صراط: رشد علمی کشور در یک بازه ده ساله(2012-2003)، حیرت بسیاری از جهانیان و صاحبان علم و اندیشه را برانگیخت و تحلیل های مختلفی را درباره آینده علمی و تکنولوژیک ایران در ساحت بین المللی مطرح کرد.
تحلیل های مختلف پیش بینی می کردند که ایران در سال 2015، به یکی از ده قدرت برتر تولید علم جهان تبدیل خواهد شد.
سیاست مقام معظم رهبری مبنی بر حفظ شتاب و افزایش آن نیز با چنین دورنمایی همراه می شد و کشور را در سال های 2015 و 2016 در صف مقتدرترین کشورهای علمی دنیا قرار می داد.
در سه ساله گذشته، علیرغم هشدارهای فراوان تمامی دلسوزان حوزه علم و فناوری، وزارت علوم به عنوان متولی حفظ و افزایش شتاب رشد علمی کشور، در یک کمای بی سابقه فرو رفته و با ارائه آمار و استدلال های عجیب، موجبات افت در شتاب علمی کشور و نهایتا افت رشد علمی کشور را فراهم ساخته است.
نگاهی به آمار ارائه شده در نمایه بسیار معتبر اسکوپوس ، نشان دهنده سیاست های غلط و ناکارآمد وزارت علوم دولت تدبیر و امید در این زمینه است.
اسکوپوس و تامسون رویترز به عنوان دو نمایه بسیار معتبر بین المللی، به صورت لحظه به لحظه ارجاعات مستندات علمی و وضعیت پژوهشگران و کشورهای مختلف را رصد می کنند. رنکینگ های مربوط به نمایه استنادی اسکوپوس به صورت سالیانه در سایت سایماگو ارائه می شود.
نگاهی به آمار رنکینگ های بین المللی و مواضع وزارت علوم
در سال 2015، جمهوری اسلامی با تولید 39727مستند علمی در نمایه اسکوپوس در رتبه 16 دنیا قرار گرفته است.
* افت رشد علمی در سال 2015 به منفی هشت و نیم درصد رسیده است
با در نظرگرفتن تولید 43389 مستند علمی در سال قبل از آن و با یک حساب سرانگشتی به یک افت خیره کننده می رسیم. افت رشد علمی ایران در سال 2015 به عدد منفی رسیده و مقدار منفی هشت و نیم درصد را به خود اختصاص داده است.
گرچه مسئولین وزارت علوم فرصتی برای رسیدگی به بحث های تولید علم و رصد حوزه علم و فناوری ندارند و عمده وقت آنان مصروف عزل و نصب های سیاسی و طراحی شکنجه های جدید و نوین بر ضد جوانان بورسیه می شود، اما ارائه آمار صحیح و مبتنی بر نمایه های استنادی، مسئولین عالی رتبه نظام را در جهت سیاستگذاری صحیح در این زمینه یاری خواهد داد.
* شتاب رشد علمی کشور در سال 2015 منفی سیزده و نیم درصد است
اگر تغییرات سرعت رشد علمی کشور را به صورت شتاب رشد علمی تعریف کنیم، درسال2015 کشور دارای شتابی کاملا منفی به اندازه سیزده و نیم درصد بوده است. این عدد بر مبنای تولیدات علمی سه سال اخیر استخراج شده است.
با توجه به آمارهای مطرح شده از سوی وزارت علوم کاملا مشهود است که این وزارتخانه در صدد است با اتکا به آمار متزلزل پایگاه های ناشناس و نه چندان معتبر مانند نشریه "لایدن" ، پایگاه "یو اس نیوز" و "تایمز" کم کاری خود را به هر نحو ممکن در این قضیه توجیه و تفسیر کند. در آمارهای ارائه شده وزارت علوم نشانی از نمایه های معتبر و اثر گذاری مثل اسکوپوس(Scopus) یا تعداد مستندات علمی بر مبنای نمایه تامسون رویترز (ISI)دیده نمی شود.
وزارت علوم به صورت زیرکانه قصد دارد تا عملکرد دولت های قبل در تولید مقالات معتبر پر استناد را به نفع خود مصادره کند. نگاهی به اعلام رسمی وزارت علوم در این زمینه بسیار راهگشا خواهد بود. در قسمتی از این متن که در تمامی خبرگزاری های رسمی قرار گرفته است آمده است:
"از بعد کیفی، سهم مقالات پر استناد ایران ( یا مقالات یک درصد برتر دنیا) رشدی چشمگیر و حدود 2 برابری داشته است به این ترتیب که تعداد مقالات پر استناد ایران در پایان سال 2012 تعداد 111 مقاله داغ بوده که در پایان سال 2013 به 229 مقاله رسیده است."
* کمتر از سه درصد مقالات پراستناد مربوط به دولت یازدهم است
حال سوال اینجاست که سال انتشار این مقالات پر استناد که وزارت علوم در سال 2013 تعداد آن را 111 مقاله داغ گزارش کرده است، مربوط به چه بازه زمانی و کدام دولت بوده است؟
نگاهی به 500 مقاله پر استناد مربوط به جمهوری اسلامی ایران تا سال 2015 در نمایه اسکوپوس نشان می دهد که کمتر از 15 مورد از این مقالات در دوران دولت تدبیر و امید منتشر شده است. یعنی کمتر از سه درصد این مقالات مربوط به این دولت بوده و بیش از 70 درصد این مقالات در دولت های نهم و دهم منتشر شده است.
به عبارت دیگر در حال حاضر (با در نظر گرفتن سال 2013 به عنوان سال کارکردی دولت تدبیر و امید)، دولت های نهم و دهم بیش از 23 برابر دولت تدبیر و امید، تولید محتوای کیفی و پراستناد داشته اند. نگاهی به شیب افزایش رشد علمی مستندات علمی تولید شده در دولت های نهم، دهم و یازدهم، ناکارامدی سیاست های وزارت علوم دولت روحانی در این عرصه را به روشنی هویدا می کند.
خبرگزاری فارس، تمامی این مقالات پر استناد، لیست نویسندگان، تعداد ارجاعات و زمان انتشار آنها را در اختیار دارد که در صورت لزوم منتشر خواهد شد.
* بلعیده شدن سهم تولیدات علمی ایران توسط عربستان در منطقه
ایران در سال های اخیر به صورت مستمر در حال از دست دادن سهم تولید علم منطقه ای خود است.
این در حالی است که سهم از دست رفته ایران در منطقه توسط عربستان سعودی بلعیده شده و اقتدار علمی این کشور در منطقه به شدت تقویت شده است. نگاهی به آمار سال های 2011 تا 2015 نشان دهنده این واقعیت تلخ است.
اکنون این پرسش به وجود می آید که وزارت علوم که رسالت اساسی در تولید و رشد دانش در کشور دارد، تا چه حد در این زمینه سیاستگذاری و برنامه ریزی داشته است؟ آیا موضوع تولید دانش و اقتدار علمی که یک مساله اساسی برای کشور در جهت ارتقای اعتماد به نفس ملی است، ذره ای توسط وزارت علوم، مورد توجه قرار می گیرد؟ آیا یک درصد از زمان و هزینه ای که وزارت علوم و شخص رئیس جمهور برای کوبیدن بورسیه های مظلوم مصرف کردند، برای ارتقای رشد مستندات علمی کشور و افزایش اقتدار علمی کشور صرف کرده اند.
با توجه به وضعیت تاسف بار علمی و افت شتاب رشد علمی و همچنین افت در تعداد مستندات تولید شده، مسؤولان وزارت علوم باید پاسخگو باشند.
