رسم دیرین کلوخ اندازون
بعد از رسم خانه تکانی یا خاک‌گیری که قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان انجام می‌گرفت و این آیین از دیرباز مورد توجه مردمان همه شهرهای کشورمان من جمله قم بود، آداب و رسوم "کلوخ اندازون" یکی از این آیین‌ها بود که در آخرین جمعه ماه مبارک شعبان صورت می‌گرفت.
اقدس کاظمی نویسنده و شاعر درمورد حال و هوای سحرها و صفای آن می‌گوید: در هنگام سحر از بالای گلدسته‌ها افرادی که صدای خوبی داشتند با صدای زیبایی می‌خواندند سپس دعای سحر با صدای مرحوم ذبیحی خوانده می‌شد و بعد از خوردن سحری تجدید وضو کرده و نماز صبح در حرم حضرت معصومه (س) خوانده می‌شد.
این قم پژوه می‌افزاید: زنان قمی بعد از خواندن نماز برای فاتحه خواندن به قبرستان نو و شیخان رفته و بعد از بازگشت برای قرائت قرآن منزل یکی از خانم‌ها می‌رفتند همچنین مرم ظهرها با شنیدن اذان ظهر به منظور ادای فریضه نماز به حرم مطهر رفته و دعای ماه رمضان خوانده می‌شد.
محمد قاضی دیگر پژوهشگر و قم پژوه در مورد حال و هوای خاص ماه رمضان در شب‌ها و روزهای آن می‌گوید: در ایام ماه مبارک رمضان در تمامی خانه‌ها یک مراسم خاصی بود و این رسوم قبل از ماه مبارک نشان از آمدن ماه مهمانی خدا داشت.
به گفته قاضی مردم قم اعتقاد عجیبی به خواندن دعای جوشن کبیر داشته و همچنین همه معتقد بودند با هر وضعیتی در خانه‌هایشان به‌منظور خبرکردن همدیگر در پشت بام‌ها اذان می‌گفتند.
آبگوشت غذای اصلی سحرهای ماه رمضان
به گفته قاضی نمک، آب جوش و خرما اجزای اصلی هنگام افطار بود ابتداء مردم افطار خود را با آب جوش همراه با خرما باز می‌کردند و این مسئله از ایام قدیم انجام می‌شد و امروز در طب سنتی نیز بر آن تأکید می‌شود.
این پژوهشگر با بیان اینکه قوت غالب مردم قم در هنگام افطار آبدوغ خیار و در هنگام سحر آبگوشت بود، خاطرنشان می‌کند: در زمان قدیم، خوردن پلو و خورشت مانند امروز متداول نبود و مردم بعد از خوردن آب دوغ خیار و هندوانه به شب نشینی می‌رفتند.
در گذشته قمی‌ها همچون تمام مردم ایران زمین به صله رحم اهمیت فراوان می‌دادند و این سنت دیرینه بعد از خوردن آب دوغ خیار و هندوانه در ماه مبارک رمضان دو چندان می‌شد.
قاضی در مورد این شب نشینی‌ها می‌گوید: شب نشینی مردم تا پاسی از شب طول می‌کشید و زولبیا، چای و شیرینی بسته به شرایط و طبقه اجتماعی که به آن تعلق داشتند عمده پذیرایی مردم در شب‌های رمضان بود که به اصطلاح به آن « شب چره» می‌گفتند؛ سپس به خانه‌ها بر می‌گشتند و زنان دو سه ساعت قبل از سحر برای آماده کردن غذا بیدار می‌شدند.
این پژوهشگر تاریخ با اشاره به رسم حنا بستن در روز 27 ماه رمضان بوسیله مردم قم به دلیل قصاص ابن ملجم در این روز تأکید کرد: در این روز مردم به منظور زیاد شدن روزی در مسجد امام حسن عسگری(ع) جمع می‌شدند، زنان و مردان کیسه‌های حنا با خود می‌بردند و حنا می‌بستند همچنین شب 27 رمضان پختن کله پاچه یکی از رسوم متداول مردم شهر قم بود.
پیش خوانی
قاضی با اشاره به اینکه در قدیم ساختمان سازی نبود و مردم معمولاً با الاغ و درشکه رفت و آمد می‌کردند، اظهار می‌کند: افرادی که صدای رسایی داشتند بالای مناره‌ها رفته و می‌خواندند که اصطلاحاً به آن «پیش خوانی» می‌گفتند و این کار عمدتاً یک ساعت قبل از اذان صبح انجام می‌گرفت، مداحی اهل بیت و خواندن اشعار مذهبی جزء پیش خوانی بود و این کار تا زمانی که به دعای سحر و اذان صبح برسند طول می‌کشید.
تنظیم ساعت با توپ در کردن
در آن زمان افراد ساعت نداشتند و خبری از ساعت‌های زنگ دار نبود از این رو توپ در کردن یکی از رسوم آن زمان بود.
قاضی می‌گوید: در زمان قدیم، یک توپ را نزدیک میدان نو(مطهری کنونی) می‌آوردند و موقع افطار آن را شلیک می‌کردند و این کار نشانه این بود که باید افطار کنند و در هنگام سحر، مردم با شنیدن صدای توپ دست از غذا می‌کشیدند، همچنین استفاده از طبل قدیمی‌تر بوده و افرادی که این کار را می‌کردند به خاطر خدا و داشتن ثواب انجام می‌داند که به منظور بیدار کردن افراد انجام می‌گرفت.
حالا اگرچه سالیان سال است که دیگر از این رسم و رسومات اثری باقی نمانده اما قمی‌ها هنوز بعد از افطار حرم مطهر بانوی کرامت را برای توسل و دعا در نظر دارند. تا آنجا که بسیاری از خانواده بعد از افطار تا نزدیکی‌های سحر را در حرم می‌مانند و برای سحری به خانه می‌روند.
