امسال از آن سال‌هایی بود که شاید خرید یک کیلو میوه نوبرانه یا به تعبیری میوه‌های تابستانه برای قشر متوسط به پایین چندان آسان نبود تا حدی که هر کیلوگرم گیلاس در فصل ورود به بازار تا ۴۰ هزار تومان هم قیمت خورد و قیمت‌ها دو رقمی بود.
به گزارش فارس موضوعی که مسائلی همچون کمبود عرضه و سرمازدگی بهاره عامل آن عنوان می‌شود، اما از آنجایی که وزارت جهاد کشاورزی طی ۲، ۳ سال اخیر هم متولی تولید و هم متولی تنظیم بازار محصولات کشاورزی از جمله میوه است، سعی کردیم تا علت این موضوع را از معاونت باغبانی وزارت جهاد کشاورزی جویا شویم.
حبیب رادفر مشاور بازرگانی معاونت باغبانی وزارت جهاد کشاورزی پاسخ سؤالاتمان را در مصاحبه‌ای ۴۰ دقیقه‌ای داد.
او تأکید داشت که علت افزایش قیمت میوه تنها به دلیل کمبود عرضه در دو، سه ماه تابستان و آن هم به دلیل سرمازدگی بهاره است که در پاییز جبران خواهد شد چرا که با ورود میوه‌های فصل سرد دیگر مشکلی در قیمت میوه نخواهیم داشت. مضاف بر آنکه سالانه ۲۰ میلیون تن میوه در کشور تولید می‌شود که آسیب دیدن چند هزار تن میوه سردرختی د. ر. آن ناپیداست، چرا که همه میوه‌ها در اغلب نقاط کشور کشت می‌شود و همه این‌ها بهانه واسطه‌ها برای سوجویی است و برای حل مشکل قیمت میوه باید حلقه‌های واسط تولید تا مصرف را کوتاه کرد.
فارس: امسال قیمت میوه و محصولات سردرختی افزایش بسیار زیادی داشته تا جایی که هر کیلوگرم گیلاس ۴۰ هزار تومان، زردآلو ۲۵ هزار تومان و سایر میوه‌های فصل قیمت دو رقمی داشته است. نقش وزارت جهاد کشاورزی در این میان چه بوده است؟
رادفر: بخش باغبانی به دلیل تنوع اقلیم، تنوع ژرم پلاس، دانش فنی و تجربه‌ای که خود باغداران دارند یکی از بخش‌های بسیار توانمند در کشور است و به جرأت می‌توان گفت: بخش اقتصادی قابل قیاس با بخش باغبانی در کشور وجود ندارد. بخش باغبانی و تولید میوه ایران در ۲۵ محصول با دنیا رقابت کرده و رتبه اول تا هشتم را دارد. در زعفران، گل‌محمدی و انار رتبه اول دنیا را داریم. در خرما، پسته و زردآلو رتبه دوم را داریم. در تولید سیب، گردو، گیلاس و بادام رتبه سوم، در تولید کیوی چهارم دنیا و در مرکبات رتبه ششم دنیا را داریم.
از آن طرف بخش کشاورزی یک کارخانه بدون سقف و حصار است که در معرض تمام تنش‌های محیطی قرار دارد و ریسکش بالاست. سرمازدگی، تگرگ، سیل و طوفان، یخ‌زدگی با همه این‌ها مواجهیم، ولی هیچ یک از این‌ها تاکنون نتوانسته است آن چنان بر بخش باغبانی کشور تأثیر بگذارد، چون میانگین تولید میوه ما در کشور ۲۵۰ کیلوگرم به ازای هر نفر است. ما ۲۰ میلیون تن تولید میوه داریم ۸۰ میلیون نفر جمعیت. در صورتی که میانگین تولید میوه به ازای هر نفر در دنیا ۹۵ کیلوگرم است. تنوع میوه ما هم بسیار بالاست.
با توجه به سرمازدگی اواخر سال گذشته و اوایل امسال که سبب کاهش تولید در برخی محصولات شد، در حالی که به طور کل امسال بیش از یک میلیون تن افزایش تولید در محصولات گرمسیری، نیمه‌گرمسیری و گلخانه‌ای داریم و از طرفی به دلیل سرمازدگی ۱.۵ میلیون تن کاهش تولید داشته‌ایم. در بخش میوه بیشترین خسارت را در گیلاس، سیب گلاب و سایر میوه‌های هسته‌دار داشته‌ایم که از لحاظ وزنی بیشترین خسارت به محصول انگور وارد شده است.
فارس: این میزان خسارت چقدر بوده است؟
رادفر: اجازه بدهید عدد و رقم اعلام نکنم.
بانک مرکزی متوسط افزایش قیمت میوه در تابستان را ۱۲.۲ درصد اعلام کرد
فارس: فصل تمام شد! نیم کیلو انگور را ۱۳ تا ۱۵ هزار تومان قیمت می‌زنند بعد شما می‌گویید عدد و رقم اعلام نمی‌کنم، این چیز پنهانی نیست و در بازار کاملاً مشهود است.
رادفر: طبق گزارش بانک مرکزی همین انگوری که بیشترین خسارت را در آن داشته‌ایم از مجموع ۲۰ میلیون تن تولید کل میوه در سراسر سال در کشور ۱۱ میلیون تن آن مربوط به میوه‌های سردسیری است که ۴ میلیون تن آن مربوط به انگور و ۳.۵ میلیون تن آن سیب است. طبق اعلام بانک مرکزی به طور متوسط ۱۲.۲ درصد قیمت میوه‌های تابستانه نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن افزایش داشته است.
فارس:، اما ما هم میوه‌فروشی‌های سطح شهر و هم غرفه‌های سازمان میادین را به صورت هفتگی رصد می‌کنیم و اعداد و ارقام بسیار بالاتر از اینهاست. مانند فردی است که می‌گوید ماست خود را از کدام بقالی می‌خرید؟ بعضی چیز‌ها پنهان‌کردنی نیست. زردآلویی که کیلویی ۸ هزار تومان بود شده ۲۰ هزار تومان! پس ۱۲ درصد را از کجا آوردند؟
دلایل افزایش قیمت میوه از زبان یک مسئول
سرمازدگی و خشکسالی و کمبود بهانه واسطه‌ها برای سودجویی
رادفر: متأسفانه به دلیل اینکه بازرگانی مدت زیادی زیرمجموعه بخش صنعت بود و در بخش صنعت سالانه ۷۰ میلیارد دلار صادرات داشتیم که از این میزان ۵ میلیارد دلار آن محصولات بخش کشاورزی بود که اصلاً به این رقم فکر نمی‌کردند که چه راهکار‌هایی پیش‌رو بگیرند که این ۵ میلیارد را مانند هلندتبدیل به ۸۶ میلیارد دلار کنند. هلندی که کل وسعت آن به اندازه استان‌های شمالی کشور است. بعد از قانون انتزاع این وظیفه محول شد به بخش کشاورزی.
آن زمان من مسئولیت جهاد کشاورزی یکی از شهرستان‌های شمال کشور را بر عهده داشتم که دو باغدار را به تهران فرستادم تا غرفه‌ای تهیه کنند تا بتوانیم محصولات را مستقیم عرضه کنیم، اما گفتند که فضایی حاکم است که چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. این طرح‌ها در ۳۵ سال پس از انقلاب جواب نداده به وزارت جهاد کشاورزی پیشنهاد کردیم که تولید را رقیب بخش بازرگانی کنیم، یعنی تهرانی که ۱۵ میلیون نفر جمعیت دارد در سه نقطه تهران جایگاه ویژه‌ای برای اتحادیه باغداران اختصاص یابد که میوه با کیفیت بهتر و قیمت پایین‌تر به نحوی که تولیدکننده سود بیشتری کند عرضه کنیم که ناخودآگاه تمام این مشکلات حل می‌شود. مشکل الان این است که متأسفانه واسطه‌های کاذب یک سال سرما، یک سال گرما، یک سال سیل و هر چیزی را بهانه می‌کنند، بعد بگوییم محصول نداریم و هر قیمتی که دلمان می‌خواهد محصول را بفروشیم تا سود بیشتری ببریم.
فارس: یعنی افزایش قیمت‌ها اکنون به این دلیل است؟
رادفر: من معتقدم بیشتر یک جو روانی است که واسطه‌های کاذب آن را درست کرده‌اند. همین گیلاسی که ۴۰ هزار فروختند را ۱۸ هزار تومان خریدیم. چرا باید گیلاس را کیلویی ۴۰ هزار تومان بفروشند؟ چند درصد سود؟ یا مثلاً همین گردوی تلخ و تازه با پوست مگر کیلویی چند است که گردوی خشک را در بازار کیلویی ۸۰ هزار تا ۱۰۰ هزار تومان می‌فروشند؟ وقتی از یک کیلو گردوی تازه نیم کیلوگرم مغز گردو در می‌آید نهایت باید بشود کیلویی ۴۰ هزار تومان. برخی سودجویان اکنون می‌بینند جوی درست شده که بازار سکه و خودرو این چنان است و آن چنان و با خود می‌گویند، چرا در این شلوغی ما استفاده نکنیم که در نهایت اجحاف در حق مصرف‌کننده است.
ایجاد زنجیره تولید تا مصرف برای ۸ محصول کشاورزی
فارس: مگر می‌شود که دولت نتواند بازار را در دست بگیرد؟ چطور است که قیمت این همه کالا را در دست دارد، اما نمی‌توانند قیمت میوه را کنترل کنند؟ به نظر من اراده آن وجود ندارد.
رادفر: چرا، می‌توان درست کرد! خوشبختانه وزارتخانه به این نتیجه رسیده است که باید زنجیره ایجاد کند، کشور چین با آن همه جمعیت ۲۱ درصد میوه جهان را تأمین می‌کند و نکته جالب اینکه فاصله بین تولید تا عرضه در این کشور بسیار کوتاه است. چینی‌ها می‌گویند باید فروشنده مستقیم به تولیدکننده وصل شود تا ارزان‌تر بخرد و ارزان‌تر بفروشد. از سال گذشته نیز یکی از سیاست‌های و زارت جهاد کشاورزی ما که زنجیره ارزش برای ۸ محصول از جمله سیب، سیب‌زمینی، انگور، زعفران، محصولات گلخانه‌ای، خرما در زنجیره تولید تا عرضه سامان پیدا کند. تنها راه حل معضل چند ده ساله فروش میوه و سبزیجات این است که کاری کنیم تولیدکننده با حلقه بسیار کمتری بتواند محصولاتش را در بازار عرضه کند و تعداد واسطه‌های ریز و درشت کم شود.
فارس: ما مشکل دیگری هم داریم. اصلاً شما بگویید عرضه مستقیم جایی که ما می‌توانیم فعلاً عرضه مستقیم داشته باشیم، فروشگاه‌های زنجیره‌ای است، اگر برچسب قیمت میوه‌های بسته‌بندی که در فروشگاه‌ها عرضه می‌شود را ببینید و با قیمتی که از باغدار خریداری می‌شود، مقایسه کنید تفاوت بسیار زیاد است. ما متأسفانه در بسته‌بندی و سورتینگ و قیمت‌گذاری بسیار مشکل داریم. همه جای دنیا وقتی میوه‌ها بسته‌بندی می‌شود ۳۰ درصد میوه درجه یک گران‌تر از درجه دو است. ما هم خودمان مصرف‌کننده‌ایم، هم کف بازار را رصد می‌کنیم و هم با تولیدکننده در ارتباطیم. می‌بینم آلوی سیاهی که در جنوب تهران در میوه‌فروشی کیلویی ۶ هزار تومان قیمت خورده در شمال شهر ۱۲ هزار تومان فروخته می‌شود و در بسته‌بندی فروشگاه زنجیره‌ای ۱۸ هزار تومان قیمت خورده است.
یعنی ۳۰۰ درصد تفاوت که خارج از برنامه و فرمول است. نمی‌گوییم وقتی میوه زیرمجموعه وزارت بازرگانی بود اوضاع خیلی خوب بود، اما چرا از وقتی این موضوع به زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی منتقل شده فقط توپ را در زمین هم می‌اندازند و وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید به من ربطی ندارد و فقط تا بازار را بر عهده می‌گیرد و بازار محصولات کشاورزی بچه یتیم بی‌صاحبی شده است که مردم باید تاوان آن را بدهند.
رادفر: نه! به من بگویید سازمان حمایت زیرمجموعه کدام وزارتخانه است. سازمان تعزیرات با چه کسی سروکار دارد. رئیس کارگروه تأمین تنظیم بازار استان‌ها چه کسی است؟
فارس: وزیر صنعت، معدن و تجارت.
بعد از اجرای قانون انتزاع تولید محصولات باغی دو برابر شد
رادفر: در سال ۹۲ میزان صادرات محصولات باغی ما ۸۴۰ هزار تن بود یعنی زمانی که قانون انتزاع هنوز اجرایی نشده بود. از سال ۹۳ قانون انتزاع به ما (وزارت جهاد کشاورزی) محول شد. این عدد در سال ۹۶ به یک میلیون و ۵۴۹ هزار تن رسید، یعنی میزان صادرات محصولات باغی حدود دو برابر شد و ارزش صادرات این محصولات از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار در سال ۹۶ به ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسید، پس انتزاع جواب داده است و تراز تجاری کل بخش کشاورزی از ۸ میلیارد دلار منفی سال ۹۲، در سال ۹۶ به منفی ۳ میلیارد دلار رسید یعنی ۵ میلیارد دلار بهبود یافت. اگر در داخل نتوانسته‌ایم موفق باشیم وظیفه خرده‌فروشی با ما نیست. ما نهایتاً در عمده‌فروشی نظارت کنیم از آن به بعد نقش و وظیفه‌ای نداریم و هیچ دستورالعملی که زیرمجموعه وزارت صنعت بوده است به ما محول نشده است و تازه با تمام این مشکلات باز به دنبال این بودند که این وظایف را از ما جدا کنند که خوشبختانه مجلس رأی نداد و نشد. ما اعتقاد داریم که پس از اجرای قانون انتزاع بخش باغبانی کشور رشد کرد.
فارس: توضیحات خوبی دادید، اما می‌خواهیم راجع به امسال صحبت کنیم. سرما آمده، سرمازدگی رخ داده، بخش اعظمی از سردرختی‌های اطراف استان تهران از جمله دماوند، فشم و لواسانات، البرز و شهریار از بین رفته است که بخش زیادی از گیلاس، سیب و هلو را تأمین می‌کردند و وضعیت قیمت‌ها در بازار را شاهد بودیم. باز هم شما می‌گویید محصول آن قدر از بین نرفته که قیمت‌ها بالا برود و باز هم زیاده‌خواهی دلالان را عامل افزایش قیمت می‌دانید؟ پس نقش وزارت جهاد کشاورزی در تأمین و تنظیم بازار کجاست؟
رادفر: تأمین میوه و محصولات کشاورزی وظیفه جهاد کشاورزی است که الان هم در حوزه تأمین مشکلی نداریم.
فارس: من تأکید می‌کنم یعنی شما می‌گویید اصلاً عرضه میوه کم نشده؟
رادفر: چرا کم شده، ولی شما فرمودید قسمت اعظمی از محصول کم شده که می‌گویم این طور نیست. ۱۱ میلیون تن میزان تولید میوه‌های سردسیری و خشک ما است و در کل ۲۰ میلیون تن تولید میوه داریم که امسال با آسیب رساندن به محصولات سر درختی کمتر از ۱۰ درصد آن کاهش یافته است.
فارس: یعنی حدود ۲ میلیون تن.
رادفر: نه حتی کمتر از ۱۰ درصد، چیزی حدود ۱.۵ میلیون تن.
فارس: مگر میزان تولید محصولات سردرختی چقدر بوده است که فقط ۱.۵ میلیون تن از آن آسیب ببیند پس چیزی باقی نمی‌ماند.
رادفر: از بین ۵۰ نوع محصول سردرختی که داریم سرما روی سیب اثر گذاشته که همه استان‌ها آن را تولید می‌کند و حتی امسال در برخی استان‌ها افزایش تولید سیب یا انگور داشته‌ایم که خسارت بخش‌هایی که سرمازده را تا حدی جبران می‌کند و دیگر آنکه در همه استان‌ها سرمازدگی نداشته‌ایم. دوم اینکه نصب سامانه‌های ضدسرما را برای مدیریت باغ‌های کشور در دستور کار قرار دادیم.
فارس: این سامانه‌ها چه خاصیتی دارد؟
رادفر: این سامانه‌ها بر اساس اطلاعات هواشناسی که از طریق کامپیوتر می‌گیرد، وقتی متوجه شوند که قرار است درجه حرارت پایین بیاید به طور اتوماتیک روشن شده و گرما تولید می‌کند و جابه‌جایی هوا انجام می‌دهد و اجازه نمی‌دهد که سرما روی محصولات تأثیر بگذارد و با آنکه سرما داشته‌ایم، اما خسارت آن روی محصولات چندان زیاد نبوده است.
فارس: البته ۱.۵ میلیون تن آسیب آن هم در چند قلم میوه سردرختی مثل گیلاس و زردآلو کم نیست! دو دو تا پنج تا نمی‌شود ممکن است در فصل زمستان تولید مرکبات ما افزایش یابد و از نظر عدد و رقم روی کاغذ میزان کل تولید میوه در کشور طی یک سال کاهش نیابد، اما واقعیت این است که در تابستان با مشکل مواجه شدیم.
رادفر: مثلاً تولید سیب در خراسان رضوی ۸ درصد افزایش داشته است یا در استان فارس ۴ درصد افزایش تولید داشته‌ایم، یا در استان همدان ۳۲ درصد افزایش تولید داشته‌ایم. ۱۰ درصد از سیب‌های ما سیب تابستانه مانند سیب گلاب است، ۹۰ سیب پاییزه است که به مرور وارد بازار می‌شود.
خسارت اصلی روی ۴ محصول سیب، انگور، گیلاس و پسته
فارس: چرا می‌خواهید این موضوع را کمرنگ کنید؟ مردم سه ماه تابستان از خرداد تا شهریور با قیمت‌های گزاف میوه روبه‌رو بودند چرا نمی‌خواهید این موضوع را قبول کنید که ما در تأمین میوه‌های تابستانه مشکل داشتیم و قیمت‌ها بسیار بالا بوده و است.
رادفر: در هلو آن چنان نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش قیمت نداریم.
فارس: شاید در مقابل حقوق‌های ۱۰ میلیونی این رقم‌ها چیزی نباشد، اما برای مردم سنگین است!
رادفر: افزایش بی‌رویه قیمت گیلاس را قبول دارم، اما قیمت زردآلو را نه. خسارت اصلی ما روی محصول سیب، انگور، گیلاس و پسته بوده است.
فارس: الان پسته در بازار کیلویی صد هزار تومان شده است.
رادفر: سال گذشته ۷۰۰ هزار تن صادرات سیب داشته‌ایم، سیاست دولت تهاتر واردات موز به ازای صادرات سیب بود، دوم اینکه برای نخستین بار دولت از محل صندوق توسعه ملی خط اعتباری سرمایه در گردش برای صادرکنندگان تعریف کرد که ۶۰۰ میلیارد تومان بود که این دو سیاست باعث شد که میزان صادرات ما افزایش یابد. مضاف بر آنکه دانش فنی و نصب سامانه‌های ضدسرما و ضدتگرگ جلوی بسیاری از خسارات را می‌گیرد؛ که دانش فنی روز دنیاست و دو سال است که وارد کشور شده و اکنون در گچساران، ارومیه، خراسان رضوی و اکثر استان‌های کشور فعال است.
فارس: یعنی تسهیلات دولتی برای انجام این کار‌ها داده شده است؟
رادفر: تسهیلات با نرخ سود کمتر از ۲ درصد در اختیار باغداران قرار گرفته است با بازپرداخت ۷ ساله.
فارس: دوباره اشاره می‌کنم اوضاع پسته ما به عنوان یکی از مهمترین محصولات صادراتی اصلاً خوب نیست و خشکسالی و سرمازدگی سبب شده تا بخش زیادی از پسته کرمان از بین برود. در این مورد هم چه کار‌هایی انجام داده‌اید؟
رادفر: در سال ۹۳ که سال ایده‌آلی برای صادرات پسته بود ۱۸۰ هزار تن از این محصول را صادر کردیم و ۵۰ هزار تن هم در داخل مصرف شده بود و می‌توان گفت: مصرف داخلی روی همین رقم است. ضمن اینکه سه ماهه اول امسال صادرات پسته ۷۶ درصد رشد داشت.
پیش بینی کاهش ۸۲ هزار تنی تولید پسته
فارس: اینکه پسته‌هایی است که از سال گذشته در انبار‌ها بوده و به صورت خشک صادر شده است.
رادفر: (خنده). در سه ماهه امسال ۱۴ هزار تن پسته صادر کردیم که یک درصد رشد داشته است و امسال پیش‌بینی می‌کنیم ۸۲ هزار تن کاهش تولید پسته داشته باشیم. اگر چه قطب پسته ایران یعنی کرمان آسیب دیده، اما در تمام استان‌های کشور پسته کشت می‌شود و جز دو استان شمالی کشور پسته در تمام استان‌ها تولید می‌شود.
فارس: آقای دکتر همچنین در مورد خرما متوجه شدیم به دلیل شوری آب نخل‌های خرمشهر و آبادان در معرض خشک شدن قرار گرفته‌اند و انجمن ملی خرما می‌گفت که وضعیت تولید خرما هم چندان مناسب نیست.
افزایش ۶۶ هزار تنی تولید خرما
رادفر: خوشبختانه سال گذشته در صادرات خرما رکورد زدیم و یک چهارم خرمای تولیدی کشور در سال ۹۶ صادر شد و پارسال ۲۵۴ هزار تن صادرات خرما داشتیم و امسال هم چیزی حدود ۶۶ هزار تن نسبت به سال قبل افزایش تولید خرما داریم. یعنی حدود یک میلیون و ۲۳۶ هزار تن.
فارس: یعنی شما چیزی از خشکی و شوری آب نخل‌های آبادان نشنیده‌اید؟
رادفر: بله، این‌ها تنش هستند که به یکباره به وجود آمده و اصلاح می‌شوند مانند انسانی که سرما می‌خورد و بهبود می‌یابد.
فارس: آقای دکتر یک نخل اگر خشک شود چندین سال زمان می‌برد تا جایگزین شود چگونه آن را با سرماخوردگی مقایسه می‌کنید.
رادفر: هم در آبادان خرمشهر و هم در دشت شادگان این عارضه را داشته‌ایم که دولت با کمک مالی بسیار سنگین آب را منتقل کرد و مشکل را با تأمین آب شیرین در دشت شادگان حل کرد و در آبادان و خرمشهر نیز طرح‌های بسیار خوبی در حال انجام است و زهکشی سبب می‌شود که با تنش شوری مقابله کنیم.
فارس: سؤال آخر اینکه در نهایت شما فکر می‌کنید تمام این اتفاقاتی که در بازار میوه در قیمت و کمبود به وجود آمده همه گذرا، کوتاه‌مدت است و قابل برطرف کردن و قیمت با گذر از فصل اصلاح می‌شود؟
رادفر: ما در حوزه پسته کمی نگرانیم، اما با ورود به بحث پاییز وضعیت تولید مرکبات مطلوب است و اصلاً مردم نگران نباشند، سیب پاییزه به وفور وارد بازار می‌شود.
