مثلثی که اولین رئیس جمهور ایران را بر زمین زد+تصاویر

به گزارش تسنیم، از زمانی که ابوالحسن بنی صدر، نخستین رئیس جمهور تاریخ ایران، در بهمن 58، دست در دست مرحوم حاج سید احمد خمینی جشن پیروزی یازده میلیونی خود را گرفت، تا زمانی که در مرداد 60 با تراشیدن سبیل معروف خود، با لباس مبدل، دست در دست سَر-منافق بزرگ، مسعود رجوی، دزدانه از فرودگاه مهرآباد از کشور گریخت، تنها 18 ماه فاصله بود. اما این 18 ماه، داستان فراز و فرود یکی از عبرت آموزترین و قابل تامل‌ترین پرونده‌های سیاسی تاریخ معاصر بود: اولین رییس جمهور ایران.

بنی صدر از اوج پشتیبانی سیاسی از جانب راس نظام انقلابی و محبوبیت مردمی، در عرض چند ماه کاری کرد که مجبور شد شبیه سارقان فراری از کشور بگریزد. طنز تلخ ماجرا این جا بود که خلبان هواپیمایی که بنی صدر و متحد منافقش را از کشور فراری داد(خلبان معزی)، خلبان اختصاصی همان شاه مخلوعی بود که با فرارش، راه را برای رئیس جمهور شدن بنی صدر باز کرده بود.

در زیر، با بررسی تحلیلی زمینه و زمانه ظهور و سقوط بنی صدر، به دنبال یافتن پرسش این سوال هستیم که چگونه ستاره اقبال نخستین رئیس جمهور ایران این اندازه مستعجل بود و چه شد که بنی صدر در کم تر از دو سال، به تعبیر مرحوم هاشمی رفسنجانی در جلسه تاریخی رای به عدم کفایت سیاسی رییس جمهور در مجلس شورا، " از قاموس جمهوری اسلامی حذف شد."

سید ابوالحسن بنی‌صدر، دوم فروردین ماه سال 1312، در روستای باغچه، از توابع همدان به دنیا آمد. پدرش آیت الله نصرالله بنی‌صدر، فرزند «صدرالعلماء همدانی» از روحانیون همدان بود. دوران کودکی بنی‌صدر در همدان سپری شد. پدرش با حضرت امام آشنایی و مراوده داشت.

او دیپلم متوسطه را در همدان اخذ کرد و بعد در دانشکده معقول و منقول(الهیات)دانشگاه تهران و سپس دانشکده اقتصاد تهران تحصیل کرد. بنی صدر یکی از نمایندگان دانشجویان دانشگاه تهران در جبهه ملی بود.

در دوران دانشجویی ابتدا به حزب زحمتکشان مظفر بقایی تمایل یافت، اما در جریان کودتای آمریکایی 28مرداد جذب جبهه ملی شد. ابوالحسن بنی ‌صدر پس از اخذ لیسانس، کار خود را در «مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی» متعلق به احسان نراقی آغاز کرد.

او در کتاب خاطرات خود درس تجربه (ص18) مدعی می شود که با دیدن کودتای 28 مرداد 32 یعنی زمانی که 20 ساله بود، تصمیم گرفت جمهوری خواه باشد و در همان زمان به دوستانش گفت که " من اولین رییس جمهور ایران خواهم بود!"

او در همان کتاب خاطرات، در توضیح این که چرا در بیت یک آیت الله شناخته شده شیعه، هیچ کدام از فرزندان معمم نشدند به صراحت می‌گوید: " اصلا محیط خانه، محیط ضدآخوندی تمام عیار بود."

کتاب خاطرات او که در غالب مصاحبه بلند با عنوان «درس تجربه» منتشر شده، در واقع یک «ابوالحسن نامه»! است که در آن بنی صدر یکسره درباره «خاص بودن»، «نخبه بودن»، «باهوش بودن»، «سیاستمدار بودن» و... خود شرح و تفصیل داده است و شاید از لحاظ میزان تعریف و تمجیدی که یک شخصیت از خود، در یک کتاب شرح حال، انجام داده در دنیا کم نظیر باشد. به نمونه‌هایی از تعاریف او از خود در بخش کودکی و تحصیلات دبیرستان توجه کنید:

" در محیط مدرسه ما به اصطلاح متفکر به حساب می آمدیم و من از کلاس هشتم تا دیپلم متوسطه همیشه نمره اول را داشتم."(ص22)

" یک روز دبیر ادبیات به نام میرفخرایی مرا خواست و گفت: شما قلم توانایی دارید و ذهن مبتکر. کارهای دیگر را ول کنید و فقط به نویسندگی بپردازید."(3)

با گذشت هر سال در دوران نوجوانی، ظاهرا اعتماد به نفس ایشان هم به صورت انفجاری بالا می رود. او در خاطرات خود مدعی می شود که در سال 1331، در 19 سالگی، به پیر سیاست ایران در آن مقطع، یعنی دکتر محمد مصدق که در اوج قدرت و محبوبیت خود بود، نامه نوشته که فوری انتخابات مجلس را متوقف کند چرا که مجلسی که روی کار می آید باعث سقوط نهضت ملی خواهد شد، ولی مصدق به نصیحت او عمل نکرد! به بیان دیگر این جوان 19 ساله وقوع 28 مرداد را یک سال قبل تر از آن پیش بینی می کرده است.(25)

یا همین جوان 18 یا 19 ساله از برخورد خود با سرلشکر علوی مقدم، رییس کل شهربانی کشور چنین می گوید: " همان روز با برادرم آقا فتح الله داشتیم از پله های پایین می رفتیم. سرلشکر علوی مقدم هم داشت پشت سرمان پایین می آمد. احترام کردیم تا او اول رد شود. در همین موقع نگاهش کردم و گفتم: آقای علوی مقدم شمایید؟ گفت: بله؟ گفتم: آن آدم خطرناکی که پریشب دستور داده بودید دستگیرش کنند، آن خطرناک من بودم. گفت: خب بعدازظهر ساعت 4 تشریف بیاورید این جا با هم صحبت کنیم." ادامه ماجرا از زبان بنی صدر این گونه است که این جوان یک لاقبای 18 ساله به اتفاق برادرش بعد از ظهر به دیدن رییس شهربانی کل کشور می روند و برایش تعیین تکلیف می کنند:

" به هر حال، بعد سرلشکر علوی ادامه داد و گفت: آقا! شما از من چه می خواهید؟ گفتم: من چیزی نمی خواهم. قانون اساسی می گوید که شما باید این آقایون را توقیف کنید. سند جعلی درست کردند و مردم را به قیام ضد حکومت (مصدق) دعوت می کنند. بلافاصله سرلشکر علوی گفت: باید نگویید! من از نخست وزیر هم باید نمی شنوم. جواب دادم: قانون به شما باید می گوید......سرلشکر رو به برادرم کرد و گفت(در این جا بنی صدر از زبان رییس کل وقت شهربانی هم برای خود نوشابه باز می کند!): این اخوی شما(ابوالحسن) معلوم است که واقعا اهل بحث و جدل است. او درست می گوید. ما نظامی هستیم و حرف شما را هم گوش نمی دهیم."(درس تجربه، 26)

هر چه قدر ماجرای این که یک سرلشکر باسابقه و معروف، که رییس کل شهربانی کشور هم هست، به صورت اتفاقی با دو جوان نورس که هیچ شناختی از آن ها ندارد،  مواجه می شود و از آن ها می خواهد برای گپ و گفت به دفتر کارش بروند و او را درباره عملکردش سین جیم کنند و تازه در آخر هم حق را به بنی صدر 18 ساله بدهد، باورکردنی باشد، احتمالا سایر ادعاها و لاف های بیشماری که آقای بنی صدر در همه این سال ها درباره خود و آثار و اعمالش بیان کرده هم قابل باور خواهد بود.

یا در جایی دیگر از کتاب(صفحه 41) مدعی می شود که علی امینی، نخست وزیر وقت ایران(1341-1340) به او پیشنهاد داده بود که معاون شهردار تهران شود:

" امینی به من گفت: آن جا که بشوی معاون، بعد می شوی شهردار و می شی شخصیت و شخصیت که شدی، جات بالای مجلسه. جبهه ملی یه همچین جوانی که شهردار شده رو چاره ای نداره جز این که ببره صدر مجلس بنشونه. چاره دیگه ای نداره."

این در صورتی بود که بنی صدر 28 ساله یک عضو درجه چندم جبهه ملی بود که بیشتر در حوزه دانشجویی فعال بود و در حضور افراد قدیمی جبهه ملی همچون الله یار صالح، کریم سنجابی، حسن نزیه، مهدی بازرگان، یدالله سحابی، سید محمود طالقانی، زیرک زاده، حسیبی و .....محلی از اعراب نداشت که  سیاستمدار کهنه کار و بسیار متفرعنی چون امینی(که خود شاه را هم قبول نداشت) با او بر سر پذیرش پست معاونت شهرداری چک و چانه بزند.

او کمی جلوتر حتی پا را فراتر می گذارد و می گوید که خود شاه مستقیما رئیس دفتر خود را نزد پدر بنی صدر فرستاده و با منت کشی به او و برادرش فتح الله پیشنهاد وزارت داد!

" (سلیمان)بهبودی آمد پیش پدرم و گفت: آقا! اعلی حضرت پرونده فرزندان شما(فتح الله و ابوالحسن) را مطالعه کرده اند و فرمودند این استعدادها حیفند و باید وزیر و سفیر شوند نه این که چاقوکش سنجابی شوند."(42)

 و البته واضح و مبرهن است که ابوالحسن خان چون از همان عنفوان جوانی جز به ردای اولین رییس جمهور ایران قانع نبود، این پیشنهاد شخص شاه را نپذیرفته بود!

اما شاید گزاف ترین و لغو ترین ادعای او در صفحات 56 و 57کتاب خاطرات او مطرح می شود، آن جا می گوید وقتی در نجف بوده، حضرت امام خمینی(ره) کتاب معظم «ولایت فقیه» را به پیشنهاد او نگاشته است!

همین چند مصداق(از میان ده ها مورد) ادعاهای گزاف و به لحاظ تاریخی مضحک و متوهمانه نشان می دهد که از همان عنفوان جوانی، چه میزان «توهم»، «خودشیفتگی»، «خودمحوری» یا به اصطلاحی که خود او بسیار به آن علاقه دارد «کیش شخصیت» در وجود ابوالحسن بنی صدر نهفته بود.

جالب این جاست که سابقه خودمحوری، تکروی و ناسازگاری او نیز از همان آغاز جوانی پدیدار شد، چرا که او به هر جا تشکیلاتی که می پیوست، خیلی زود با ناسازگاری به اختلاف بر میخورد و یا از آن بیرون می آمد، یا بیرونش می کردند: حزب زحمتکشان، جبهه ملی دوم، جبهه ملی سوم، کنفدراسیون دانشجویان ایرانی، نهضت آزادی. عامل اصلی این اختلافات هم به عدم تطابق وزن و جایگاه واقعی و انتظارات و تصورات(توهمات!) او درباره خود بازمی گشت.

این سلوک همیشگی بنی صدر باعث شد که تقریبا همیشه با آدم‌های دو رو بر خود درگیر اختلاف و تقابل باشد. از این رو هیچ گاه جز معدود افرادی چون احمد سلامتیان، سودابه سدیفی، ناصر تکمیل همایون، احمد غضنفرپور، برادرش فتح الله و یکی دو نفر دیگر، یار و همراه نزدیکی نداشته باشد.

به هر حال بعد از اتمام تحصیلات در رشته اقتصاد در دانشگاه تهران، بنی صدر در 1339 به موسسه تحقیقات اجتماعی پیوست که مدیر آن «احسان نراقی»، جامعه شناس و مشاور نزدیک فرح پهلوی بود و زیر نظر دکتر غلامحسین صدیقی اداره می شد. این موسسه که در زمان خود یک مرکز بسیار شیک و باکلاس برای کار آکادمیک و تحقیقاتی محسوب می شد، محلی برای جذب و کانالیزه کردن روشنفکران چپ نسبتا خوش خیم برای رژیم شاه بود و به نوعی تحت هدایت دفتر فرح پهلوی قرار داشت. خود بنی صدر در خاطراتش می گوید که سرلشکر ضرغام، وزیر وقت دارایی در یک مرحله 400 هزار تومان به این موسسه کمک کرد که در 1339 پول بسیار هنگفتی محسوب می شد. از این رو، زمانی که در سرنگونی دولت مصدق و مستحکم شدن دیکتاتوری محمدرضا پهلوی بسیاری از مبارزان واقعی حال و روز خوبی نداشتند و یا در زندان بودند و یا تحت ایذاء و آزار دستگاه امنیتی شاه، بنی صدر زندگی نسبتا مرتبی داشت.

نکته جالب و قابل تامل این که در 1339، بنی صدر با وجود نفرت شدیدی که نسبت به رژیم صهیونیستی در جهان اسلام و ایران وجود داشت، برای شرکت در کنفرانس جوانان از طرف جبهه ملی دوم، مهمان دولت اسرائیل شد و به سرزمین های اشغالی سفر کرد.

در پی سرکوب قیام مردمی 15 خرداد 42، بنی صدر با واسطه قرار دادن احسان نراقی توانست تایید ساواک را برای خروج از کشور بگیرد و به اتفاق خانواده اش راهی فرانسه شد. در فرانسه برای ادامه تحصیل در رشته اقتصاد به دانشگاه سوربن رفت.

در آنجا به اتفاق چند تن دیگر،  فعالیت‌های خود را تحت عنوان «جبهه ملی سوم» پی گرفت؛ اما طولی نکشید که اختلافات شدیدی با کنفدراسیون دانشجویان خارج کشور پیدا کردند و بر اثر بروز این درگیری‌ها ابتدا جبهه ملی سوم و در پی آن کنفدراسیون متلاشی شد. در سال‌های اولیه دهه پنجاه، آقای بنی‌صدر که سال‌ها از فعالیت‌های سیاسی دور افتاده بود و در فرانسه زندگی می‌کرد و بعضاً به اتفاق آقای دکتر نقی‌زاده در انگلستان، گاهنامه «خبرنامه جبهه ملی» را منتشر می‌ساخت، به اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا نزدیک شد. با نزدیک شدن به یک تشکل اسلامی دانشجویی دور تازه‌ای در حیات سیاسی بنی‌صدر آغاز شد و همین امر موجب نزدیکی وی به امام خمینی به ویژه در دوران اقامت ایشان در پاریس گشت.

از نکات قابل توجه زندگی و فعالیت سیاسی او در پاریس، رقابت شدید او با «صادق قطب زاده»، بر سر محوریت در فعالیت های کنفدراسیون دانشجویان و بعدها انجمن های اسلامی دانشجویان ایرانی اروپا بود. این دو بعد از سفر امام به نوفل لوشاتو هم برای تقرب جستن هر چه بیشتر با حضرت امام رقابت تنگاتنگی داشتند که دامنه این رقابت به بعد از پیروزی انقلاب هم کشید.