محمداسماعیل اکبری در نشست خبری پانزدهمین کنگره بین‌المللی سرطان پستان و پنجمین کنگره بین‌المللی سرطان‌های دستگاه گوارش که در مرکز تحقیقات سرطان بیمارستان شهدای تجریش برگزار شد، اظهار داشت: اهمیت بیماری سرطان برای سیاست‌گذاران و مجریان باید بیشتر از قبل تجلی پیدا کند. چهره سرطان‌ها در کشور همانند جهان، در حال تغییر است به عنوان نمونه سرطان معده در ۳ استان بزرگ مانند تهران و اصفهان در بین مردان دیگر در جایگاه اول نیست و در جایگاه سوم و یا چهارم قرار گرفته است.
وی افزود: سرطان معده با وجود اینکه در جایگاه اول سرطان‌ها در برخی استان‌ها قرار ندارد اما همچنان کشنده‌ترین نوع سرطان در بین مردان و زنان ایرانی است و رتبه اول را در کاهش طول عمر بیماران مبتلا به سرطان دارد. سال ۲۰۱۹ گزارشی را منتشر کردیم که وضعیت درمان سرطان و مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان را در کشور نشان می‌داد.
مشاور عالی وزیر بهداشت یادآور شد: خوشبختانه وضعیت درمان و مدیریت سرطان در کشور در حد اعجاب‌آوری رو به بهبود است. حدود ۱۰ سال قبل، نسبت بروز به مرگ سرطان‌ها در ایران در طول یکسال، حدود ۷۰ به ۳۰ بود یعنی ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان، در پایان سال از بین می‌رفتند و ۳۰ درصد زنده می‌ماندند امروز این رقم، وارونه شده و بیش از ۷۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان در کشور زنده می‌مانند و کمتر از ۳۰ درصد، جان خود را از دست می‌دهند که این نسبت مشابه اکثر کشورهای غربی است.
رئیس انجمن آموزش پزشکی تصریح کرد: وضعیت مرگ و زنده ماندن بیماران مبتلا به سرطان در انواع سرطان‌ها متفاوت است. به عنوان نمونه در مورد سرطان سینه شرایط مرکز تحقیقات سرطان از برخی کشورهای اروپایی بهتر است و میزان بقای ۵ ساله سرطان سینه در این مرکز، بیشتر از ۹۰ درصد و میزان بقای ۱۰ ساله بیماران مبتلا به این نوع سرطان در این مرکز، بیشتر از ۸۰ درصد است.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی خاطرنشان کرد: حدود ۴۰ درصد از موارد ابتلاء به سرطان پستان را در مراحل پیشرفته تشخیص می‌دهیم در حالی که این رقم در کشورهای غربی، حدود ۱۰ درصد است اما مراقبت از بیماران که مهمترین عامل آن، همکاری تیمی پزشکان و توسعه نیروی انسانی در رشته‌های مرتبط به سرطان است در کشور بهبود یافته است.
رئیس مرکز تحقیقات سرطان یادآور شد: توفیقات کشور در حوزه سرطان، در شرایط تحریم به دست آمده است. به عنوان یک تکنسین درمان حوزه سرطان به صورت محکم می‌گویم که آمریکا صد درصد دروغ می‌گوید که موضوعات سلامت مردم ایران مشمول تحریم نیست. چندماهی است که دستگاه رادیوتراپی حین عمل در این مرکز تحقیقات، خاموش و تعطیل شده است و با اینکه سازنده این دستگاه یکی از کشورهای اروپایی است اما سازنده آن عنوان می‌کند که به دلیل تحریم‌ها، جرأت نمی‌کنیم که این دستگاه‌ها را در ایران، کالیبره کنیم.
اکبری افزود: تحریم‌ها بسیار حساب شده و به ضرر مردم ایران، وضع می‌شود و گاهی می‌بینیم که برخی از داروهای بسیار گران‌قیمت و کم اثر به راحتی در کشور در دسترس است اما داروها، تکنیک‌ها و روش‌های اساسی که می‌توانند به مردم کمک کنند را کمتر در دسترس داریم. هر جایی که مسئولان توانسته‌اند نیازهای خود را به خوبی ابلاغ کنند، همکاران صنعتی توانسته‌اند به خوبی پاسخ دهند. در صنعت دفاعی به دلیل دلسوزی افراد در این حوزه، پاسخ نیازها را از گروه مخترعین و صنعت می‌گیریم.
وی گفت: سرطان‌ها معمولاً دو نوع هستند؛ یا توموری و یا مغز استخوان و خون و غدد لنفاوی هستند. درمان سرطان‌های خونی، بیشتر دارویی است اما سرطان‌های توموری و غده‌ای، نیازمند ترکیبی از درمان‌ها هستند و بالاترین بهره برای بیمار در این نوع سرطان‌ها، مربوط به جراحی است.
مشاور عالی وزیر بهداشت تصریح کرد: گزارشی را سازمان ملل منتشر کرد که جراحی به تنهایی عامل ۴۹ درصد از بهبودی بیماران مبتلا به سرطان‌های توموری است و سایر درمان‌ها، جانبی و همراه هستند که در بین درمان‌های جانبی در سرطان‌های توموری، رادیوتراپی همراه با جراحی تا ۴۰ درصد می‌تواند در بهبودی بیماران تأثیر مثبت داشته باشد. همچنین درمان جانبی شیمی درمانی همراه با سایر روش‌های درمانی، می‌تواند تا ۱۰ درصد به بیماران کمک کنند.
اکبری تاکید کرد: از نظر فنی بیشترین بار مالی و اقتصادی در درمان سرطان، مربوط به شیمی درمانی است که کمترین اثربخشی را دارد. حدود ۴۰ درصد از کشور از داشتن دستگاه رادیوتراپی محروم هستند البته وضعیت کنونی خیلی بهتر از دوران گذشته است و در همه مراکز استان‌ها و برخی از شهرهای بزرگ، این دستگاه وجود دارد اما هنوز ۴۰ درصد از مردم، به این دستگاه دسترسی ندارند.
رئیس مرکز تحقیقات سرطان یادآور شد: متأسفانه دستگاه‌های تشخیصی و درمانی حوزه سرطان، پیچیدگی‌های زیادی دارند. یکی از دستگاه‌های مهم که مورد استفاده ما قرار می‌گیرد، گاما پروب است که در کشور ساخته شده و بیش از ۳ سال است که دستگاه ایرانی مراحل بالینی خود را طی کرده و در کشور قابل استفاده است و با این دستگاه، غده لنفاوی محلی که سرطان وجود دارد، زیادی برداشته نمی‌شود و بر اساس قانون علمی غدد برداشته می‌شود.
اکبری اضافه کرد: دستگاه دیگری برای اولین بار در دنیا در ایران تولید شد که سازنده آن برنده جایزه مصطفی شد و با استفاده از این دستگاه الکترونیکی، می‌توانیم سلول‌های سرطانی را در اتاق عمل، تشخیص دهیم که افزایش سرعت عمل، کاهش عارضه و ارزان‌تر بودن از مزایای این دستگاه است که در مقالات منتشر شده در مجله نیچر، این تکنولوژی اثبات شده است اما در دنیا هنوز جا نیفتاده است.
وی خاطرنشان کرد: دستگاه‌های اساسی مانند رادیوتراپی ثابت و حین عمل که در حوزه سرطان مورد نیاز است هنوز در کشور تولید نشده البته شرکتی در اصفهان در حال ساخت این دستگاه هستند اما این دستگاه هنوز مراحل بالینی خود را طی نکرده و وارد بازار نشده است و برای ساخت دستگاه‌های تشخیصی مانند پت اسکن و ام آر آی هنوز در کشور، توفیق چندانی نداشته‌ایم.
رئیس مرکز تحقیقات سرطان در بخش دیگری از سخنان خود گفت: پیشگیری از سرطان، یک کار حاکمیتی است و حاکمیت بخشی از این کار را می‌تواند به بیمه‌ها منتقل کند چون پیشگیری از سرطان اگر از امروز آغاز شود، یکی دو دهه بعد نتایج آن مشخص و ملموس می‌شود. وضعیت ریزمغذی‌ها مانند ویتامین دی در ایران نامناسب است و ۸۰ درصد از مردم ایران، کمبود ویتامین دی دارند و حاکمیت می‌تواند قرص یا آزمایش ویتامین دی را تحت پوشش بیمه قرار دهد که ارزش دارد اما اگر کارهای تحقیقاتی و ژنتیکی انجام دهیم و بخواهیم آنها را تحت پوشش بیمه ببریم، برای آنها به صرفه نیست.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطرنشان کرد: در پیشگیری از سرطان، حاکمیت و تولیت باید بگونه‌ای وظیفه خود را انجام دهد که تکلیف بیمه را از نظر هزینه اثربخشی روشن کند. در این موارد نیازمند کار علمی هستیم.
رئیس انجمن آموزش پزشکی تاکید کرد: قبلاً ۸ درصد از مردم کشور را حوزه سلامت به زیر خط فقر می‌برد اما در حال حاضر این رقم به حدود ۱۲ درصد رسیده است بنابراین باید راهنماهای بالینی علمی و به نفع مردم باشد. محور راهنماهای بالینی باید مردم باشد. در تشخیص اولیه سرطان پستان به عنوان شایع‌ترین سرطان در ایران، نیازمند بهره‌گیری از دستگاه‌های تصویربرداری هستیم. در مطالعه‌ای مشخص شد که اثربخشی دستگاه‌های تصویربرداری ۴۷.۵ درصد است و تصویربرداری به بیش از ۵۰ درصد از بیماران مبتلا به سرطان پستان، کمک نکرده است.
وی تاکید کرد: ام آر آی یکی از دستگاه‌های گران قیمت است و یک شهروند کانادایی اگر نیاز به تصویربرداری با ام آر آی داشته باشد، کمتر از ۶ ماه در نوبت نیست و مسیرهای متفاوتی را باید طی کند تا از این خدمات استفاده کند اما در ایران وضعیت متفاوت است و بیمار هر زمان خواست می‌تواند از آن استفاده کند در حالی که ام آر آی در تشخیص سرطان پستان، بسیار کم اثربخش است اما در برخی از راهنماهای بالینی، تشویق به تصویربرداری می‌شود.
مشاور عالی وزیر بهداشت یادآور شد: ارزش علمی برخی از داروها مانند متفورمین، آسپرین و ویتامین دی در درمان سرطان پستان گاهی از برخی شیمی درمانی‌ها، بسیار بالاتر است و با هزینه‌ای بسیار کم هم مقدور است البته همه راهنماهای بالینی نادرست نیست بلکه ناشی از ساختارهای علمی ممکن است باشد.
اکبری در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: دو مؤلفه اصلی در توسعه سرطان در ایران دخالت دارند. یکی افزایش سن و سالمندی و دیگری عوامل خطر است. دخانیات را با پول مردم توسعه می‌دهیم و بر خلاف قانون با قیمت بسیار کم در اختیار آنها قرار می‌دهیم. در تلویزیون تبلیغات روغن‌هایی می‌کنیم که به اشتباه و دروغ ادعا می‌شود که کمبود ویتامین دی را جبران می‌کنند اما هر گرم روغن، ۴ کالری انرژی دارد که عامل بسیاری از بیماری‌ها است.
وی تاکید کرد: در حال حاضر جمعیت سالمند در کشور، کمتر از ۱۰ درصد و حدود ۸ تا ۹ درصد و این به معنی جوان بودن جامعه است. این جمعیت در حال پیر شدن است و در ۲۱ سال آینده، میزان جمعیت سالمند کشور به حدود ۲۰ درصد و در ۳۰ سال آینده به ۳۰ درصد می‌رسد و در ۳۰ سال آینده، یک سوم از مردم کشور، سالمند هستند و ایران جز ۴ کشور پیر جهان می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات سرطان تصریح کرد: سن عامل اصلی سرطان است و رقم سرطان در ایران در صورتی که جز کشورهای سالمند جهان باشیم، چنان رشدی خواهد داشت که هیچ کشوری در دنیا چنین رشدی را تجربه نکرده است. هزینه‌هایی که برای سرطان و دیگر بیماری‌های سالمندی می‌کنیم، در دهه‌های آینده با چنین رشد جمعیتی، حداقل ۱۰ برابر افزایش پیدا می‌کند.
وی افزود: در صورتی که رشد جمعیت چنین پیش برود، در آینده هیچ حکومت و وزارت بهداشتی قادر نخواهد بود با ضریب رشد GDP به بیماری‌های مردم، پاسخگو باشد چون سالمندان ۱۰ برابر جوانان دارو مصرف می‌کنند و نیاز به خدمات درمانی دارند.
اکبری خاطرنشان کرد: در مورد جمعیت، دو اصطلاح وجود دارد که گاهی در مورد آنها اشتباه می‌کنیم. یکی رشد جمعیت و دیگری نرخ باروری است. رشد جمعیت ایران در حال حاضر ۱.۲۴ است. در جمعیت سه گروه عمده داریم که شامل گروه پایه (جمعیت کمتر از ۱۵ سال)، گروه در سن کار (۱۱۵ تا ۶۵ سال) و گروه سالمندان (بیشتر از ۶۵ سال) است و نسبت‌های معقول برای یک جمعیت این است که گروه در سن کار، ۷۰ درصد از جمعیت باشند و جمعیت گروه پایه ۲۴ و جمعیت گروه سالمندان ۶ درصد باشد.
مشاور عالی وزیر بهداشت افزود: کشورهای غربی ۱۰۰ سال است که برای جمعیت خود برنامه‌ریزی کرده‌اند و در ۱۰۰ سال گذشته، درصد گروه در سن کار خود را با سیاست‌های مختلف از جمله مهاجرپذیری، حفظ کرده است و همیشه درصد گروه در سن کار این کشورها، بین ۶۲ تا ۷۰ درصد بوده است و ژاپن در این زمینه، کمی غفلت کرد که اقتصاد آن در جهان به دلیل سالمندی، عقب نشینی کرد و به رتبه سوم و چهارم کاهش یافت.
وی اضافه کرد: در دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که نباید فقط به درصد جمعیت گروه در سن کار توجه کرد بلکه باید بر فرزندآوری نیز توجه ویژه کرد. در کشورهای مختلف در زمینه فرزندآوری اقدامات قابل توجهی انجام داده‌اند. در فرانسه حدود ۵ درصد از GPD خود را برای فرزندآوری اختصاص داده‌اند. در روسیه پوتین در این حوزه مسئول است و هر ماه با خانواده‌هایی که بیشتر از ۵ فرزند دارند، در کاخ کرملین جلسه می‌گذارد و آنها را تشویق می‌کند و هر مادری که یک فرزند به دنیا بیاورد، برای او سرمایه گذاری انجام می‌شود و امسال ۷۶۰۰ دلار اضافه کرده است.
اکبری گفت: در ژاپن وزارت فرزندآوری ایجاد شده و در کشورهای اروپایی به خانواده‌های دارای ۴ فرزند، یک منزل هدیه می‌دهند و دنیا به این فکر افتاده که باید فرزندآوری را علاوه بر مهاجر پذیری افزایش دهد. ایران در حوزه باروری در جایگاه مناسبی قرار ندارد. از سال ۹۶ تا ۹۷ در کشور، ۱۲۰ هزار نفر کمتر به دنیا آمده‌اند و از سال ۹۷ تا ۹۸ حدود ۱۵۰ هزار فرزند در ایران کمتر به دنیا می‌آیند و این روند ادامه دارد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تاکید کرد: نرخ باروری در ایران کاهش یافته است. سال ۹۳ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد و این سیاست‌ها برای بنده، بسیار مهم بود و وظایف حاکمیتی و تولیتی تعیین شد. سال ۹۵ به دلیل علاقه شخصی، وارد یک تحقیق بین‌المللی شدم و آن مقاله در سال ۲۰۱۸ در مجله لنست چاپ شد و ثابت کردم که نرخ باروری که در سال ۹۵ در ایران ابتدا و ۲.۰۱ بعد از یک نشست و برخواست ۲.۱ اعلام شد، اشتباه و دروغ است.
وی تاکید کرد: ثابت کردم که نرخ باروری در ایران ۱.۹۸ درصد است و اعلام ارقامی مانند ۲.۰۱ و ۲.۱ از اساس اشتباه بوده است و ما به زیر سطح جانشینی رفته‌ایم. چطور می‌شود که سطح جانشینی کشورهایی مانند ایران، سوئد، دانمارک، جیبوتی، سومالی و سودان یکی باشد. سطح جانشینی یعنی تعداد فرزندانی که یک زن در سن باروری به دنیا می‌آورد.
اکبری بیان داشت: محاسبه سطح جانشینی برای هر کشور در زمان‌های مختلف، متفاوت است و ایران باید حداقل به سطح جانشینی ۲.۵۶ برسد. در ایران بین ۶۰ تا ۷۰ درصد از دختران، ازدواج می‌کنند و افرادی که ازدواج می‌کنند، بچه دار می‌شوند و برخی از کشورها، این محدودیت را ندارند و در روسیه اعلام شد که به تمام فرزندانی که پدر هم ندارند، شناسنامه داده می‌شود و در سال اول، ۵۰۰ هزار شناسنامه جدید برای کودکان و نوزادان روسی صادر شد.
رئیس مرکز تحقیقات سرطان خاطرنشان کرد: سالمندی و سرطان ارتباط مستقیمی با همدیگر دارند اما در حال حاضر ۴۰ درصد از جمعیت گروه در سن کار، اشتغال و ۷۳ درصد از جمعیت کشور، سواد دارند.
