این روز‌ها بچه‌ها اطلاعات خیلی زیادی درباره این مخدرهای جدید دارند. فرقی نمی‌کند اهل مصرف باشند یا نه. فضای مجازی اطلاعات بچه‌ها را در این حوزه‌ها به طور ناباورانه‌ای بالا برده و برخی اسامی مواد، معادل انگلیسی آن‌ها و نحوه اثرگذاری‌شان را بیشتر از درس‌های دبیرستان و دانشگاه از حفظ هستند.
به گزارش ایران سراغ آوا و علی می‌روم. آوا ۱۸ سال دارد و علی ۱۷ ساله است. آوا، ال‌اس‌دی، ماشروم، دی‌ام‌تی، کتامین و زولپیدم را از موادی معرفی می‌کند که این روز‌ها همسن و سال‌هایش مصرف می‌کنند. به گفته او، «وید» (نوعی پودر گیاهی) هم این روز‌ها خیلی مصرف می‌شود. ماشروم (نوعی قارچ خوراکی) گرمی ۸۰ هزار تومان، ال‌اس‌دی ورقی ۱۵۰ هزار تومان، بسته گرمی وید ۳۰ و ۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسند. البته وید را معمولاً خود بچه‌ها کلی می‌خرند و می‌پیچند. بستگی به پول توی جیبت دارد که بسته چند گرمی بخری.
از علی هم درباره اعتیادآور بودن و اثرگذاری این مواد جدید که به چشم مادر‌ها و پدر‌ها ترسناک و برای بچه‌ها مثل تفریح است، می‌پرسم. علی در جواب می‌گوید: «این مواد اعتیاد جسمی نمی‌آورند مثلاً همین گل که این چند ساله خیلی مصرف‌کننده پیدا کرده، اعتیاد ذهنی روانی داره و بیشتر حواس‌پرتی میاره. با ال‌اس‌دی و ماشروم هم بچه‌ها «تریپ» می‌کنند. اصطلاح good trip و bad trip یعنی اون حس و حالی که از دنیا جدات می‌کنه. اگه یکی سفر بدی داشته باشه ممکنه چنان خاطره بدی از مصرف مواد تو ذهنش باقی بمونه که دیگه سمت مصرف نره، اما برعکسش هم هست. یه تصور ذهنی خوب و یه سفر خوب می‌تونه فرد رو کنجکاو کنه که دائم بخواد مصرف کنه. این روزا مصرف دی‌ام‌تی زیاد شده، گیاهی از خانواده روانگردان‌ها است و سال‌ها پیش هم مردم بومی امریکا و استرالیا در مراسم آیینی از این مواد استفاده می‌کردند. اصلاً جنبه شادی‌آوری نداره و کاملاً روانگردانه. کتامین (نوعی دارو) هم این روز‌ها زیاد می‌خرند، اگه یه آشنا تو بیمارستان داشته باشی با ۱۰ هزار تومان می‌تونی ۱۰ بار کتامین مصرف کنی. با دوز ۵۰۰ میلیگرمی هم در اختیار مصرف‌کننده‌ها قرار می‌گیره، هم میشه تزریق کرد، هم مثل کوکائین از طریق بینی میشه کشید. اگه آشنا نداشته باشی ناصرخسرو با ۶۰ هزار تومان می‌تونی کتامین بخری.»
با شنیدن این حرف‌ها و متعجب از آسانی دسترسی و ارزان بودن موادمخدر با سعید صفاتیان، کارشناس و پژوهشگر حوزه موادمخدر درباره نحوه اثرگذاری و خطرات گفتگو کردیم که می‌خوانید.
موادمخدر جدیدی که این روز‌ها توسط نوجوانان و جوانان مصرف می‌شوند، بیشتر با چه نام‌هایی عرضه می‌شوند و چه اثراتی بر بدن می‌گذارند؟
این مواد اکثراً روانگردان و به اصطلاح توهم‌زا هستند. موادی مانند ال‌اس‌دی، گرس یا گل زیاد مصرف می‌شوند. کروکودیل هم که به خاطر اثرات فوق‌العاده بدی که بر بدن داشت، دیگر کلاً از بازار حذف شده، نمونه‌های زیادی با نام‌های تجاری مختلف وجود دارند، اما در ساخت همه این مواد از پایه ترکیبات مشابهی به کار می‌رود. این مواد عوارض جسمانی زیادی ندارند. صنعتی‌ها برعکس مخدر‌هایی مثل تریاک و هروئین، عوارض روانی دارند و به‌خاطر تغییرات هورمونی در سیستم اعصاب مرکزی تأثیر می‌گذارند. البته بالا بردن ضربان قلب و افزایش فشار خون از اثرات منفی این مواد بر بدن هستند که می‌توانند با اوردوز شدن جان فرد را هم به خطر اندازند.
تغییرات هورمونی چه تأثیرات دیگری می‌تواند بر بدن داشته باشد؟
تغییرات در هورمون‌هایی مانند دوپامین و سروتونین می‌تواند ناپایداری خلقی، روان‌پریشی، اضطراب، توهم و نظایر آن را به‌دنبال داشته باشد. قطعاً فرد متوهم نسبت به فردی که مشکل جسمی دارد، برای جامعه بسیار خطرناک‌تر است.
بیشتر افراد با مصرف این مواد دچار چه توهم‌هایی می‌شوند؟
توهم حواس. مثلاً فرد می‌گوید که با هر کسی در هر جای دنیا می‌توانم صحبت کنم یا مثلاً خلبان را در هواپیما در آسمان می‌بینم. توهم لامسه هم ایجاد می‌شود به‌عنوان مثال فرد فکر می‌کند که روی پوستش کرم در حال راه رفتن است. حتی ممکن است حواس پنجگانه با هم مختلط شوند؛ مثلاً فرد می‌گوید که می‌توانم صدای رنگ آبی را بشنوم یا اینکه برای دیدن اجسام لازم نیست نگاهشان کنم، چشم بسته هم می‌توانم اجسام را ببینم. بعضی‌ها هم فکر می‌کنند، کسی همیشه دنبال آن‌ها است یا پلیس در تعقیب آن‌ها است.
در مورد سفر‌ها یا تریپ‌ها هم می‌توانید کوتاه توضیح دهید؟
سفر خوب و بد به حالت‌های خلقی افراد برمی‌گردد. کسی که افسرده است ممکن است سفر بدی را تجربه کند و افراد خوشحال سفر‌های خوب را پررنگ‌تر تجربه می‌کنند.
برخی جوانان معتقدند این مواد اعتیادآور نیست. این تصور درست است؟
روانگردان‌ها برعکس مخدرهای سنتی که وابستگی جسمی می‌آورند، وابستگی روانی دارند یعنی خماری و درد بدن ندارند، اما فرد ممکن است حتی با یک بار مصرف کردن، وابسته شود.
بیشترین دلیل گرایش به موادمخدر صنعتی در سنین پایین چیست؟
بیشترین عامل کنجکاوی است، اما مسائل خانوادگی، دوستان و وجود فرد معتاد در خانواده می‌توانند در این امر مؤثر باشند.
در حال حاضر موادمخدر صنعتی از کدام کشور‌ها وارد می‌شوند؟
از طریق ترانزیت‌های مسافرتی از ترکیه و اروپای شرقی مانند اوکراین، بلغارستان، رومانی و مجارستان حتی مرز‌های عراق وارد کشور می‌شوند. افزایش ناامنی در کشور‌های همسایه سبب تولید بالا و قوی شدن شبکه‌های قاچاق می‌شود.
بی‌اطلاعی ۷۰ درصد خانواده‌ها از پیامد‌های مخدر صنعتی
معاون اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر با اشاره به اینکه این روز‌ها جوانان بیشتر به‌صورت تفننی، موادمخدر صنعتی را مصرف می‌کنند، می‌گوید: ۶۰ تا ۷۰ درصد خانواده‌ها نسبت به پیامد‌های مصرف موادمخدر بی‌اطلاع هستند و سواد رسانه‌ای خانواده‌ها در بحث پیامد‌ها بسیار پایین است.
سرهنگ مهدی بهرامی می‌افزاید: در سال گذشته یک میلیون و ۸۰۰ هزار مورد آموزش چهره به چهره داشتیم و در شش ماهه نخست امسال هم یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از خانواده‌های دانش‌آموزان در مورد نحوه پیشگیری از اعتیاد آموزش‌های ویژه دیده‌اند. نمی‌خواهیم خانواده‌ها را نگران کنیم، اما با یکسری اطلاعات خیلی ساده در این حوزه می‌توان براحتی از اعتیاد در سنین پایین جلوگیری کرد. خانواده‌ها زمان‌های تلف شده زیادی در طول روز دارند و می‌توانند با آموزش مهارت‌های زندگی و طرز صحیح برخورد با فرزندان از فرزندان خود در برابر اعتیاد و مصرف موادمخدر محافظت کنند.
به گفته او، وزارت بهداشت و درمان، سازمان بهزیستی و سازمان‌های معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری‌ها باید حتماً در این حوزه ورود کنند تا با همکاری یکدیگر آگاهی‌بخشی خانواده‌ها در این حوزه بالا رود.
