از تونلی پیچ در پیچ در دل کوه با دیوارهایی بتنی عبور کردیم و هر چه پایین‌تر می‌رفتیم به عمق زمین نزدیک‌تر؛ پس از پوشیدن روپوش و پاپوش‌هایی برای جلوگیری از آلودگی احتمالی، راهی سالن خوراک دهی (UF6 طبیعی) و جمع آوری محصول (UF6 غنی شده زیر 5 درصد) و پس از آن سالن غنی‌سازی شدیم با 1044 سانتریفیوژ IR1 در شش زنجیره 174 تایی. چهار زنجیره 174 تایی مشتمل بر 696 سانتریفیوژ IR1 که بعد از چهار سال، مجددا خوراک دهی به آنها آغاز شده و این روند طی چند روز تکمیل می‌شود و دو زنجیره 174 تایی هم که گوشه دیگر سالن منتظرند تا به چرخه تولید ایزوتوپ پایدار بپیوندند.
به گزارش فارس قبل از ورود به این سالن‌ها یک دستگاه سانتریفیوژ IR1 مستقر در یکی از دالان‌ها برای انجام تحقیق مقدماتی و فعالیت‌های تحقیق و توسعه در ارتباط با تولید ایزوتوپ‌های پایدار (پروژه مشترک ایران و روسیه) توجه همه را جلب کرد.
18 آبان ماه و در چهارمین روز ورود ایران به گام چهارم کاهش تعهدات برجامی و صدور دستور رئیس شورای عالی امنیت ملی مبنی بر آغاز گازدهی به سانتریفیوژها در تأسیسات غنی سازی شهید مسعود علیمحمدی (فردو) به همراه جمعی از خبرنگاران رسانه‌های داخلی راهی این محل شدیم تا از نزدیک روند اقدامات انجام شده را مشاهده کنیم.
این دژ مستحکم و نفوذناپذیر در قعر زمین و مقاوم در برابر هر تهدید در نزدیکی قم و با چشمان تیزبین حافظان این سرزمین، شاهدی بر این مدعاست که «ایران» و «ایرانی» علیرغم بدعهدی‌های طرف‌های برجامی و خصومت‌های دشمنان این مرز و بوم و انواع و اقسام سنگ‌اندازی‌ها، هر آنچه می‌اندیشد را می‌تواند به منصه ظهور برساند. فرزندان این آب و خاک با تکیه بر توان بومی شاهکاری را در دل کویر برای نسل‌های آینده به یادگار گذاشتند.
اینجا هم مثل نطنز دوربین‌های آبی رنگ آژانس مستقر بود و به گفته مسؤول این سایت، دوربین‌ها از مراحل انتقال خوراک و ... عکسبرداری کرده و پس از حضور بازرسان به درخواست آنها و با حضور نماینده‌های پادمان ایران و حفاظت، تراشه حاوی تصاویر فقط به رویت بازرسان رسیده و سپس توسط ایران معدوم می‌شود.
به گزارش فارس، 14 آبان ماه و در پایان سومین فرصت 60 روزه ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام برای اجرای تعهدات بانکی و نفتی خود و در راستای اجرای مصوبه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی، حسن روحانی (+) رئیس جمهوری اسلامی ایران گام چهارم کاهش تعهدات را اعلام و به سازمان انرژی اتمی دستور داد تا از 15 آبان ماه گازدهی به سانتریفیوژها در تأسیسات فردو را آغاز کند. پس از آن بود که «کاظم غریب‌آبادی» سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس در نامه‌ای آژانس را از این اقدام ایران مطلع کرد و در این نامه از بازرسان آژانس خواسته شده بود که برای نظارت بر این روند در ساعت مقرر در فردو حضور یابند.
بالاخره این روند در ساعات اولیه چهارشنبه 15 آبان کلید زده شد، با انتقال گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6 از سایت غنی سازی نطنز به سایت غنی سازی فردو، آن هم به خاطر نزدیکی مسافت و تسریع در سرعت. حوالی ظهر چهارشنبه مخزن ۲۸۰۰ کیلویی حاوی حدود ۲ هزار کیلوگرم گاز هگزافلوراید اورانیوم UF6 انتقال یافته از نطنز، در سالن خوراک دهی مجتمع شهید علیمحمدی فردو قرار گرفت.
پس از انتقال مخزن و اتصال آن به خطوط خوراک‌دهی و انجام موفقیت آمیز همه عملیات فنی مرتبط شامل خلأ سازی نهایی، کنترل ماشین‌های سانتریفیوژ و شیرها و چک کردن سیستم‌های کنترل و اتوماسیون و راه اندازی بخش‌های جمع آوری و اتمام عملیات پسیواسیون، در دقایق اولیه روز پنجشنبه عملیات گازدهی زنجیره‌ها و ماشین‌های سانتریفیوژ و جمع آوری اورانیوم غنی شده در سایت فردو آغاز شد. بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفته بود که روز پنجشنبه از محصول نمونه گیری شده و آژانس این نمونه‌ها را می‌بیند و حوالی ساعت ۱۰ و ۱۱ صبح شنبه به سطح ۴.۵ درصد می‌رسیم. کمالوندی در نشست خبری که بعد از بازدید خبرنگاران از سایت فردو برگزار شد اعلام کرد که بازرسان روز یکشنبه نمونه غنی شده در فردو را بررسی و راستی آزمایی می‌کنند.
پس از آن بود که روز دوشنبه 21 آبان ماه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی روند گازرسانی به فردو را تأیید کرد.
به گزارش فارس، بر طبق برجام مقرر شده بود که ایران تاسیسات فردو را به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری تبدیل کند. روزگاری این مکان بعد از نطنز شاهد غنی سازی 20 درصد هم بود که با برجام این روند متوقف شد. در برجام آمده بود که تا 15 سال هیچ مواد هسته‌ای به این محل وارد نشده و غنی سازی صورت نگیرد. ولی با خلف وعده طرف‌های برجامی، ایران بر طبق برجام و با استناد به بند 36 برجام غنی سازی در فردو را دوباره از سر گرفت البته با غنای زیر 5 درصد و اکنون در این مکان براساس تأیید آژانس، اورانیوم با غنای 4.5 درصد تولید می‌شود.
گفتنی است کمالوندی در این خصوص گفته بود که غنی سازی ۵ درصد به سازمان دستور داده شده، ولی این ظرفیت در سازمان وجود دارد که غنی سازی پنج، ۲۰ یا ۶۰ درصد را نیز انجام دهیم.
آنگونه که در برجام هم آمده بود تولید ایزوتوپ پایدار در برنامه آینده فردو قرار دارد و در حال حاضر مرحله انجام تحقیقات مشترک بین ایران و روسیه در جریان است و در همین راستا نیز محل احداث مرکز تحقیقات ملی جداسازی و توسعه کاربرد ایزوتوپ‌های پایدار در فردو که 22 مرداد ماه امسال با حضور علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی کلنگ زنی شد، فوندانسیون آن نیز ریخته شده بود.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در این باره در جمع خبرنگاران عنوان کرد: قرار نیست به دو زنجیره 174 تایی اورانیوم تزریق کنیم و اینها برای ایزوتوپ‌های پایدار در نظر گرفته شده‌اند و در حال حاضر ایران در حوزه جداسازی عناصر سبک در جایگاه بسیار خوبی قرار دارد.گفتنی است سند همکاری ایران و روسیه در زمینه تولید ایزوتوپ پایدار در چارچوب برجام و در سایت فردو دی ماه 1395 در مسکو توسط کمالوندی و طرف روس امضا شده بود.
کمالوندی درباره اینکه چه زمانی از حوزه تحقیق در ایزوتوپ‌های پایدار خارج می‌شویم هم بیان کرد: این کار سه مرحله داشته که دو مرحله آن تقریبا تمام شده و در مرحله نوشتن قرارداد هستیم که بتوانیم کار راه اندازی زنجیره را برای تولید شروع کنیم. برای این کار هفته گذشته متخصصان روسیه آمده بودند و بحث‌های کارشناسی صورت گرفته و در یک تا یک ماه و نیم آینده قرارداد تجاری آن را منعقد خواهیم کرد.
وی افزود: حتی بدون روس‌ها می‌توانیم این کار را صورت دهیم، البته به دلیل اینکه روسیه تا الان همکاری خوبی با ما داشته از جمله در بحث نیروگاهی و حمایت از حقوق حقه ایران در برجام و همچنین به دلیل اینکه روس‌ها نسبت به ما خیلی جلوتر هستند و 150 نوع آن را تولید می‌کنند و ما باید 11 نوع تولید کنیم، باید حتما این کشور را کنار خودمان داشته باشیم.
گرچه وسعت و قابلیت فعالیت فردو در مقایسه با نطنز کمتر است، ولی نمی‌توان اهمیت استراتژیک آن را نادیده گرفت. چه تلاش‌هایی طرف‌های برجامی صورت دادند که این محل را تعطیل کنند ولی بخت با آنها یار نبود.
گفتنی است با اقدام به گازدهی به سانتریفیوژها در فردو و براساس اعلام سخنگوی سازمان انرژی اتمی ظرفیت غنی سازی کشور تا حدود 9 هزار و 500 سو افزایش یافته و 87 تا 90 درصد به غنی سازی قبل از برجام نزدیک شده‌ایم. قبل از برجام سوی عملیاتی ما حدود 11 هزار سو بود و بعد از گام سوم، این میزان به هشت هزار و 600 سو رسیده بود که با عملیاتی شدن فردو به 9 هزار و 500 سو افزایش یافته است.
به گزارش فارس، بند پنج برجام درباره فردو می‌گوید:« ایران بر اساس برنامه بلندمدت خود، برای ۱۵ سال، فعالیت‌های مرتبط با غنی سازی اورانیوم، از جمله تحقیق و توسعه تحت نظارت پادمانی خود را صرفا در تاسیسات غنی سازی نطنز انجام خواهد داد، سطح غنی سازی اورانیوم خود را تا سقف ۳.۶۷ درصد نگه خواهد داشت، و در فردو، از هرگونه غنی سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه غنی سازی اورانیوم و از نگاهداری هرگونه مواد شکافت پذیر خودداری خواهد ورزید.»
بند ششم برجام عنوان می‌کند: «ایران تاسیسات فردو را به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری تبدیل خواهد کرد. همکاری بین‌المللی از جمله به شکل سرمایهگذاریهای مشترک علمی در حوزههای تحقیقاتی مورد توافق ایجاد خواهد شد. ۱۰۴۴ ماشین IR1 در قالب شش آبشار در یک بال در تاسیسات فردو باقی خواهد ماند. دو عدد از این آبشارها به همراه زیرساخت‌های مربوطه بدون اورانیوم به چرخش ادامه خواهد داد و از جمله از طریق اصلاح مقتضی زیرساختها، برای تولید ایزوتوپ‌های پایدار منتقل خواهد شد. چهار آبشار دیگر به همراه کلیه زیرساخت‌های مربوطه به صورت ساکن باقی خواهند ماند. کلیه سانتریفیوژهای دیگر و زیرساخت‌های مرتبط با غنی سازی جمع آوری و تحت نظارت مستمر آژانس به نحو مشخص شده در پیوست یک انبار خواهد شد.»
از سوی دیگر بندهای ۴۴ تا ۵۱ ضمیمه یک برجام نیز به فردو اختصاص یافته است: از جمله اینکه این تأسیسات به مرکز تحقیقات هسته‌ای، فیزیک و تکنولوژی تبدیل می‌شود و به مدت ۱۵ سال، ایران در فردو، فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه مربوط به غنی سازی اورانیوم نخواهد داشت و هیچ گونه مواد هسته‌ای نگهداری نخواهد کرد. ایران به مدت ۱۵ سال تا ۱۰۴۴ عدد ماشین سانتریفیوژ IR1 در یکی از سالن‌های فردو نگهداری خواهد کرد که جزییات آن در ضمیمه یک برجام آمده است.
در برجام همچینین آمده است: «ایران به مدت ۱۵ سال فعالیت‌های خود را در تولید ایزوتوپ‌های پایدار توسط ماشین سانتریفیوژ در تاسیسات فردو محدود کرده و بیشتر از ۳۴۸ ماشین سانتریفیوژ IR-1 برای این منظور استفاده نخواهد کرد...به منظور نظارت بر تولید ایزوتوپ‌های پایدار و عدم وجود مواد و یا فعالیت‌های هسته‌ای اظهار نشده در فردو، ایران به مدت ۱۵ سال به آژانس امکان بازرسی‌های معمول و در صورت تقاضای آژانس، بازرسی روزانه از تاسیسات فردو را فراهم خواهد کرد.»
*آهنگ چرخش سانتریفیوژها سکوت چهار ساله را شکست
با گازرسانی به فردو، سانتریفیوژها در این مکان جان تازه‌ای گرفتند و آهنگ چرخش سانتریفیوژها سکوت چهار ساله این محل پس از برجام را شکسته بود. البته این اقدام ایران، نه تنها واکنش آمریکا و عربستان را به همراه داشت بلکه صدای تروئیکای اروپایی (+) را نیز در آورد و با اینکه به قول کمالوندی خودشان بدهکارند، از گام چهارم ایران ابراز نگرانی کرده و این اقدام را به منزله تسریع اقدامات ایران در زمینه فاصله گرفتن از برجام خواندند.
لازم به ذکر است، محمدجواد ظریف پاسخ آنها را در توئیتی داد و نوشت: «به تعهدات خود ذیل برجام کاملا پایبند بوده‌ایم. فقط یک تعهد را نشان دهید که در ۱۸ ماه گذشته به آن عمل کرده‌اید. وقتی که شما مشغول دفع‌الوقت بودید، ایران مکانیسم رفع اختلاف را به جریان انداخت و آن را به اتمام رساند. ما اکنون در حال استفاده از اقدامات جبرانی مندرج در پاراگراف ۳۶ برجام هستیم.»
حسن روحانی رئیس جمهوری نیز روز سه‌شنبه 21 آبان ماه در اظهاراتی گفت: همه فکر می‌کردند آمریکا از برجام خارج شود، ما هم ساعتی بعد از برجام خارج می‌شویم و بلافاصله تحریم‌ها بر می‌گردد، ما این کار را نکردیم و دست آنها را خوانده بودیم. 1+4 با ما تماس گرفتند و گفتند یک ماه به ماه مهلت دهید، بعد گفتن سه ماه به ماه مهلت دهید، یک سال ما صبر کردیم هیچ کس در دنیای امروز نمی‌تواند به ما ایراد بگیرد و بگوید چرا از تعهدات برجامی خارج می‌شوید و فردو را راه‌اندازی کردید. برای اینکه ما یک سال صبر کردیم، اگر روز اول این کار را نمی‌کردیم می‌گفتند اینها مقصر هستند و لذا نتوانستند تا همین الان (پرونده) ما را به شورای امنیت برگردانند چون با منطق داریم کار و حساب شده حرکت می‌کنیم.
براساس اظهارات رئیس جمهور و همچنین وزیر خارجه در حال حاضر مذاکرات نیز در جریان است و آنگونه که ظریف (+) گفته بود «الان هم با طرف‌های مختلفی که مایلند برجام را حفظ کنند در حال گفتگو هستیم، فرانسوی‌ها کماکان گفتگوهایشان را ادامه می‌دهند و همچنین سایر کشورهایی که علاقه مند به این موضوع هستند.ما هم همیشه در را به روی مذاکره و رسیدن به تفاهم باز می‌گذاریم.» البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که با توجه به تجربه گذشته و عدم بهره‌مندی اروپا از فرصت 180 روز قبلی، می‌توان انتظار داشت که باز هم شاهد این چرخه بی عملی اروپا در آینده نزدیک خواهیم بود.
