صراط: این بیماری را می توان واکنش غیرعادی مجاری تنفسی نسبت به محرک های مختلف مانند عوامل حساسیت زای هوا، دود سیگار و... دانست. این بیماری مزمن در بیشتر موارد به شکل دوران های بحران ظاهر می شود، اما در بعضی افراد به مشکلی همیشگی تبدیل شده و مانع انجام فعالیت های روزمره می شود.
به گزاش هفته نامه سلامت، بحران آسم معمولا با سرفه خشک و سپس مشکل در نفس کشیدن آغاز می شود و در نهایت به نفس نفس زدن واضح می انجامد که ممکن است با خروج خلط نیز همراه باشد. در زمان بحران آسم، بازشدن نایژه ها به دلیل واکنش التهابی جدی و انقباض دیوار نایژه ها کاهش می یابد. اگرچه بحران آسم غالبا با مصرف دارو بهبود می یابد، اما اصولا حالت خطرناکی، به خصوص در افراد ضعیف مانند سالمندان، بیماران مبتلا به عفونت های تنفسی و... است.
به نظر می رسد دوران کودکی و سنین حدود 40 سال با شیوع بالاتری از این بیماری همراه است. آسم نخستین بیماری مزمن کودکان است و از هر 8 کودک، یکی دچار علائم آسم می شود. خوشبختانه نیمی از آنها تا دوران نوجوانی به طور کامل بهبود می یابند، اما جزو افراد در معرض خطر خواهند بود.
علل زمینه ساز
گرچه علل بروز آسم به طور دقیق شناخته نشده، اما به نظر می رسد عوامل خطر وراثتی و محیطی در آن دخیل هستند. تشکیل مخاط های غلیظ در دیواره داخلی نایژه ها منجر به التهاب مجاری تنفسی می شود که مشکل در تنفس را در پی دارد. همچنین عضلات اطراف نایژه ها نیز منقبض می شود و به نوعی سبب انسداد مجاری تنفسی خواهدشد. حدود 80 درصد موارد، آسم با حساسیت های تنفسی همراه است، اما الزاما یک واکنش آلرژیک محسوب نمی شود. افراد مبتلا به آسم دچار حساسیت بسیار شدیدی در نایژه ها هستند و نسبت به برخی مواد حساسیت دارند. عوامل زیر می توانند در بروز یا تشدید ناراحتی های تنفسی دخیل باشند، اما همیشه عامل ابتلا به آسم نیستند:
• عوامل حساسیت زای هوا (گرد و غبار، موی حیوانات، گرده گیاهان و...)
• آلاینده های جوی
• برخی داروهای آسپرین و دیگر داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی
• عفونت های مجاری تنفسی (سرماخوردگی، سینوزیت، برونشیت و...) زیرا سبب التهاب موضعی می شود.
• تمرینات جسمانی، به خصوص در محیط باز هنگام هوای سرد و خشک
• هیجانات شدید مانند خنده، خشم و گربه ،به خصوص در کودکان
علائم بیماری
علائم آسم ممکن است متناوب یا دائمی باشد و پس از تمرین جسمانی یا در صورت وجود یکی از عوامل زمینه ساز بروز کند. این علائم عموما در شب یا صبح زود بارزتر هستند.
از جمله مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• مشکل در نفس کشیدن یا نفس نفس زدن
• تنفس سوت مانند
• احساس تنگی و فشار قفسه سینه
• سرفه خشک
در صورتی که علائم آسم در زمان بحران بیماری با تعریق، افزایش ضربان قلب، اختلال در صحبت کردن یا سرفه کردن، اضطراب شدید و تشنج (به خصوص در کودکان) و کبودی لب ها و انگشتان همراه باشد، بیمار باید فورا به مرکز درمانی منتقل شود. آسم کنترل نشده ممکن است علائم همیشگی را داشته باشد و در موارد نادر به دلیل مشکلات حاد تنفسی حیات فرد را به خطر بیندازد. البته خوشبختانه بیشتر مبتلایان به آسم با رعایت اصول درمانی می توانند به زندگی عادی خود ادامه دهند و فعالیت های روزمره داشته باشند.
پیشگیری و کنترل بیماری
در بیشتر موارد، آسم از دوران کودکی بروز می کند. براساس بسیاری از تحقیقات، قرار گرفتن در معرض عوامل زمینه ساز در این سنین می تواند منجر به حساسیت و آسم در سنین بزرگسالی شود. رعایت اقدامات پیشگیرانه در نوزادان و به خصوص افراد دارای زمینه خطر می تواند به کاهش بروز بیماری و مشکلات مرتبط با آن کمک کند. از جمله این اقدامات می توان موارد زیر را برشمرد:
• کاهش حضور خانم های باردار و نوزادان در معرض دود دخانیات
• شیردهی انحصاری نوزادان تا 6 ماهگی با شیر مادر و پس از آن رعایت اصول تغذیه کمکی
• رعایت شیوه زندگی سالم، رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا 3، آنتی اکسیدان ها، به خصوص ویتامین های C، E، A و سلنیوم و کاش مصرف نمک به دلیل تاثیر مثبت در کاهش التهاب مجاری تنفسی
• انجام منظم تمرینات ورزشی و بهبود سلامت عمومی، به خصوص در صورت ابتلا به آسم
• نظافت منزل از آلودگی ها، گرد و غبار و کنه ها و استفاده از تهویه مناسب در محیط زندگی
• کاهش حضور در خیابان های پرتردد و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی برای کمک به سلامت عمومی جامعه
• کاهش فعالیت های خارج از منزل در شرایط هوای ناسالم
• استفاده از ماسک هنگام حضور در محیط های آلوده
• بیماری آسم باید براساس شدت و عوامل تاثیرگذار و برخی آزمایش ها توسط پزشک متخصص درمان شود بنابراین از هر نوع خوددرمانی بپرهیزید.
ترفندهای طبیعی برای تسکین آسم
ترجمه مریم سادات کاظمی: گرچه امروزه پیشرفت پزشکی در زمینه بهبود بیماری های مختلف از جمله آسم غیرقابل انکار است و بسیاری از داروها می تواند تاثیر مثبتی در کنترل علائم بیماری داشته باشد، اما روش های طبیعی و برخی خوراکی های خوشمزه نیز در تسکین این ناراحتی تنفسی موثر هستند. مسلما چنین توصیه هایی جایگزین درمان تخصصی بیماری نیست و نباید داروها را خودسرانه کنار گذاشت.
عسل
استنشاق بوی دلپذیر عسل در بعضی افراد به تسکین علائم آسم کمک می کند. همچنین توصیه می شود یک قاشق چای خوری عسل را در یک فنجان آب گرم حل و آرام میل کنید. مخلوط یک قاشق چای خوری عسل با نصف قاشق چای خوری پودر دارچین و مصرف آن پیش از خواب نیز به بهبود مشکلات تنفسی حین خواب کمک می کند.
سیر
این خوراکی عالی به رفع احتقان ریه ها کمک می کند و می تواند علائم آسم را به سرعت تسکین دهد. برای این منظور، 10 تا 15 حبه سیر را در 120 میلی لیتر (نصف لیوان) شیربادام مخلوط و یک بار در روز میل کنید. روش دیگر برای بهره‌مندی از این تاثیر سیر این است که 3 تا 4 حبه را در مقداری آب دم کنید و پس از خنک شدن یک بار در روز بنوشید.
زنجبیل
زنجبیل موجب کاهش انقباضات و التهابات مجاری تنفسی می شود. این تاثیرات آرامبخشی بر عضلات، مشابه بعضی داروهای بهبود آسم است. اگر از طعم زنجبیل تازه لذت می برید، مقدار مساوی آب زنجبیل، آب انار و عسل را با هم مخلوط و 2 تا 3 بار در روز یک قاشق سوپ خوری میل کنید. آب زنجبیل همراه با یک قاشق آب لیمو و یک قاشق عسل نیز داروی طبیعی عالی است و تنفس را بهبود می بخشد.
پیاز
شاید عجیب به نظر برسد، اما گوگرد موجود در پیاز التهابات را کاهش می دهد. توصیه می شود برای باز شدن مجاری تنفسی پیاز خام مصرف شود.
روغن خردل
ماساژ سینه و قسمت بالایی پشت می تواند به تسکین سریع و بازگشت تنفس عادی در زمان بروز بحران های آسم کمک کند. می توان روغن را گرم و همراه با مقدار کمی کافور مخلوط و پس از خنک شدن استفاده کرد.
انجیر
انجیر یکی از داروهای طبیعی خوشمزه برای بهبود آسم است. تاثیر این میوه جدا کردن خلط ها از مجاری تنفسی و کمک به تنفس عادی خواهدبود. توصیه می شود 3 عدد انجیر خشک را بشویید و به مدت یک شب در یک لیوان آب بخیسانید. صبح روز بعد، این مخلوط را در حالت ناشتا میل کنید. این روش را باید 2 ماه تکرار کرد.
قهوه تلخ گرم
این نوشیدنی را باید متسع کننده نایژه ها دانست که تاثیر مثبتی در باز شدن مجاری تنفسی دارد. هرچه قهوه غلیظ تر باشد، این تاثیر بیشتر خواهدبود. البته باید مراقب بود در مصرف آن افراط نشود و بیش از 3 فنجان در روز توصیه نمی شود زیرا کافیین بالایی دارد. اگر تمایلی به نوشیدن قهوه ندارید می توانید چای پررنگ تقریبا داغ بنوشید.
عصاره اکالیپتوس
اکالیپتوس تاثیر فوق العاده ای در دفع مخاط ها دارد. کافی است چند قطره از عصاره آن را روی یک حوله کاغذی بریزید و در طول شب نزدیک سر بگذارید تا بوی آن استنشاق شود. تنفس عمیق بخار آن نیز می تواند به بهبود علائم آسم کمک کند.
لیمو
لیمو کمبود ویتامین C را که یکی از مشکلات رایج مبتلایان به آسم است، جبران می کند و منبع غنی از آنتی اکسیدان ها و ویتامین ها محسوب می شود که علائم بیماری را تسکین می دهد. برای بهره مندی از این خواص آب نصف لیمو را به یک لیوان آب گرم اضافه کنید و با توجه به ذائقه تان مقداری عسل نیز به عنوان چاشنی در آن بریزید. این شربت را به طور منظم میل کنید تا علائم بحران آسم کاهش یابد. در چنین شرایطی نباید مرکبات دیگر را مصرف کرد زیرا نه تنها چنین تاثیری ندارند، بلکه حتی علائم را تشدید می کنند.
بخور نخورهای آسم
شیوع ابتلا به آسم طی 10 سال گذشته در بسیاری از کشورهای دنیا افزایش یافته که نشان دهنده آلودگی محیط زیست است. همچنین تغذیه نقش مهمی در بروز این بیماری دارد. تغییر عادات غذایی یکی از جنبه های حائز اهمیت در بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به آسم است و می تواند به پیشگیری و کاهش علائم بیماری کمک کند. توجه به تغذیه کاملا سالم باعث پیشگیری از فعالیت خیلی زیاد سلول های ایمنی می شود تا واکنش به آلودگی های هوا و عوامل حساسیت زا کاهش یابد. بعضی از ریزمغذی ها و ویتامین ها نیز مانع از عملکرد رادیکال های آزاد می شوند، شدت و وخامت حملات آسم را کاهش می دهند و فعالیت ریه ها را بهبود می بخشند.
خوراکی های مفید:
سبزیجاتی مانند گوجه فرنگی، چغندر، کاهو و سبزیجات برگ دار سبز مانند کلم بروکلی برای بهبود این مشکل سلامت مفید هستند. این خوراکی ها سرشار از فلاونوییدها هستند که به کاهش رادیکال های آزاد کمک می کنند. سیب، پرتقال، توت فرنگی و موز میوه های غنی از آنتی اکسیدان ها هستند که به محافظت از بدن در برابر تاثیرات منفی آلودگی های محیطی کمک می کنند. میوه ها همچنین مقدار بالایی ریزمغذی و انواع بتاکاروتن ها را دارند که برای ریه ها مفید هستند. ماده غذایی دیگری که باید در تغذیه بیماران مبتلا به آسم گنجانده شود، ماهی است.
ماهی مهم ترین منبع اسیدهای چرب امگا 3 است که به ریه ها کمک می کنند واکنش بهتری به محرک های عامل بروز اسم داشته باشند. این چربی ها می توانند با گرفتگی مجاری تنفسی و التهابات مقابله کنند. البته گردو، دانه های کتان و سویا نیز سرشار از امگا 3 هستند. زنجبیل، زردچوبه، سیر، فلفل و پیاز نیز به علت خواص ضدالتهابی می توانند سلول های عصبی ریه ها را تحریک کنند و علائم آسم را تسکین دهند. به طور کلی، می توان گفت افرادی که مقدار فراوانی ویتامین E دریافت می کنند و کسانی که دخانیات مصرف نمی کنند، کمتر در معرض ابتلا به مشکلات تنفسی از جمله آسم هستند.
ممنوعیت های غذایی:
بیمار مبتلا به آسم باید از مصرف مواد غذایی که واکنش های حساسیت زا در پی دارد، پرهیز کند. غذاهای ادویه دار، به خصوص اگر در وعده شام میل شوند، بسیار تحریک کننده هستند. همچنین مصرف شیر و لبنیات، شکلات، نان، شکر سفید، تخم مرغ و گندم نیز باید به حداقل برسد. همه این خوراکی ها باعث تولید بسیار زیاد مخاط می شود که می تواند مجاری تنفسی را مسدود و وضعیت بیمار را وخیم تر کند. همچنین باید از مصرف نمک زیاد پرهیز کرد زیرا مطالعات نشان می دهد شرایط آسم با مصرف سدیم ارتباط نزدیکی دارد. مصرف زیاد نمک تاثیر منفی بر ریه ها دارد زیرا نمک باعث می شود مایعات بیشتری در بافت های ریه جمع شوند.
به علاوه، نمک تشکیل مخاط ها را نیز تشدید می کند که باعث تورم می شود و در ریه ها انسداد ایجاد خواهدکرد. مصرف چربی های اشباع در بیماران مبتلا به آسم و ناراحتی های تنفسی باید کاهش یابد زیرا مطالعات نشان می دهد تنها یک وعده غذای حاوی چربی های اشباع می تواند التهابات را افزایش دهد و علائم آسم مانند سرفه و تنگی نفس را تشدید کند. انسداد موقت مجاری هوایی که اکسیژن را به ریه ها می رسانند، عامل چنین مشکلی است. بهتر است به همین دلیل گوشت ها و لبنیات چرب کمتر در برنامه غذایی این بیماران گنجانده شود. نتایج مطالعات روی کودکان و نوجوان کشورهای مختلف نشان می دهد کودکان که فست فود می خورند بیشتر در معرض ابتلا به حساسیت، اگزما و آسم هستند.
در مورد گروهی که 3 بار یا بیشتر در هفته از این غذاها استفاده می کنند، احتمال ابتلا به آسم شدید تا 39 درصد افزایش می یابد. این در حالی است که مصرف حداقل 3 میوه در هفته این خطر را به طور قابل توجهی کاهش می دهد. به نظر می رسد مصرف فست فودها بیشتر بر شدت بیماری تاثیر دارد تا شیوع آن. خوراکی های حاوی سولفیت ها نیز اصلا توصیه نمی شوند زیرا واکنش های آسم دارند. سولفیت ها به عنوان نگهدارنده استفاده می شوند و در خوراکی های فراوری شده مانند چاشنی ها، انواع سس و میوه ها و سبزیجات خشک وجود دارند. در این باره باید به برچسب مواد غذایی توجه کرد و اگر نام بی‌سولفیت پتاسیم، سولفیت سدیم، دی اکسید گوگرد، متابیسولفیت سدیم، بی سولفات سدیم و متابیسولفیت پتاسیم درج شده بود باید از مصرف آنها پرهیز کرد. گلوتامات و آسپارتام نیز دیگر افزودنی های تشدیدکننده علائم آسم هستند.
کودکی که آسم دارد...
علاوه بر مراقبت های درمانی و سلامت که در منزل رعایت می شود، لازم است والدینی که فرزند آنها مبتلا به آسم است این مساله را با اولیای مدرسه در میان بگذارند. همچنین داروهای ضروری، به خصوص اسپری اسم باید همراه کودک باشد تا در صورت بروز حمله تنفسی دچار مشکلات حادتری نشود. از طرفی، ممکن است کودک تمایلی به بازگو کردن بیماری اش نداشته باشد پس بهتر است در این باره با او صحبت کنید تا اطلاعات دقیقی در مورد بیماری داشته باشد و بتواند در این زمینه با دیگر همکلاسی ها و مربیان مدرسه صحبت کند.
نکته دیگر این که از والدین چنین کودکانی تصور می کنند ورزش برای فرزندانشان ممنوع است، در حالی که باید کودک را به انجام تمرینات جسمانی تشویق کرد. درواقع، بی تحرکی و اضافه وزن جزو عوارض شایعی است که کودکان مبتلا به آسم دارند. پس توجه به این مساله بسیار اهمیت دارد اما باید با پزشک معالج در مورد محدودیت های احتمال مشورت کرد. همچنین به جز موارد آسم شدید که به مراقبت های خاص نیاز دارد، کودک مبتلا به آسم می تواند در اردوها و فعالیت های فوق برنامه مدرسه شرکت کند.
البته مربیان باید در این مورد به کودک توجه داشته باشند و داروهای روزمره همراه وی باشد. در پایان باید خاطرنشان کرد بروز علائم آسم در همه کودکان یکسان نیست، اما به طور کلی باید محرک های زمینه ساز آسم را در منزل کاهش داد. پرهیز از نگهداری از حیوان خانگی، تهویه منظم و مناسب در محیط منزل، اجتناب از رطوبت شدید در منزل مانند خشک کردن لباس در فضای داخلی و توجه به حذف آلاینده های شیمیایی و به خصوص دود سیگار از جمله مهمترین اقداماتی است که می تواند به بهبود وضعیت سلامت کودک کمک کند.
