حوادث و بلایا سالیانه جان صدها‌هزار نفر را می‌گیرد. نام کشور ما، ایران، نیز در میان پنج کشور اول بلاخیز در جهان دیده می‌شود؛ این در حالی است که هر یک از حوادث و بلایا برای شهروندان و جامعه عواقب طولانی‌مدتی دارد. از سوی دیگر، اگر حادثه یا بلایی روی دهد، دولت و سازمان‌های امدادرسان کمک خواهند کرد. با این‌حال، آمادگی تک‌تک شهروندان برای مقابله با بحران ضروری است و همین مسأله اهمیت آموزش همگانی را دوچندان می‌کند.
به گزارش شهروند همه ما باید یاد بگیریم چگونه آماده شویم و آماده بمانیم. آمادگی عمومی در برابر حوادث و بلایا دو فایده مهم دارد: نخست کاهش ترس و اضطراب و دیگری کاهش خسارات ناشی از سوانح. جامعه، خانواده و شهروندان باید بدانند هنگام وقوع آتش‌سوزی چه باید کنند و هنگام وقوع طوفان، زلزله یا سیل به کجا پناه ببرند. مردم باید آماده باشند تا هنگام ضرورت خانه خود را ترک کنند و در پناهگاه‌های عمومی استقرار یابند.
در چنین اوضاعی شهروندان باید بدانند چگونه نیاز‌های اولیه پزشکی خود را تأمین کنند. مردم با انجام اقداماتی می‌توانند دامنه خسارات ناشی از سوانح را کاهش دهند (ازجمله ساخت سیل‌بند، ارتفاع‌دادن به خانه‌های مسکونی یا جابه‌جایی محل سکونت از مسیر خطر و محکم‌کردن وسایلی که در جریان زمین لرزه احتمال سقوط آن‌ها می‌رود) یا به‌طور کلی خود را از گزند خطر دور نگه دارند.
چرا آمادگی ضرورت دارد؟
ممکن است امدادرسانان بلافاصله در محل وقوع حادثه حضور پیدا نکنند و گاهی ممکن است در جایی دیگر سرگرم امدادرسانی باشند. بعد از وقوع حوادث و بلایا، مردم ممکن است به دلیل وسعت ناحیه آسیب‌دید‌ه، نبود ارتباطات و مسدود شدن راه‌های دسترسی، برای مدت معینی صرفاً به امکانات خود متکی باشند.
برای آمادگی در چنین شرایطی می‌توان در هر منطقه برخی از شهروندان داوطلب را در قالب تیم‌های مردمی آموزش داد تا هنگام وقوع حوادث و بلایا بتوانند علاوه بر محافظت از خود و اطرافیان‌شان، به سایر آسیبدیدگان نیز کمک فوری بدهند. این تیم‌ها اطلاعات مربوط به حادثه را هنگام رسیدن نیرو‌های کمکی نیز در اختیار آنان قرار می‌دهند.
اعضای این تیم‌ها در مورد شناخت حوادث احتمالی و روش‌های آمادگی در برابر آن‌ها و نیز مهارت‌های اساسی سازماندهی، آموزش می‌بینند، به‌طوری که بتوانند تا زمان رسیدن نیرو‌های کمکی به خود، سایر اعضای خانواده، دوستان و همسایگان کمک برسانند. به این افراد آموزش‌هایی در مورد آمادگی در برابر حوادث، ایمنی در برابر حریق، ارایه کمک‌های اولیه پزشکی، انجام عملیات جست‌وجو و نجات اولیه، سازماندهی تیمی و آشنایی با حمایت روانی آسیبدیدگان هنگام وقوع حوادث و بلایا ارایه می‌شود. بعد از اتمام این دوره به اعضای گروه توصیه می‌شود رابطه خود را کماکان حفظ و با شرکت در مانور‌های محلی و سایر برنامه‌های مخصوص داوطلبان، آمادگی جامعه را در برابر حوادث و بلایا تقویت کنند.
محله آماده
برنامه‌های مقابله با بحران در سطح جامعه؛ می‌توان از مسئولان راجع به برنامه‌های مقابله با بحران در سطح جامعه سوالات زیر را پرسید: آیا جامعه برنامه مقابله با بحران دارد یا نه؟ آیا می‌توان نسخه‌ای از آن تهیه کرد؟ محتوای این برنامه چیست؟ این برنامه هر چند وقت یک‌بار به‌روز می‌شود؟ به عنوان شهروند، وظیفه ما در تدوین یا اجرای این برنامه چیست؟ در این برنامه کدام یک از حوادث بیشتر مورد ملاحظه قرار گرفته است؟
علاوه بر کسب اطلاع از برنامه جامعه، لازم است از برنامه‌های مقابله با بحران در محل کار، محل تحصیل کودکان و نیز سایر برنامه‌ها آگاه شد. از کارفرما یا مدیریت محل کار در مورد برنامه مقابله با بحران سوال شود. از مدیر مدرسه یا کودکستان محل تحصیل بچه‌ها نیز راجع به برنامه آن‌ها سوال شود.
برنامه مقابله با بحران در محل کار؛ مدیران یا کارفرمایان کارخانه‌ها باید برنامه‌ای برای ترک محل هنگام بروز بحران داشته باشند. این برنامه باید هر چند وقت یک‌بار همراه با کارگران و کارمندان تمرین شود. لازم است در مورد سیستم‌های گرمایشی، سرمایشی و تهویه ساختمان محل کار اطلاعاتی به دست آورد و اطمینان پیدا کرد که این سیستم‌ها ایمن و دارای فیلتر مناسب برای مقابله با آلودگی احتمالی است. کارمند یا کارگر باید هنگام ضرورت بتواند این سیستم‌ها را خاموش کند. راجع به این موضوع فکر شود که اگر کارمندان یا کارگران هنگام بحران نتوانند به خانه بروند، چه باید کرد؟ باید مطمئن شد امکانات کافی و مناسب برای مقابله با بحران در محل کار وجود دارد.
برنامه مقابله با بحران در مدرسه؛ از مدیر و سایر مسئولان مدرسه پرسیده شود که هنگام بروز بحران چگونه با خانواده‌ها تماس برقرار می‌کنند. آیا ذخایر کافی غذا، آب و سایر نیازمندی‌های اساسی در مدرسه برای مواقع بحران وجود دارد یا نه؟ آیا مدرسه پناهگاه دارد یا نه؟ در غیر این‌صورت بچه‌ها هنگام بحران باید کجا بروند؟ در مواردی که مدرسه دارای پناهگاه است، ضرورتی ندارد هنگام بحران با ماشین دنبال بچه‌ها رفت، زیرا ممکن است برای حفاظت از جان بچه‌ها ورودی‌های آموزشگاه را ببندند. می‌توان از طریق رسانه‌های جمعی اطلاعاتی در مورد باز یا بسته بودن مدارس کسب و در هر حال توصیه‌های مقامات مسئول را رعایت کرد.
برنامه ارتباط در شرایط اضطراری؛ هر خانواده باید برای شرایط اضطراری و بلایا برنامه ارتباطی داشته باشد و آن را تمرین کند.
موارد زیر را باید در برنامه ارتباطی خانواده در نظر داشت:
۱- همه اعضای خانواده باید شماره تلفن یکی از آشنایان یا بستگان را در نقاط دیگر شهر یا شهر‌های دیگر از حفظ بدانند تا در مواقعی که ارتباطات در منطقه آنان بر اثر حوادث و بلایای احتمالی مختل می‌شود، بتوانند از این طریق از احوال همدیگر مطلع شوند.
۲- همه اعضای خانواده از قبل باید محلی را تعیین کنند تا در صورت وقوع حوادث، اگر منزل‌شان تخریب شد و افراد در آن هنگام در جا‌های مختلف (مثلا محل کار، مدرسه و ….) بودند، بتوانند در آنجا دوباره دور هم جمع شوند و همدیگر را پیدا کنند. این مکان مثلا می‌تواند میدان محله یا مکان شناخته‌شده دیگری باشد.
۳- اعضای خانواده می‌توانند مکانی را تعیین کنند که برای یکدیگر پیغام بگذارند؛ مثلا می‌توانند درختی را معلوم کنند که پیغام‌های خود را بنویسند و به آن وصل کنند تا از حال هم باخبر شوند.
ارزیابی مخاطرات سازه‌ای
منظور از اجزای سازه‌ای یک منزل دیوارها، سقف‌ها و ستون‌های منزل است. لازم است که فردی متخصص مقاومت این اجزای سازه‌ای را در مقابل مخاطراتی که خانواده شما را تهدید می‌کند، بررسی کند. اگر این فرد متخصص بگوید که منزل شما به اندازه کافی در مقابل مخاطرات (مثلا سیل یا زلزله) مقاوم نیست، باید برای مقاوم‌سازی آن اقدام کنید. بهتر است قبل از آنکه منزلی را بخرید یا برای سکونت اجاره کنید، این موارد را از مشاور مسکن یا متخصصان مربوط بپرسید یا خودتان به آن‌ها دقت کنید:
۱- در مورد زلزله؛ آیا این منزل براساس استاندارد‌های اعلام‌شده (مثلا آیین‌نامه ۲۸۰۰) در مقابل زلزله مقاوم است؟
۲- در مورد سیل؛ آیا این خانه در حریم رودخانه قرار گرفته است؟ معمولا هنگام وقوع سیل سطح آب چقدر بالا می‌آید و این منزل در چه ارتفاعی از سطح زمین ساخته شده است؟
۳- در مورد سایر مخاطرات (مثلا آتش‌سوزی، توفان و...) باید مقاومت خانه ارزیابی شود.
البته این موارد را بهتر است یک متخصص ارزیابی کند. عاقلانه‌تر آن است که از ابتدا خانه‌ای را بخرید یا اجاره کنید که در مقابل مخاطرات احتمالی مقاوم باشد؛ چون مقاوم‌سازی سازه‌ای که در مقابل مخاطرات مقاوم نیست، ممکن است برای شما هزینه زیادی داشته باشد. فراموش نکنید که مهم‌ترین علت تلفات در حوادثی مانند زلزله در ایران مقاوم‌نبودن سازه‌هاست.
