همه یارانه ها را به مردم میدهیم یا نمیدهیم؟

"صراط" - بازخوانی سخنان رئیس جمهور از تیرماه 87 تا آذر 89 نشان می دهد، احمدی نژاد همواره بر اختصاص بخش عمده‌ای از یارانه ها به عمران، سرمایه‌گذاری و تولید و عدم اختصاص همه یارانه‌ها به مردم تاکید می کرد که این روزها ادبیات و عملکرد دولت تغییر 180 درجه ای کرده است.
به گزارش سرویس اقتصاد صراط قانون هدفمندسازی یارانه ها که از 28 آذرماه سال 1389 با قوت و قدرت هر چه تمام و همدلی و همکاری تمام قد مردم و همه قوا به مرحله اجرا درآمد، نقاط قوت بسیاری را با خود به همراه داشت که از آن جمله می توان به آغاز اصلاح ساختار غلط اقتصادی کشور پس از سی و اندی سال، عادلانه تر شدن توزیع یارانه‌ها و افزایش قدرت خرید طبقات ضعیف کشور، حرکت به سمت اصلاح رویه غلط مصرف انرژی در خانوارها و بخش خدمات و تولید، صرفه جویی قابل توجه در مصرف حاملهای انرژی و توقف رشد فزاینده مصرف این حاملها، جلوگیری از واردات چند میلیارد دلاری برخی حاملهای انرژی، کاهش شدید سطح قاچاق انواع سوخت، افت قابل توجه ضایعات نان و موارد  متعدد دیگر اشاره کرد.

همه این نقاط قوت در حالی قابل چشم پوشی نیست که اقتصاددانان و کارشناسان امر که همه آنها از مدافعان اجرای هدفمندی یارانه ها بودند، امروز معتقدند برخی از اهداف اصلی اجرای این قانون محقق نشده است و برخی سیاستهایی که دولت در فاز اول اجرای این قانون در پیش گرفت، مشکلاتی را به ویژه برای بخش تولید کشور که موتور محرکه اقتصاد است، ایجاد کرده است که لازم است قبل از اجرای فاز دوم این قانون، این نواقص رفع شود.

بر اساس آنچه مسئولان دولت از جمله شخص رئیس جمهور، وزیر اقتصاد، دبیر ستاد هدفمندسازی یارانه ها و مدیرعامل سازمان هدفمندی یارانه ها به طور رسمی اعلام کردند و اسناد آن نیز موجود است، در فاز اول اجرای این قانون و طی مدت یک سال ( از دیماه سال 89 تا آذر ماه 90) حدود 40 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی به مردم پرداخت شده است و برای کل سال 90 نیز سازمان هدفمندی یارانه ها 50 هزار میلیارد تومان بودجه گرفت که قراراست 40 هزار میلیارد تومان آن به عنوان یارانه نقدی به مردم پرداخت شود و از 10 هزار میلیارد تومان باقی مانده 4 هزار میلیارد تومان برای جبران زیان صنایعی مانند برق و گاز و 6 هزار میلیارد تومان آن برای تولید، حمل و نقل، شهرداری و صادرات غیرنفتی مصرف شود.

بر اساس قانون هدفمندی یارانه ها، قرار بود که 50 درصد درآمد حاصل از هدفمندی یارانه ها به عنوان یارانه نقدی به مردم پرداخت شود، 30 درصد به بخش تولید برای جبران هزینه های آن اختصاص یابد و 20 درصد هم برای جبران افزایش هزینه های دولت و همچنین امور عمرانی کشور تخصیص پیدا کند که دولت حق داشت 10 درصد از این سهم ها را جابجا کند و به سهم خانوار اضافه نماید. این نسبتها که برای سال 89 باید اجرا می شد بنا به اظهارات رسمی مسئولان دولت اجرا نشد و دولت از سهم خود به طور کامل گذشت و 20 درصد خود را که باید صرف امور عمرانی می شد به مردم پرداخت کرد. سهم 30 درصدی تولید هم بر اساس گزارش های رسمی دولت و مجلس به طور کامل اختصاص پیدا نکرد و بخشی از آن به صورت یارانه نقدی به مردم پرداخت شد.

برای سال 90 نیز رویه غلط سه ماهه سال 89 شکل قانونی به خود گرفت و مجلس به اصرار دولت و با این توجیه که درآمد یارانه نقدی تامین شود؛ نسبت یارانه های پرداختی را به این شکل اصلاح کرد که سهم 20 درصدی دولت که قرار بود صرف امور عمرانی شود، کاملا حذف شد، سهم تولید هم به 20 درصد کاهش پیدا کرد و قرار شد که 80 درصد یارنه ها به صورت نقدی به مردم پرداخت گردد.

یک سال از قانون هدفمندسازی یارانه ها به نحوی که در بالا به آن اشاره شد گذشت و اکنون رئیس جمهور از اجرای فاز دوم هدفمندسازی یارانه ها در سال جاری سخن به میان آورده و در یک اظهار نظر رسمی اعلام کرده است که " همه یارانه ها را به مردم می دهیم".

زمزمه اجرای فاز دوم به نحو یک سال گذشته یعنی پرداخت حداکثر یا تمام یارانه ها به مردم، سهم حداقلی یا صفر برای تولید و سهم صفر برای امور عمرانی بدون اجرای بندهای دیگر طرح تحول اقتصادی از جمله طرح تحول بانکی، مالیاتی و گمرکی و بدون توجه دولت به نظام جامع و پایدار تامین اجتماعی در حالی مطرح است که گروه اقتصادی خبرگزاری فارس اقدام به بازخوانی سخنان رئیس جمهور قبل از اجرای فاز اول هدفمندی یارانه ها از 4 تیر 87 تا 28 آذر 89 با استناد به سایت ریاست جمهوری کرده است تا ببیند اهداف اساسی که رئیس جمهور قبل از اجرای این قانون بیان داشته، محقق شده است یا اینکه دولت روند معکوسی را در پیش گرفته است و قبل از اجرای فاز دوم باید یک بازنگری اساسی در شیوه ای که در پیش گرفته صورت دهد.

رئیس جمهور در حالی در تاریخ 30 آذر 90 در راستای دوره چهارم سفرهای استانی دولت در شهرستان ورامین اعلام می کند که " همه یارانه‌ها به خود مردم داده می شود" که نگاهی به سخنان ایشان قبل از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها نشان می دهد که دولت می خواست با آزادسازی رقم بزرگی به اسم یارانه اقتصاد کشورر را زیرو روکند و بخش تولید، اشتغال وسرمایه گذاری را رونق دهد.
 
* رئیس جمهور: اقتصاد را زیرو رو می کنیم
 
احمدی نژاد در اولین نطق تلویزیونی خود در تاریخ 4 تیر 87 که طرح تحول اقتصادی را با طرح یارانه ها کلید زد، تصریح کرده بود:" با شرایط کنونی تخصیص یارانه‌ها نه تنها کار، اندیشه و تولید ایجاد نمی‌شود بلکه باعث می‌شود که بیشتر استخراج کنیم، بیشتر بفروشیم و بیشتر توزیع کنیم و مسایلی نظیر تورم را نیز تحمل نماییم. کل یارانه‌های توزیع شده در بخش فرآورده‌های نفتی با نفت 90 دلاری نزدیک به 90 هزار میلیارد تومان است که این مبلغ باید اقتصاد را زیر و رو کند و فعال نگه‌دارد. "
 
* تاکید ویژه احمدی نژاد بر یارانه تولید و صرف یارانه‌ها در امور عمرانی
 
علیرغم اینکه دولت و رئیس جمهور امروزه چندان از اعطای یارانه به بخش صنعت، کشاورزی، صادرات و صرف بخشی از یارانه ها به امور عمرانی و سرمایه گذاری حرفی نمی زنند و حتی در برخی موارد تاکید می کنند که از ابتدا هم قرار نبود به تولید یارانه نقدی داده شود، نگاهی به سخنان گذشته رئیس جمهور خلاف این مساله را نشان می‌هد کما اینکه در تاریخ 11 تیر 87 در جلسه بررسی طرح تحول اقتصادی در جمع مدیران خبرگزاری ها و مطبوعات تاکید کرده بودند، " ما حدود کار را الان داریم که چه میزان را باید بازتوزیع کنیم؛ و چه میزان را در هزینه های دولت (عمرانی) ببریم و مصرف ارز نفتی را کاهش بدهیم و چه مقدار از آن را در یارانة صنعت و کشاورزی و صادرات ببریم" .

یا اینکه در جمع اعضای کارگروه تحول اقتصادی در تاریخ 21 شهریور 1387 تاکید می کنند" حمایت از تولید و افزایش بهره وری ، کاهش مصرف انرژی ، کاهش استفاده از درآمدهای نفتی در هزینه های اجرایی و استفاده از آن در فعالیت های عمرانی و نیز پرداخت مستقیم به مردم را از ثمرات اصلاح نظام یارانه ای است"
همه این موارد نشان می دهد که پرداخت یارانه نقدی به مردم تنها بخشی از طرح بزرگ هدفمندی یارانه ها بوده است و دولت و شخص رئیس جمهور تا قبل از اجرای این طرح توجه ویژه به بخش های صنعت، کشاورزی، صادرات و به ویژه امور عمرانی داشته اند و هیچگاه صحبت از پرداخت همه یارانه ها به مردم نبود.
  
*  احمدی نژاد: 25 درصد یارانه ها را به توسعه عمران اختصاص می دهم
 
اینکه مدیرعامل سازمان هدفمندی یارانه ها عنوان می کنند، " سال گذشته سهم دولت از یارانه‌ها 20 درصد بود که دولت می‌خواست در بودجه‌های جاری و عمرانی این پول را تزریق کند که از حق خود گذشت" اولاً  باید پرسید آیا فعالیت عمرانی حق دولت است که از آن بگذرد و این که توقف فعالیت عمرانی و واریز پول آن به حساب مردم چه نفعی برای مردم دارد و چه ضررهای هنگفتی در بلند مدت نصیب همین مردم می کند. ثانیا، اهداف بزرگی که دولت و رئیس جمهور قبل از اجرای این طرح بر آن تاکید داشتند خلاف این مساله را ثابت می کند و نشان می دهد که دولت حساب ویژه ای بر حمایت از تولید و افزایش چشم گیر فعالیتهای عمرانی با آزادسازی یارانه ها باز کرده بود که برای نمونه کافی است به سخنان 10 دیماه 87 رئیس جمهور در مجلس پس از ارائه طرح هدفمند کردن یارانه ها اشاره کرد که گفته بود: "جبران کاهش قدرت خرید و توانمند سازی خانواده ها ، حمایت از بنگاه های تولید و صادرات و جبران هزینه های دولت، توسعه عمران کشور و تشکیل صندوق هدفمند کردن یارانه ها از جمله محورهایی است که با منابع اقتصادی از هدفمند کردن یارانه ها اجرا می شود."

یا جایی که در همین جلسه یکی از اهداف اصلی طرح را کاهش وابستگی به درآمد نفت در بودجه عمومی ، توسعه سرمایه گذاری در کشور و افزایش فعالیت های عمرانی. عنوان و تصریح می کند: "محور دیگر لایحه حمایت از بنگاه های اقتصادی ، تولید و صادرات است که در این بخش پیش بینی کرده دولت که 15 درصد از منابع به این بخش اختصاص پیدا کند بعلاوه از مجلس اجازه خواسته که در این بخش بتواند تا اصلاح سازو کارهای تولیدی و مدیریت ها تا مدتی از قیمت های ترجیحی و تبعیضی برای آنها استفاده بکند . محور دیگر جبران هزینه های دولت و توسعه عمران در کشور است که 25 درصد برای این امر اختصاص پیدا کرده است ."

باز در همین زمینه رییس جمهور در نشست مشترک دولت و مجلس شورای اسلامی در تاریخ 19 آبان 1388 با بیان اینکه دولت می‌خواهد فشار را از دوش مردم و تولید کننده بردارد خاطر نشان می کند: " اطمینان می‌دهم با اشاعه این طرح تولید ناخالص ملی به سرعت رشد خواهد داشت."
 
* رئیس جمهور: سالانه 30 هزار میلیارد تومان از یارانه‌ها صرف کار عمرانی خواهد شد
 
تاکید ویژه رئیس جمهور بر تخصیص یارانه ها به امور عمرانی و سرمایه گذاری و بخش تولید تنها بر این جملات ختم نشد و در جلسات و نطقهای دیگری به طور صریح تر بر این مساله تاکید داشتند. به عنوان نمونه در دیدار صمیمی با نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ 13 دی 1388 با بیان اینکه با هدفمند کردن صحیح یارانه‌ها، ظرف پنج سال تمام زیربناهای کشور ایجاد و تکمیل می‌شود تاکید کرده بود: " تنها با مصرف صحیح و جلوگیری از هدررفتن منابع سالانه، 30 هزار میلیارد تومان صرف کارهای عمرانی خواهد شد."

نمونه دیگر گفت و گوی زنده تلویزیونی رییس جمهور در تاریخ 26 شهریور 1389 است که تصریح می کنند: "فقط یک بخش از هدفمندسازی یارانه‌ها، پشتیبانی از خانوارها است، دولت بسته‌های گوناگون برای مدیریت بخش صنعت، کشاورزی، حمل و نقل و خدمات آماده کرده است . دولت پشتیبانی های لازم را از طریق یارانه و وام از بخش صنعت انجام می دهد."
 
* احمدی نژاد: سرعت عمران و آبادانی کشور با یارانه‌ها حداقل 2 برابر خواهد شد
 
درحالی امروز دولت یکی از مهمترین منابع تامین یارانه های نقدی را منابع حاصل از صرفه جویی در مصرف حاملهای انرژی قرار داده است که بنا بر گفته رئیس جمهور در سالهای گذشته قرار بود این صرفه جویی ها به امور عمرانی کشور اختصاص یابد، نمونه آن هم اظهارات رییس جمهور در همایش سراسری رانندگان حمل و نقل عمومی شهری در تاریخ 6 آذر 1389 است که گفته بود: " اگر از ثروت و منابع کشور به درستی استفاده شود ، سرعت پیشرفت چندین برابر خواهد شد. در ایران مصرف انرژی 4 برابر متوسط دنیاست و اگر فقط یک چهارم این میزان صرفه جویی شود سرعت عمران و آبادانی کشور حداقل دو برابر خواهد شد."

نمونه دیگر در این زمینه سخنان رییس جمهور در نشست سراسری ائمه جماعات استان تهران در تاریخ 8 آذر 1389 است که تصریح کرده بود: "در حال حاضر سالانه بیش از 100 هزار میلیارد تومان صرف مصرف انرژی در کشور می شود که در صورت تحقق 25 درصد صرفه جویی، کشور به کارگاه بزرگ ساخت و ساز و آبادانی تبدیل خواهد شد. " و یا اینکه در تاریخ 15 آذر 89 در سخنانی تاکید کردند که " اگر فقط یک چهارم در میزان مصرف انرژی کشور صرفه‌جویی شود سرعت پیشرفت و سازندگی کشور حداقل دو برابر خواهد شد."

* حکایت راه‌ها، بندرها و بیمارستان‌هایی که قرار بود با پول یارانه ها ساخته شود
 
تاکید ویژه رئیس جمهور بر اختصاص بخشی از منابع صرفه جویی شده در قانون هدفمندی یارانه‌ها به امور عمرانی به همین جا ختم نمی شود و احمدی نژاد شب اجرای قانون یعنی 27 آذرماه در یک برنامه زنده تلویزیونی اینگونه استدلال می کند" در حال حاضر معادل6.5 میلیون بشکه نفت و گاز در کشور تولید می شود که 2 میلیون و 300 هزار بشکه آن صادر و 4 میلیون و 200 هزار بشکه نفت و گاز در داخل مصرف می شود که با قیمت بشکه ای 85 دلار، سالانه در داخل کشور بیش از 120 هزار میلیارد تومان انرژی مصرف می شود و در حالی که حدود 4 برابر متوسط دنیا انرژی مصرف می کنیم اما به این اندازه از رفاه برخوردار نیستیم.  انتظار نداریم که درسه چهارم مصرف کنونی صرفه جویی شود، اگر یک چهارم از 120 هزار میلیارد تومان صرفه جویی شود، به این معناست که می توان 30 هزار میلیارد تومان صادرات داشت و صادرات موجب تقویت بخش اقتصادی کشور خواهد شد."

رییس‌جمهور در این برنامه زنده تلویزیونی با مقایسه میزان بودجه عمرانی دولت در سال 88 با رقم به دست آمده از صرفه جویی در بخش یارانه های انرژی گفته بود: "در سال گذشته کل بودجه عمرانی کشور 20 هزار میلیارد تومان بود که این رقم در تاریخ کشور بی نظیر بوده است. با این رقم تحولات بسیاری در بخش هایی مانند راه، راه آهن، بیمارستان، ساخت بزرگراه، بندر و جاده ها ایجاد شد بنابراین با 30 هزار میلیارد صرفه جویی در سال می توان بیش از دو برابر سال گذشته فعالیت عمرانی انجام داد."
 
* احمدی نژاد سال 87: قرار نیست همه یارانه‌ها را به مردم بدهیم
 
در حالی رئیس جمهور به تازگی در جمع مردم ورامین تصریح کرده است که طی دو سه سال آینده همه یارانه ها را به مردم می دهیم، نگاهی به اظهارات گذشته ایشان خلاف این گفته را تائید می کند، جایی که در گفت و گوی ویژه خبری شبکه اول سیما در تاریخ 24 تیر 1387 خبرنگار از رئیس جمهور پرسید" آقای دکتر یک ابهامی هم که برای برخی از اقتصاددانان و مقامات وجود دارد، این است که این نود میلیارد دلاری که ما داریم در بخش یارانه های انرژی پرداخت می کنیم، دارد به صورت پنهان پرداخت می شود. اگر قرار باشد ما این را به صورت نقدی و مستقیم پرداخت بکنیم، اصولاً منابعش وجود ندارد؛ یعنی ما باید اول اینها را آزاد کنیم، بفروشیم، پولش جمع بشود و بعد به مردم بدهیم. اگر بخواهیم از قبل بدهیم که آنها آمادة آن شوک باشند که بتوانند خودشان را کنترل کنند در واقع چنین منابعی وجود ندارد. این یک. دوم اینکه، تزریق این همه پول اگر هم وجود داشته باشد خودش مازاد بر آن 160 ، 170 هزار میلیارد تومان می تواند آثار تورمی دیگری حتی تا مرز 50 درصد داشته باشد." و احمدی نژاد پاسخ داد: " توجه داشته باشید که شما وقتی پول را از جامعه جمع می کنید، این ضد تورم است. بخشی از آن را هدفمند توزیع می کنید و بخشی از آن را هم در صنعت و جاهای دیگر می برید. این یک بحث کلیدی است. همة این نود هزار میلیارد تومان که توزیع نمی شود، چون بخشی از آن به یارانه های صنعت، خدمات و بخشی از آن به هزینه های دولت می رود. "

یا در همان برنامه گفت و گوی ویژه، رئیس جمهور به سوال خبرنگار که طرح هدفمندی یارانه ها را با یکی از طرح های قدیمی تر که در آن قرار بود ماهانه مبلغی پول به مردم داده شود مقایسه می کند، اینگونه پاسخ می دهد که " شاید بعضیها قبلاً به نوع دیگری [گفته باشند]، چون نگفتند ما می خواهیم یارانه ها را هدفمند کنیم. بعضیها گفتند ما می خواهیم به مردم پول بدهیم."
 
* نظام تامین اجتماعی پایدار چه شد؟
 
یکی از بحثهایی که اقتصاددانان و دولت قبل از اجرای هدفمندی یارانه ها مطرح می کردند این بود که پرداخت یارانه نقدی شاید در کوتاه مدت لازم باشد ولی دولت در بلند مدت در اجرای این طرح باید به فکر پایه ریزی یک نظام تامین اجتماعی پایدار با منابع حاصل از قانون هدفمندسازی یارانه ها باشد که این هدف کلیدی این روزها تقریباً به فراموشی سپرده شده و همه دغدغه دولت پرداخت پول به مردم شده است. احمدی نژاد رئیس جمهور نیز در سخنرانی که در تاریخ 11 تیر 1387 در جلسه بررسی طرح تحول اقتصادی در جمع مدیران خبرگزاری ها و مطبوعات داشته است، بر این مساله اینگونه تاکید کرده بود که " منابع دیگر را داریم در همین طرح (تحول اقتصادی) فعال می کنیم، ضمن اینکه در نهایت ما باید به یک نظام تأمین اجتماعی پایدار برسیم. آن نقطة هدف است، ولی تا آنجا برسیم، بالاخره باید اقداماتی را انجام بدهیم."
 
* قرار بود هدفمندی یارانه‌ها همزمان با دیگر طرحهای تحول اقتصادی اجرا شود
 
همزمانی اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها در کنار دیگر طرحهای تحول اقتصادی به ویژه طرح تحول بانکی، مالیاتی و گمرکی که این روزها دغدغه و توصیه اقتصاددانها به دولت نیز هست و کارشناسان تاکید می کنند که دولت قبل از اجرای فاز دوم هدفمندی به اصلاح بخش بانکی و مالیاتی بپردازد تا تخلفاتی همچون فساد بانکی 3 هزار میلیارد تومانی اخیر رخ ندهد یا بازار سکه و ارز اینگونه بهم نریزد تا دستاوردهای هدفمندی یارانه ها را خنثی کند، همه این توصیه ها روزگاری نه چندان دور دغدغه های شخص رئیس جمهور هم بوده است. به عنوان نمونه اشاره می کنیم به اظهارات رئیس جمهور در دیدار با جمعی از اقتصاددانان کشور در خصوص تحولات اقتصادی که در تاریخ 15 تیر 1387 برگزار شد و احمدی نژاد در آن دیدار تصریح کرده بود:  "اما اگر بانک را اصلاح نکنید و فقط یارانه را اصلاح کنید آن سیستم بانک آثار اصلاح نظام یارانه را هم از بین خواهد برد. یا اگر این دو را اصلاح کنید و نظام مالیاتی تان را اصلاح نکنید، آن نظام غلط مالیاتی آثار آن دو اصلاح را هم از بین خواهد برد. اینها با هم است. اینها باید با هم انجام بشود."

در همین زمینه احمدی نژاد در برنامه گفت و گوی ویژه خبری شبکه اول سیما در تاریخ 24 تیرماه 1387 نیز تاکید می کند: "هدفمندکردن یارانه ها یک کار درست در جهت عدالت و نفس دادن به اقتصاد است. اما اگر بانک ما به موازات آن خوب عمل نکند، آثار آن از بین می رود. اگر نظام مالیاتی ما درست وظیفه اش را انجام ندهد آثار آن صفر می شود. اینها هم با هم اند، یک مجموعة اقتصادی اند. امکان ندارد شما بتوانید یارانه ها را هدفمند کنید بدون اینکه نظام مالیاتیتان درست و به روز عمل کند و نظام بانکی شما منابع را درست توزیع و جمع کند. اینها متأثر از هم اند. این یک مجموعه کامل است؛ حتی نظام گمرکی، نظام توزیع کالا و نظام بهره وریتان. اینها اگر با هم کار نکند همه اش خنثی می شود."

گزارش از صمد حسن نیا سماکوش
مدیرکل گروه اقتصادی خبرگزاری فارس