 12801.
[5]. الکافی، ج 2، ص 288.
[6]. ر.ک: «شفاعت در قیامت»، سوال 440؛ «شفاعت و رضاى الاهى»، سوال 124.
[7]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر،
آخوندی، محمد، ج 3، ص 270، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق؛
فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 2، ص 319،
انتشارات رضی، قم، چاپ اول، 1375ش.
[8]. نساء، 48 و 116.
[8]. اسلام کوئیست.
