حج برویم یا به فقرا کمک کنیم؟

حج سفری است معنوی و فریضه‌ای است الهی که طبق فرمان خداوند برای کسی که استطاعت دارد واجب است حداقل یک‌بار به این سفر رفته و مناسک آن را انجام دهد.

به گزارش فارس این درحالی است که گاهی برخی از خواص جامعه در فضای مجازی به بیان برخی شبهات مبنی بر عدم وجوب حج باتوجه به شرایط اقتصادی کنونی اشاره می‌کنند و با بیان این نکته که «بهتر است به جای رفتن به این سفر پولمان را خرج فقرا کنیم» به توجیه این مطلب می‌پردازند و یا اینکه چرا ما باید به حج برویم در صورتی که مکه در دست مشرکان ظالم است و پولمان به جیب آنها می‌رود.

در جواب این سؤال مبنی بر حاکمیت ظالم در عربستان باید گفت: در زمان پیامبر(ص) نیز وقتی رسول خدا یا طرفداران ایشان می‌خواستند به حج بروند و محرم شوند مکه در دست مشرکان بود. اما سفر حج تحریم یا لغو نشد.

فلسفه حج تصویری از قیامت است، در زمان حج باید انسان ساده‌زیستی را مراعات کند و در زمان احرام دیگر فقر و ثروت،‌ زیبایی و زشتی، تأهل و تجرد، خاص یا عام و... معنایی ندارد زیرا همه یک نوع لباس می‌پوشند و همه یکسان هستند در آنها فرقی ندارد که چه کسی رئیس و چه کسی کارگر است و همه یک دستورالعمل را اجرا می‌کند.

همچنین در بیان این شبهات باید به چند موضوع دیگر هم توجه داشت

سفر حج مقدماتی دارد و یکی از این مقدمات پرداخت وجوهات کامل و رفع شبهات احتمالی مال با پرداخت خمس است و نباید فراموش کرد که این مبالغ هم برای مستضعفان و در راه اعتلای دین هزینه می‌شود. همچنین قربانی از دیگر واجبات حج است که این قربانی‌ها هم بین فقرا توزیع خواهد شد. 

بسیار جالب است که در روایات مختلف یکی از فوائد مهم فریضه حج، رفع گرفتاری و  فقر از جامعه و همچنین توانگری افراد معرفی شده که از جمله این روایات، دو روایت زیبا و شنیدنی از امام صادق علیه السلام است که می‌فرماید:

«ندیده‌ام که چیزی همانند مداومت بر زیارت این خانه چنان سریع توانگری بیاورد و فقر بزداید»(امالی طوسی/694/1478) همچنین امام صادق علیه‌السلام در پاسخ به عمار که عرض کرد من خودم را آماده کرده‌ام که هرساله به حج بروم یا مردی از افراد خانواده‌ام را با هزینه خود به حج بفرستم، فرمودند: آیا بر این کار مصمم هستی؟ عرض کردم آری، فرمود اگر چنین است یقین داشته باش که ثروتت زیاد خواهد شد و تو را نوید توانگری می‌دهم»(ثواب الاعمال/70/40)

پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله به على علیه‌السلام فرمود: «تارک الحج و هو مستطیع کافر» هر توانمندى که حج را انکار و ترک کند، کافر است و کسى که امروز و فردا کند تا بمیرد، گویا یهودى و نصرانى از دنیا رفته است.(من لایحضره الفقیه، ج‏4، ص‏368) و (کافى، ج‏4، ص 265)

همچنین امیر‌المؤمنین علی(ع) در وصیت خود به امام حسن(ع) می‌فرمایند: الله الله فی بیت ربکم لا تخلوه ما بقیتم فانه ان ترک لم تناظروا. خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید. زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت خدا از شما قطع خواهد شد. (اصول کافى، ج 7، ص 51؛) (نهج البلاغه، نامه  47)

سؤال دیگری که باید از مطرح‌کنندگان این شبهه که «پول حج را به فقرا بدهید» پرسید این است که چطور می‌توان باور کرد کسی که برای سفر حج وجوهات پرداخت می‌کند و با دادن خمس شبهات احتمالی مالش را برطرف می‌کند و خود را برای این سفر مستطیع می‌داند به فکر فقرا نباشد؟ چطور می‌توان پذیرفت مسلمانی تکلیف اموالش را روشن کند، از دوستان و اقوام حلالیت بطلبد و درواقع به نوعی برای مرگ خود را آماده کند و پا به سرزمینی بگذارد که او را به یاد محشر و قیامت می‌اندازد، اما با دستگیری از نیازمندان برای آخرت خود زاد و توشه برندارد. اصلاً چنین فردی چرا باید به سفر حج با سختی‌ها و مشقت‌های فراوان برود؟

فراموش نکنیم براساس آمار رسمی تنها در یکسال یعنی در سال ۲۰۱۱، یک میلیون و 500 هزار ایرانی به ترکیه سفر کرده‌اند و براساس این آمار ایران رتبه چهارم ورود گردشگر به ترکیه را داراست که درآمد حاصل از حضور گردشگران ایرانی برای ترکیه در سال 2011 رقمی معادل یک میلیارد دلار اعلام شده است.

حال سؤال اصلی این است که چرا هیچ فرد و یا گروهی خواستار تعطیلی این سفرها و صرف هزینه‌های کلان آن برای رفع محرومیت از جامعه نمی‌شود؟

از بیان این نکات که بگذریم موضوع حج دستور صریح خداوند است که آن را برای افراد مستطیع واجب کرده که در ادامه به شرح آن براساس آیه ۹۷ سوره مبارکه آل‌عمران می‌پردازیم.

متن آیه

فِیهِ ءَایَتٌ بَیِّنَتٌ مَّقَامُ إِبْرَ هِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ ءَامِناً وَلِلَّهِ عَلَى الْنَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِّىٌ عَنِ الْعَلَمِینَ‏(۹۷)

ترجمه

در آن (خانه) نشانه‏‌هاى روشن، (از جمله) مقام ابراهیم است و هر کس به آن درآید در امان است و براى خدا بر عهده‏ مردم است که قصد حج آن خانه را کنند، هرکه توانایى این راه را دارد. و هر کس کفر ورزد (و به حج نرود، بداند که) همانا خداوند از همه‏ جهانیان بى‏‌نیاز است.(۹۷)

نکات

مکّه و کعبه، نمایشگاهى از قدرت و نشانه‏‌هاى الهى و تاریخ آن مملوّ از خاطرات و سرگذشت‏ه‌ای است که توجّه به آنها درس‏‌آموز و عبرت‏‌انگیز است. در ساختن آن ابراهیم علیه‌السلام بنّایى، و اسماعیل علیه‌السلام کارگرى مى‏‌کردند. سپاهیان فیل‏سوار ابرهه که به قصد ویرانى آن آمده‏‌اند، به قدرت الهى توسط پرندگان ابابیل نابود شده‏‌اند. دیوار آن به هنگام تولّد علىّ علیه السلام براى مادرش شکافته مى‏‌شود تا در داخل آن نوزادى متولد شود که در آینده‏‌اى نه چندان دور بت‏هاى داخل آن را فرو ریزد. بلال، برده سیاه‌پوست حبشى در برابر چشمان حیرت‌زده اشراف مکّه بر بالاى آن اذان مى‏‌گوید و روزى نیز مى‏‌رسد که آخرین حجّت الهى به دیوار آن تکیه زده و نداى نجات انسان‏‌ها را سر مى‏‌دهد و عالم را به اسلام دعوت مى‏‌کند.

مکّه، شهر أمن الهى است که هر کس در آن وارد شود، در امان است. حتّى اگر جنایتکار وارد مسجدالحرام شود، نمى‏‌توان متعرّض او شد، تنها مى‏‌توان او را در مضیقه قرار داد تا خود مجبور به خارج شدن شود.(کافى، ج‏4، ص 226)

در کنار کعبه، مقام ابراهیم است. به گفته روایات، مقام ابراهیم سنگى است که به هنگام ساختن کعبه و بالا بردن دیوارهاى آن، زیر پاى ابراهیم علیه السلام قرار داشت و اثر پاى آن حضرت بر روى آن مانده است. بقاى این سنگ و اثر پا روى آن، از قرن‏‌ها پیش از عیسى و موسى علیهما السلام با آن همه تغییر و تحوّلى که در کعبه و اطراف آن در اثر حمله‏‌ها، سیل‏‌ها وخرابى‏‌ها بوجود آمده، خود نشانه‏‌اى از قدرت الهى است.

استطاعت مالى براى حج لازم نیست از خود انسان باشد، بلکه اگر کسى دیگرى را میهمان کند، یا هزینه‏ حجّ او را بپردازد، او مستطیع شده و حج بر او واجب است.(کافى، ج‏4، ص 266)

شخصى از امام صادق‏ علیه السلام درباره‏ «مَن دخله کان آمنا» سؤال کرد: حضرت فرمودند: کسى که این خانه را قصد کند و بداند که این همان خانه‏‌اى است که خداوند رفتن به آنرا فرمان داده، و اهل‏‌بیت‏ علیهم‌السلام را نیز آنگونه که باید بشناسد او در دنیا و آخرت در امان خواهد بود.(کافى، ج‏4، ص‏540)

پیام‌ها

در خانه‏ خدا، نشانه‏‌هاى روشن بسیار است. نشانه‏‌هاى قداست و معنویّت، خاطرات انبیا از آدم تا خاتم، مطاف بودن براى انبیا و قبله‏‌گاه براى همه‏ نمازگزاران. «فیه آیات بیّنات»

ابراهیم علیه‌السلام مقامى دارد که جاى پاى او، به مکّه ارزش داده است. «مقام ابراهیم»

برخلاف تفکّر وهابیّت، اگر جماد در جوار اولیاى خدا قرار گیرد، قداست مى‏‌یابد. «مقام ابراهیم»

از امتیازات اسلام آن است که یک منطقه از زمین را منطقه‏ امن قرار داده، تا ضعیف و قوى در کنار یکدیگر مجتمع شوند. «مَن دخله کان آمنا»

واجبات، یک نوع تعهّد الهى برگردن انسان است. «وللّه على‏‌النّاس حِجّ‏‌البیت»

حج، باید خالصانه و تنها براى خدا باشد. «للّه على النّاس حِجّ البیت»

تکلیف و وظیفه، به مقدار توان است. توان فرد از نظر مالى و بدنى، و فراهم بودن شرایط بیرونى. «من استطاع الیه سبیلاً»

استطاعت شرط حج است. (کافى، ج‏4، ص 267) «من استطاع الیه سبیلاً»

انکار حج و ترک آن، سبب کفر است. «و من کفر»

فایده‏ انجام دستورات الهى، به خود انسان برمى‏‌گردد و گرنه خداوند نیازى به اعمال ما ندارد. «فان اللّه غنىّ عن العالمین»

خداوند دعوت مى‏‌کند، ولى منّت نمى‏‌کشد. «وللّه على النّاس حِجّ البیت... و من کفر فانّ اللّه غنىّ عن‏‌العالمین»