صراط: پس از پایان جنگ تحمیلی و روی کار آمدن دولت هاشمی رفسنجانی، سیاست اعلامی از سوی دولت تنها توجه و تمرکز به سازندگی خرابی‌های جنگ و پرهیز از هرگونه سخن سیاسی و کار سیاسی در عرصه داخلی شد.
به گزارش مهر، رئیس دولتِ پس از جنگ که خود را سیاستمدار کاملی می‌دید معتقد بود نه تنها فضای جامعه بلکه ترکیب کابینه دولت پنجم هم لزومی به سیاسی بودن ندارد و همین که رئیس‌جمهور سیاسی است کفایت می‌کند.
این راهبرد و اعتقاد هاشمی رفسنجانی به طریق اولی در مورد دانشجویان نیز صدق می‌کرد و دانشجو در دوران ریاست وی تنها موظف به «درس خواندن، فارغ التحصیل شدن و جذب در کار» بود و لزومی نداشت که سخنی از سیاست بزند و یا اینکه منتقد سیاستهای دولت وقت باشد.
در دوران دولت اول سازندگی، دفتر تحکیم وحدت تشکل دانشجویی بود که گرایش‌های سیاسی متمایل به چپ(مجمع روحانیون مبارز) داشت و به نوعی منتقد سیاستهای هاشمی رفسنجانی محسوب می‌شد.
این تشکل دانشجویی، که بعدها در دوران اصلاحات دیدگاه‌های انقلابی خود در اوایل دهه هفتاد را کنار گذاشت، با شروع کار دولت هاشمی به اهمال‌کاری و کندروی دولت سازندگی در تحقق آرمان‌های امام(ره) و انقلاب انتقاد می‌کرد و سیاستهای مبتنی بر سرمایه‌داری و اشرافی‌گری دولت هاشمی را برنمی‌تابید.
این روند تا جایی ادامه یافت که برخی چهره‌های نزدیک به دفتر تحکیم وحدت همچون عباس عبدی بازداشت شدند و محدودیت‌هایی در مورد این جریان دانشجویی با طرح و بررسی اساسنامه انجمن های اسلامی دانشجویان دانشگاهها در شورای عالی انقلاب فرهنگی اعمال شد.
با آغاز دولت دوم هاشمی رفسنجانی در سال ۷۲، دفتر تحکیم وحدت که همانند سال‌های گذشته در سالروز ۱۳ آبان اقدام به برگزاری تجمع در مقابل لانه جاسوسی سابق آمریکا می‌کرد این بار در قامت یکی از منتقدان جدی سیاست خارجی دولت، برای این مراسم درخواست مجوز کرد ولی با موافقت استانداری و وزارت کشور مواجه نشد.
پس از مخالفت دولت با برگزاری تجمع تحکیم وحدت در روز ۱۳ آبان ۷۲ که صرفا رنگ و بویی ضداستکباری داشت، رهبر معظم انقلاب در سخنانی صریح به سرکوب و خفقان سیاسی دانشگاه و جلوگیری از سیاسی بودن دانشجو توسط دولت وقت واکنش نشان دادند.
سخنان رهبری در جمع دانشجویان و دانش‌آموزان به مناسبت سالروز ۱۳ آبان، بقدری صراحت داشت که تاریخی شد و تا امروز نیز در حافظه تاریخی دانشجویان و سیاسیون مانده است.
ایشان در این سخنرانی گفتند: «بنده دلم می‌خواهد این جوانان ما شما دانشجویان؛ چه دختر، چه پسر و حتّی دانش‌آموزان مدارس روی این ریزترین پدیده‌های سیاسی دنیا فکر کنید و تحلیل بدهید. گیرم که تحلیلی هم بدهید که خلاف واقع باشد؛ باشد! خدا لعنت کند آن دست‌هایی را که تلاش کرده‌اند و می‌کنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیر سیاسی کنند.»
آیت الله خامنه‌ای تاکید کردند: «کشوری که جوانانش سیاسی نباشند، اصلاً توی باغ مسائل سیاسی نیستند، مسائل سیاسی دنیا را نمیفهمند، جریانهای سیاسی دنیا را نمیفهمند و تحلیل درست ندارند. مگر چنین کشوری میتواند بر دوش مردم، حکومت و حرکت و مبارزه و جهاد کند!؟ »
در آن مقطع شاید کسی بدنبال واکنش دولتمردان سازندگی نسبت به سخنان صریح رهبری نرفت اما آیت‌الله خامنه‌ای پس از ۲۳ سال واکنش دولت هاشمی به سخنان آن روز خود را در جمع اساتید دانشگاه بیان کردند: «بنده چند سال قبل از این -خیلی پیش، سالها پیش- راجع به سیاست در دانشگاهها، یک تعبیری به کار بردم که مسئولین دولتیِ آن روز خیلی ناراحت شدند که چرا این حرف را می‌زنید؛ گفتم: خدا لعنت کند کسانی را که بساط فکر سیاسی و کار سیاسی و تلاش سیاسی را از دانشگاهها جمع کردند، از ما گله‌مند شدند که شما بچه‌ها را وادار می‌کنید به کار سیاسی»
آنچه امروز جای تعجب دارد این است که مسئولین دولت سازندگی که در دوران خود هیچ اعتقادی به کار سیاسی و سیاسی بودن دانشگاه نداشتند، امروز صحبت از آزادی بیان و تفکر سیاسی دانشجو کرده و دیگران را نیز متهم به سلب این نوع از آزادی‌ها برای قشر دانشجو می‌کنند.
رهبر انقلاب در ادامه سخنان اخیر خود با اشاره به نوع نگرش مسئولین وقت آن زمان تصریح کردند: «همانها{مسئولین دولت وقت} گاهی اوقات ریاکارانه یک حرف‌هایی میزنند راجع به دانشگاه و دانشجو و این حرف‌ها، لکن عقیده واقعی‌شان همان است؛ [امّا] من عقیده‌ام این است»
صادق کوشکی عضو هیات علمی دانشگاه تهران که در دوران دهه هفتاد در زمره فعالان دانشجویی بوده است به چند پیامد منفی ناشی از بسته بودن فضای سیاسی دوران هاشمی در دانشگاهها اشاره کرد و گفت: «اولین پیامد این بود که دفتر تحکیم وحدت که در ۴ سال اول دولت هاشمی درون چارچوب نظام فعالیت می کرد، به تدریج از این چارچوب خارج شد و به دامان لیبرال ها و نهضت آزادی افتاد.»
وی در ادامه با بیان اینکه «دومین پیامد این بود که بسیاری از نیروهای وفادار به نظام و رزمندگانی که پس از جنگ دانشجو شده بودند، عملا دوران هاشمی دچار سرخوردگی شدند»، اظهار کرد: «این نیروها به دلیل انتقاداتی که به دولت هاشمی می کردند، انگ ضدولایت فقیه می خوردند و نهایتاً هم دست از کار سیاسی کشیدند و نظام و انقلاب این نیروها را از دست داد.»
عضو هیات علمی دانشگاه تهران پیامد سوم سیاست های دولت هاشمی در قبال دانشجو و دانشگاه را نفوذ لیبرال‌ها به قشر دانشجو دانست و گفت: «نتیجه این سیاست ها عملاً راه را برای افراطی‌گری‌های اصلاحات و لیبرال ها باز کرد یعنی فضای بسته دانشگاهی پس از دوم خرداد دچار یک انفجار شد که به نوعی آن تفریط در کار سیاسی دوران هاشمی را با افراط در دوران خاتمی جبران کرد»
