برآوردی از دخل‎وخرج دولت در سال۹۸ و ۲ راهکار جدید تامین کسری

در طول چند دهه گذشته دولت های منتخب مردم برای تامین منابع و پرداخت هزینه های خود، محدود به فروش نفت و پس از آن، اخذ مالیات بوده اند.  در شرایط عادی با وجود وضعیت آشفته صندوقهای بازنشستگی بازهم ادامه این روند امر امکان پذیری به نظر می رسید، اما در شرایط جدید بایستی دولت از درآمدهای جدید برای جبران عقب ماندگیهای احتمالی در جذب منابع استفاده کند.

شرایط بودجه کشور در سال 97 با هدف ایجاد حداکثر اشتغال به گونه ای رقم خورد که دولت بدون نیم نگاهی به منابع صندوق توسعه ملی نمی توانست از این چالش جدی عبور کند. این در حالی است که در  شرایط فعلی علاوه بر حفظ اهداف اشتغال زایی بایستی از تزریق منابع برای جبران هزینه های جاری نیز مطمئن بود.

پیامد و نتایج سیاست های اتخاذ شده و مدنظر دولت با توجه به مبهم بودن آینده اقتصاد بسیار مهم است. در شرایط جدید اقتصادی نرخ ارز افزایش قابل توجهی داشته ، به هر حال این انتظار وجود دارد کاهش صادراتنفت به کاهش رشد اقتصادیو محدودیت بیشتر بر بودجهدولت منجر شود. بر این اساس تلاش میکنیم با بررسی ارقام کلیدی بودجه 97 و ترسیم شرایط جدید اقتصادی با توجه به سناریوهای مطرح شده به شفاف سازی وضعیت بودجه سال بعد کمک کنیم.

بر این اساس ذکر این نکته ضروری است که مهمترین بخش‌های منابع عمومی دولت شامل منابع حاصل از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی، درآمدهای مالیاتی، درآمدهای حاصل از مالکیت دولت (مانند حق دولت در معادن، سود سهام شرکت‌های دولتی و...)، منابع حاصل از فروش اوراق مشارکت، منابع حاصل از واگذاری شرکت‌های دولتی و...هستند.

از سوی دیگر، دولت در بخش های مختلفی از این درآمدها استفاده میکند و بر اساس توجیه‌های اقتصادی این هزینه‌ها در راستای گسترش رفاه، تولیدو توانمندی شهروندان خرج می شود. هزینه های اصلی دولت عبارت از هزینه های جاری برابر با 294 هزار میلیارد تومان است، هزینه های عمرانی – سرمایه ای که برابر با 62 هزار میلیارد تومان است و خرید اوراق که آن نیز برابر با 30 هزار میلیارد تومان است که در نهایت مجموع هزینه های دولت در سال 97 برابر با 386 هزار میلیارد تومان است.

پیش بینی تحقق درآمد 50 میلیارد دلاری از فروش نفت در سال جاری

بر اساس گزارش سایت رسمی شرکت ملی نفت، ایران در سال 2017، روزانه 2.5میلیون بشکه نفت خام صادر کرده است که 62 درصد آن به آسیا و بقیه راهی اروپا شده است. بر اساس قانون بودجه 97 متوسط قیمت نفت خام ایران نیز 55 دلار بوده است بدین ترتیب درآمد حاصل شده از فروش نفت برابر با 50 میلیارد دلار بوده است.

به گزارش تسنیم، هرچند درآمد دولت از محل فروش نفت خام و فرآورده ها حدود 50 میلیارد دلار است اما باید به این نکته توجه داشت که بر اساس قانون بودجه 32 درصد از درآمدهای نفتی متعلق به صندوق توسعه ملی و 14.5 درصد نیز متعلق به وزارت نفت است. در واقع سهم واقعی دولت از صادرات نفت کمی بیش از 25 میلیارد دلار است که با احتساب نرخ دلار 4000 تومانی، کل عایدی دولت از این محل نزدیک به 100 هزار میلیارد تومان است.

در جدول زیر وضعیت ارقام کلیدی قانون بودجه 97 بر اساس هزار میلیارد تومان قابل مشاهده است.

وضعیت مبهم آینده و پیش بینی هزینه ها و درامدهای دولت

هزینه های جاری دولت که شامل حقوق و مزایای کارمندان است همه ساله با توجه به وضع اقتصادی کشور و میزان افزایش تورم نیز افزایش می یابد. در ضوابط اجرایی قانون و بودجه 98 که اخیرا منتشر شد، نیز به این بحث پرداخت شده است. بر این اساس با احتساب افزایش میانگین 10 درصدی هزینه ها، هزینه های جاری دولت تقریبا 320 هزار میلیارد تومان خواهد بود. این در حالی است که با افزایش هزینه ها دولت در سال آینده با توجه به ثابت در نظر گرفتن هزینه های عمرانی، کل هزینه های دولت حدودا برابر با 410 هزار میلیارد تومان خواهد شد.

اما نکته تامل برانگیز اینجاست که درآمدهای دولت در سال 98 با کاهش فروش نفت خام کمتر خواهد شد. به عقیده کارشناسان و سناریوهای مطرح شده برای تدوین بودجه حجم صادرات نفت ایران در سال 2018 روزانه 1 میلیون بشکه نفت خام خواهد بود اما متوسط قیمت نفت خام ایران نسبت به سال گذشته با افزایش روبرو خواهد بود و سناریوهای مطرح شده از ارقامی مثل 65 دلار خبر میدهند که با این اوصاف کل درآمد دولت در سال پیش رو برابر با (365*1*65=24 میلیارد دلار) است.

احتمال قوی لحاظ شدن نرخ 5500 تومان برای دلار در بودجه 98

براساس قانون بودجه سنواتی نیمی از درآمد حاصل شده از محل فروش نفت، متعلق به وزارت نفت و صندوق توسعه ملی است و نیم دیگر آن درآمد دولت محسوب میشود که این رقم در حدود 12 میلیارد دلار است. از سوی دیگر با توجه به تعهد دولت برای جلوگیری از افزایش قیمت کالاهای اساسی سناریوهای مطرح شده برای نرخ ارز محاسباتی در بودجه، خبر از ارقامی مثل 5500 تومان میدهد. با این تفاسیر به نظر میرسد، درامدهای ریالی دولت از محل فروش نفت خام و فراورده های نفتی حدود 70 هزار میلیارد تومان خواهد بود و نسبت به درامد 100 هزار میلیاردی سال جاری 30هزار میلیارد عقب ماندگی دارد.

از طرفی با ثابت در نظر گرفتن درآمدهای حاصل از وصول مالیات و فروش اوراق، درآمد دولت در سال بعد در بهترین حالت برابر با  360هزار میلیارد تومان خواهد بود که به این ترتیب شاهد افزایش فاصله بین درآمدها و هزینه های بودجه سال بعد هستیم.

سوالی جدی این است که با احتساب این اعداد و ارقام یعنی افزایش 30 هزار میلیاردی هزینه ها و کاهش 30 هزار میلیاردی درآمدها اختلاف 50تا 60 هزار میلیاردی بین درامد و هزینه، چگونه جبران خواهد شد. بر این اساس، یک راه حل اولیه تغییر و به معنای دقیق تر کاهش سهم 30تا 34 درصدی صندوق توسعه ملی برای جبران شکاف هزینه درآمد بودجه می باشد.

بررسی وضعیت ایده تغییر سهم صندوق توسعه ملی از زبان رئیس سازمان برنامه

 رئیس سازمان برنامه و بودجه در جلسه روز گذشته با عنوان تشریح برنامه های اشتغال و تولید در حوزه کشاورزی گفته است که دولت سهم صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفتی را رعایت خواهد کرد و همچنین از افزایش میزان حقوق کارمندان دولت در سال 98 خبر داد. در نتیجه به نظر میرسد با این اظهار نظر نوبخت، سهم صندوق توسعه ملی و وزارت نفت بدون تغییر پرداخت خواهد شد.

به این ترتیب سوالی جدی که وجود دارد این است که در صورت صحت این سناریوها و لحاظ ان در بودجه ما به التفاوت 60 هزار میلیارد تومانی از کدام محل جبران خواهد شد. ایا دولت به سمت کاهش هزینه ها حرکت خواهد کرد و به عنوان مثال بودجه عمرانی را در شرایط رکود اقتصادی کاهش میدهد، یا به دنبال تعریف درامدهای جدید از محل شناسایی پایه های مالیاتی تازه مثل مالیات بر عایدی سرمایه و مبارزه با فرار مالیاتی میرود.