در جریان سیل اخیر در استان‌های کشور که منجر به فوت 44 نفر از هموطنان و خسارت جدی به بخش کشاورزی، دام، روستاها و حتی خانوارهای شهری شد بسیاری بر این باورند که سیاست‌های اشتباه گذشته باعث شد چنین رخدادهای عجیب و غریب در کشور اتفاق بیفتد.
همتی کارشناس مسائل اقتصادی بر این باور است که می‌توان با اقدامات آبخیزداری جلوی خطرات سیل را گرفت و سفره‌های زیرزمینی را تقویت کرد حتی می‌توان با عملیات آبخیزداری نیازی به سدسازی‌های گسترده که باعث تغییر در اکوسیستم‌های منطقه می‌شود نداشت.
این کارشناس اقتصادی همچنین معتقد است که در سال 1381 و دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی و پس از ادغام جهاد سازندگی در وزارت کشاورزی معاونت آبخیزداری حذف و جزو زیرمجموعه سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور شد و همین منجر به کاهش بودجه آبخیزداری به کمتر از یک دهم و کند شدن فعالیت‌های آبخیزداری در کشور شد.
برای بررسی بیشتر موضوع با «هوشنگ جزی» مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک و دبیر ستاد هماهنگی اجرای طرح‌های آبخیزداری گفت‌وگو کردیم.
وی در پاسخ به اینکه آیا می‌توان با عملیات آبخیزداری در کشور جلوی سیل‌های مخرب را گرفت، گفت: آبخیزداری مدیریت یکپارچه و چند جانبه در محدوده جغرافیایی است و می‌توان با مدیریت صحیح این حوزه‌ها جلوی سیل و خسارت‌های ناشی از آن را گرفت ضمن اینکه آب‌های زیرزمینی را نیز تقویت کرد.
جزی در پاسخ به این سوال که آیا عملیات آبخیزداری در کشور کافی نبوده که ما شاهد چنین سیل‌های مخرب و خسارت‌آور شدیم گفت: در سال‌های گذشته سیاست‌های نادرستی در کشور اعمال شد قبل از 1380 آبخیزداری به عنوان معاونت در وزارت جهاد کشاورزی بود و اعتبارات بسیار خوبی هم داشت به طوری که در همان سال‌ها توانستیم 26 میلیون هکتار مطالعات آبخیزداری در کشور انجام دهیم که 11 میلیون هکتار آن منجر به عملیات آبخوان‌داری و آبخیزداری شد.
دبیر ستاد هماهنگی اجرای طرح‌های آبخیزداری ادامه داد: در سال‌های 80 تا 81 و در دوره اصلاحات جهاد سازندگی در وزارت کشاورزی ادغام شد و معاونت آبخیزداری به یکی از زیر مجموعه‌های سازمان جنگل‌ها تبدیل شد و متناسب با آن میزان بودجه و اعتبارات این بخش به شدت کاهش یافت.
وی ادامه داد: طی چند سال گذشته حجم اعتبارات به اندازه‌ای کاهش یافته بود که ما نتوانستیم حتی مطالعاتمان را به طور کامل انجام دهیم و به همین دلیل از برنامه‌های اصلی خود بازماندیم.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک اعلام کرد: سال گذشته به دستور مقام معظم رهبری از محل صندوق توسعه ملی 200 میلیون دلار معادل 700 میلیارد تومان برای آبخیزداری کشور اختصاص یافت که توانستیم عملیات آبخیزداری را در سطح 850 هزار هکتار انجام دهیم و کمک کرد بخشی از عقب‌ماندگی را جبران کنیم.
وی ادامه داد: اگر دستور هوشمندانه مقام معظم رهبری نبود بودجه‌های جاری به اندازه‌ای کم و ناچیز است که نمی‌توان کاری از پیش برد.
جزی همچنین گفت: با این وضع آنچه که سال گذشته به بخش آبخیزداری اختصاص یافت یک سوم مبلغی است که در برنامه ششم متعهد به اجرای آن هستیم.
وی ادامه داد: براساس برنامه ششم توسعه قرار است 10 میلیون هکتار از اراضی کشور عملیات آبخیزداری انجام شود و اگر هزینه آبخیزداری هر هکتار را یک میلیون تومان در نظر بگیریم 2 هزار میلیارد تومان برای اجرای برنامه ششم توسعه نیاز است اختصاص یابد.
وی با تاکید بر اینکه طی سال‌های گذشته آبخیزداری کشور مورد کم توجهی و بی‌مهری قرار گرفته است، گفت: در صورتی که عملیات آبخیزداری را توسعه دهیم نیاز به احداث سدهای مختلف نیست ضمن اینکه توسعه و پراکنش آب در همه حوزه‌ها به صورت عادلانه انجام خواهد شد و ما مجبور نخواهیم شد که تنها در خروجی حوزه‌ها اقدام به سدسازی کنیم .
جزی همچنین گفت: توزیع مناسب آب باعث خواهد شد که محیط زیست ما حفظ شود و جلو فرسایش خاک هم گرفته شود.
به گفته دبیر ستاد هماهنگی اجرای طرح‌های آبخیزداری کشور با اجرای طرح‌های آبخیزداری سالانه از فرسایش 9 تن در هکتار خاک جلوگیری خواهد شد.
به گفته جزی در حال حاضر فرسایش خاک کشور 16.7 تن در هکتار است و سالانه 250 میلیون متر مکعب خاک فرسایش یافته وارد سدها می‌شود می‌شود. در صورتی که مخزن سدی مانند امیرکبیر کرج 206 میلیون مترمکعب گنجایش دارد بنابراین ما سالانه ظرفیت یک سد خود را از دست می‌دهیم.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک گفت: آبخیزداری عملیات و مدیریتی است که می‌تواند به جلوگیری از بحران‌ها در کشور کمک کند. عملیات آبخیزداری هم مناسب برای زمان سیل و پرآبی و هم زمان خشکی است. عملیات آبخیزداری در مناطق کوهستانی می‌تواند سالانه به نفوذ 530 مترمکعب آب در هکتار کمک کند که این رقم در مناطق دشت به هزار مترمکعب خواهد رسید.
*درخواست مردم اصفهان به ایجاد عملیات آبخیزداری در بالادست قنوات
جزی گفت: اهمیت آبخیزداری در کشور به حدی است که از سراسر استان‌ها درخواست می‌کنند تا عملیات آبخیزداری در بالادست‌ها انجام شود تا آنها از خطرات سیل در امان بمانند و همچنین با تقویت سفره‌های آب زیرزمینی کشاورزی‌شان بهبود یابد.
وی گفت: همین الان نامه‌ای را از مردم اصفهان دریافت کردم که درخواست کردند عملیات آبخیزداری در بالادست قنوات استان احداث شود تا ضمن اینکه از خطرات سیل در امان بمانند به معیشت آنها هم کمک شود.
دبیر ستاد هماهنگی اجرای طرح‌های آبخیزداری در پاسخ به این سوال که چه اقداماتی لازم است تا با انجام آن از خسارت سیل‌هایی همچون سیل اخیر در امان بمانیم، گفت: لازم است علمیات آبخیزداری در بالادست‌ها انجام شود تا با نفوذ آب به زمین سیل جاری نشود.
وی ادامه داد: اما مشکل بزرگ در داخل شهرها و روستا‌هایی است که مسیل‌ها را مسدود کرده‌اند و تغییر کاربری داده‌اند مثلا محل عبور سیل را به جاده تبدیل کرده‌اند و به اسم توسعه اراضی با انواع تغییر کاربری‌ها احداث ساختمان احداث کرده‌اند که مشکل اصلی در شهرها و روستاها از این جا ناشی می‌شود.
وی ادامه داد: دره‌ها را بسته‌اند و رستوران زده‌اند و این اتفاقات را ما در شیراز بارها دیدیم و اینها باعث شد که این سازه‌ها جلوی سیل را بگیرد و خسارت‌های ناگواری به بار آورد.
جزی تاکید کرد: در سیل‌های اخیر هر کجا عملیات آبخیزداری انجام شده بود جلوی سیل و ویرانی را گرفت و خسارت‌ها به حداقل رسید بنابراین باید دولت و مسئولان اهمیت آبخیزداری را بیش از گذشته بدانند و با اختصاص بودجه مناسب بخش‌های اجرایی را در انجام این کار کمک کنند.
