همه ما بچه مسلمان‌ها از ابتدای زندگی خود با واژه‌ای به نام سلام آشنایی داریم و هر چقدر که بزرگ می‌شدیم به ما می‌آموختند که سلام، سلامتی می‌آورد و در زمان ورود به مکانی یا مواجه شدن با اشخاص بهتر است پیش از هر کلامی سلام کنیم، اما در این بین اشخاصی هستند که سلام دادن به آن مکروه و یا حتی حرام است که امروز باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا این اشخاص را به شما معرفی نماید.
فضیلت سلام کردن
سلام که با سلامت، هم خانواده است معنایش نفی خطر یا ملزوم آن است. این شعار اسلامی که به عنوان تحیت ادا می‌شود و در قرآن کریم مورد تاکید قرار گرفته، شاید یکی از حکمت هایش این باشد که هر انسانی در زندگی دایماً نگرانی‌ها، خوف‌ها و دل واپسیهایی دارد و با هر کسی مواجه می‌شود، چون احتمال می‌دهد که از ناحیه وی ضرری به او برسد این نگرانی را دارد.
پس اولین چیزی که در هر برخوردی مطلوب است رفع این نگرانی است، یعنی انسان احساس کند که از طرف آن شخص ضرری به او نمیرسد و هیچ چیز برای انسان مهمتر از دفع ضرر نیست و بعد نوبت میرسد به جلب منفعت. این است که در اولین برخورد بهترین چیزی که باید رعایتبشود همین تامین دادن به طرف است که از ناحیه من به شما ضرری نمیرسد.
"سلام" نام دیگر قرآن کریم
از این رو در موارد زیادی «سلام» با «آمین» در قرآن کریم توأماً ذکر شده است. میدانید یکی از اسم های خدای متعال «سلام» است و آن جا که این اسم در قرآن کریم ذکر شده به دنبالش «مؤمن» هم آمده است: «السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ» (حشر / ۲۳) خداست که سلامتی را تأمین و خطر را از دیگران رفع می‌کند. «مؤمن» در این جا یعنی کسی که ایجاد امن می‌کند.
در روز قیامت به مؤمنین گفته می شود: «ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِینَ؛ با سلام و امن وارد بهشتشوید.» (حجر / ۴۶) به هر حال اهمیت موضوع سلام به خاطر این است که به طرف، احساس آرامش می‌دهد و این در زندگی اجتماعی خیلی مهم است.
آیاتی پیرامون سلام دادن
(سَلَامٌ قَوْلًا مِن رَّبٍّ رَّحِیمٍ)؛ با سلام، که گفتار پروردگار مهربان است. (یس آیه ۵۸)
(إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقَالُوا سَلَامًا)؛ هنگامی که بر او وارد شدند و سلام کردند. (الذاریات آیه ۲۵)
(فَإِذَا دَخَلْتُم بُیُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَی أَنفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَکَةً طَیِّبَةً...)؛ و هر گاه به خانه‌ها در آمدید، به خویشتن سلامی که درودی از جانب خدا و مبارک و پاکیزه است بگویید. (سوره نور آیه ۶۱)
روایاتی پیرامون سلام دادن
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم
السّلام من اسماء الله فافشوه بینکم ...؛ سلام از نام‌های خداست، آن را میان خود آشکار سازید.... (بحار الانوار ج. ۷۶ ص. ۱۰)
اولی النّاس بالله و برسوله من یدا بالسّلام؛ سزاوارترین مردم به خدا و پیامبرش کسی است که ابتدا به سلام کند. (وساءل الشیعه ج. ۸، ص. ۴۳۶)
یا انس! سلّم علی من لقیت یزید الله فی حسناتک و سلّم فی بیتک یزید الله فی برکتک؛ای انس! هر کس را ملاقات کردی به او سلام کن خداوند حسنات تو را افزون می‌کند، و در خانه خود نیز سلام کن خدا برکت تو را افزایش می‌دهد. (بحار الانوار ج. ۷۶ ص. ۳)
«اذا تلافیتم فتلا فوا بالتسلیم و التصافح، و اذا تفر قتم فتفرقوا بالاستغفار»؛ هر گاه به یکدیگر رسیدید با سلام و مصافحه با هم بر خورد کنید، و هر گاه جدا شدید با طلب آمرزش جدا شوید.
«اذا مرّبکم الرّجل و الطعام بین ایدیکم؛ فان سلّم علیکم فادعوه؛ و انّ لم ینسلم فلا یدعه احد»؛ اگر مردی بر شما گذشت در حالی که غذا در برابر شما بود، چنانچه به شما سلام کرد او را به غذا فرا خوانید و اگر به شما سلام نکرد کسی او را فرا نخواند. (همان ص. ۱۰۸)
«اذا دخل احدکم منزله فلیسلم علی اهله یقول: «السلام علیکم فان لم یکن له اهل فلیقل: «السلام علینا من ربنا» و لیقرأ (قل هوالله احد) حین یدخل منزله فانه ینفی الفقر؛ چون یکی از شما وارد خانه اش شود به خانواده اش سلام کند و بگوید: «السّلام علیکم»، و اگر خانواده ندارد بگوید: «السلام علینا من ربنا» و باید هنگامی که وارد خانه اش می‌شود «قل هو الله احد» را بخواند که فقر را بر طرف می‌کند.» (همان ص. ۱۰۷)
امیرمومنان علی علیه السلام
ان الله یحب افشاء السّلام؛ خداوند آشکار ساختن سلام را دوست می‌دارد. (روضة المتقین ج. ۱۲ ص. ۱۲۹)
«ایدووا بالسّلام قبل الکلام فمن یدا با لکلام قبل السّلام فلا تجیبوه؛ پیش از سخن گفتن سلام کنید. هر کس پیش از سلام کردن، به سخن آغاز کرد پاسخش را ندهید.» (همان)
«انّ من موجبات المغفرة بذل السّلام و حسن الکلام»؛ سلام کردن و سخن نیکو گفتن مایه آمرزش است. (غررالحکم ۱۹۷)
ابخل النّاس من بخل بالسّلام؛ بخیل‌ترین مردم کسی است که به سلام کردن بخل ورزد.
«من لقی فقیراً مسلماً فسلّم علیه خلاف سلامه علی الغنی لقی الله عزّ و جلّ یوم القیامة و هو علیه غضبان»؛ هر کس فقیر مسلمانی را ملاقات کند و بر خلاف سلام که به ثروتمند می‌کند به او سلام نماید، روز قیامت خدا را در حالی ملاقات می‌کند که بر او خشم گرفته است. (روضة الواعظین ج. ۲ ص. ۴۵۴)
امام حسین علیه السلام
السّلام سبعون حسنة تشع و ستون للمبتدی، و واحدة للرّاد؛ سلام هفتاد حسنه دارد. شصت و نه حسنه برای کسی که سلام کرده، و یک حسنه برای کسی که پاسخ گفته است. (تحفت العقول ص. ۱۷۷)
امام باقر علیه السلام
انّ السّلام اشم من اسماء الله عزّ و جلّ؛ سلام، نامی از نام‌های خداوند بزرگ است. (الفقیه ج. ۱ ص. ۲۴۱)
امام صادق علیه السلام
«انّ الله عزّ و جلّ قال: البخیل من بحل بالسّلام؛ خداوند فرموده است: بخیل کسی است که به سلام کردن بخل کند.
اقرأ وا من لقبتم من اصحابکم السّلام، و قولوا لهم: انّ فلان بن فلان یقرئوکم السّلام...»؛ به هر یک از یاران خود می‌رسید سلام برسانید و به آنان بگویید: فلانی پسر فلانی به شما سلام می‌رساند.... (کافی ج. ۲ ص. ۶۴۹)
لقمان حکیم
یا بنی ابد النّاس بالسّلام و المصافحة قبل الکلام؛ پسرم! پیش از آن که با مردم سخن بگویی نخست به آنان سلام کن و با آنان مصافحه نمای. (الاختصاص، ص. ۳۳۳).
آثار سلام در روایات
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم
افشوا السّلام بینکم تحابوا؛ به یکدیگر بلند سلام کنید تا موجب محبت میان شما شود. (نهج الفصاحه ص. ۷۳)
افشوا السّلام تسلموا؛ بلند سلام کنید تا سلام بمانید. (جامع الاخبار ص. ۱۰۴)
«متی لقبت من امّتی احداً فسلم علیه یطل عمرک، فاذا دخلت بینک فسلّم علیهم یکثر خیرک»؛ هر گاه کسی از امّت مرا ملاقات کردی به او سلام کن تا عمرت طولانی شود، و هر گاه وارد خانه خود شدی به اهل خانه سلام کن تا خیر تو افزون گردد.»
«من لقی عشرة من المسلمین فسلّم علیهم کتب الله له عنتق رقبة؛ هر کس ده نفر از مسلمانان را ملاقات کند و به آنان سلام نماید خداوند آزادی یک بنده را برای او خواهد نوشت.»
«ان اردت ان یکثر خیر بیتک فاذا دخلت منزلک فسلّم علیهم؛ اگر می‌خواهی خیر و برکت خانه ات افزون شود هر گاه وارد خانه می‌شوی به اهل خانه سلام کن.» (جامع الاحادیث شیعه ج. ۱۶ ص. ۸۳۸)
امیرمومنان علی علیه السلام
«لکل داخل دهشة فابدا بالسّلام»؛ هر وارد شونده‌ای دهشتی دارد، پس ابتدا به سلام کنید. (غررالحکم ص. ۵۷۹)
امام صادق علیه السلام
من قال: السّلام علیکم فهی عشر حسنات و من قال: سلام علیکم و رحمة الله فهی عشرون حسنة و من قال: سلام علیکم و رحمة الله و برکاته فهی ثلاثون حسنة؛ هر کس بگوید: «السّلام علیکم» ده حسنه دارد، و هر کس بگوید: «سلام علیکم و رحمة الله» بیست حسنه دارد، و هر کس بگوید: «سلام علیکم و رحمة الله و برکاته» سی حسنه دارد. (وساءل الشیعه ج. ۸ ص. ۴۴۴)
استحباب سلام و وجوب پاسخ آن
پیامبر اکرم صلی الله علیه واله و سلم
السّلام تطوع و الرّد فربضة؛ سلام کردن مستحب است، اما پاسخ آن واجب. (کافی ج. ۲ ص. ۶۴۴)
امام صادق علیه السلام
ابوکهمش: قلت لابی عبدالله علیه السلام: عبدالله بن ابی یعفور یقرنوک السّلام قال: و علیک و علیه السّلام، اذا اتیت عبدالله فاقرئه السّلام؛ به امام صادق علیه السلام گفتم: عبدالله بن ابی یعفور به تو سلام می‌رساند. فرمود: بر تو و بر او سلام باد، هر گاه نزد عبدالله رفتی به او سلام برسان. (وساءل الشیعه ج. ۸ ص. ۴۴۹)
سلام کردن به چه اشخاصی مکروه یا حرام است؟
با توجه به مطالب گفته شده، سلام کردن از جمله مستحباتی است که در دین بر آن تأکید فراوانی شده است. اما در برخی موارد، این عمل، استحباب خود را از دست داده و مکروه به شمار می‌رود.
از جمله مواردی که سلام کردن مکروه است عبارت است از:
- سلام کردن مردان به زنان جوان: در سیره امام علی (ع) آمده است که ایشان مانند پیامبر (ص) به زنان سلام می‌کرد، ولی از سلام کردن به زنان جوان کراهت داشت.
- سلام کردن به نمازگزار: برخی از فقها با جمع بین روایات مربوط به سلام کردن به نمازگزار، به این نتیجه رسیده‌اند که سلام کردن به نمازگزار مکروه است. با این حال؛ برخی از فقها، نهی از سلام بر نمازگزار را نهی ارشادی دانسته و لذا آن‌را مکروه ندانسته‌اند.
- کسی که در حال تشییع جنازه است.
- کسی که در حال رفتن به نماز جمعه است و کسی که در حمام است. درباره علت این کراهت گفته شده که دو گروه اول به دلیل این که نباید معطل شوند، سلام کردن به آنان مکروه است و گروه آخر به دلیل این‌که سلام کردن به او معمولاً همراه با نگاه کردن به آن شخص است و نگاه به او و مطلع شدن از احوال او کار خوشایندی نیست، از این امر نهی شده است. البته ممکن است که بگوییم، سلام کردن این افراد به دیگران مکروه است.
درباره برخی دیگر از گروه‌ها نیز روایاتی وجود دارد که توصیه به آن می‌کند که به آنان سلام ندهیم.
این توصیه‌ها از دیدگاه برخی دلالت بر حرمت دارد. این افراد عبارت‌اند از:
- قماربازان.
- شرابخواران.
- کسانی که اهل بربط و طنبور از آلات موسیقی هستند.
- کسانی که به شوخی و برای سرخوشی به مادران مردم فحش و ناسزا می‌گویند.
- شاعران؛ البته منظور شاعرانی است که اشعارشان حول موضوعات و امور باطل است.
- یهودیان و مسیحیان.
درباره سلام به اهل کتاب در برخی روایات آمده که اگر رابطه با آنان برای انسان لازم است، در این حالت سلام کردن به آن‌ها اشکالی ندارد. در قرآن کریم نیز توصیه شده که در صورت مشاهده نکردن دشمنی از طرف آنان، ما نیز می‌توانیم به آن‌ها محبت کنیم و سلام نیز نوعی محبت است.
سلام کردن به شخص وهابی، اگر این شخص ناصبی نباشد، اشکالی ندارد؛ زیرا در روایات شخص ناصبی از اهل کتاب نیز بدتر دانسته شده است؛ و نیز به این دلیل که سلام کردن پیام دوستی به طرف مقابل دارد و این در حالی است که ما وظیفه داریم که با دشمنان اهل‌بیت (ع) دشمن بوده و نسبت به آنان بغض و دشمنی داشته باشیم.
