این چند وقت اخیر که سینمای ایران متاثر از شیوع کرونا بود و به‌جز توقف اکران و تعطیلی سالن‌های سینما، با تشخیص و دستور ستاد ملی مقابله با کرونا، هیچ پروژه فیلمسازی هم اجازه فعالیت نداشت، چنین فضایی باعث شده‌بود، بعضی از مباحث شایع و تقریبا همیشگی سینمای ایران ازجمله پولشویی و ورود سرمایه‌های مشکوک به سینما و به جریان تولید هم به دست فراموشی سپرده شود.
به گزارش روزنامه جام جم اساسا تولیدی وجود نداشت که اصلا سرمایه مشکوکی بخواهد تزریق شود و پولشویی اتفاق بیفتد. بااین‌حال اظهارنظر تازه منوچهر شاهسواری، مدیرعامل خانه سینما درباره پولشویی در کنار ارجاع اخیر رسانه‌ای به صحبت‌های قدیمی همایون اسعدیان، رئیس هیات‌مدیره خانه سینما که مربوط به اواخر فروردین امسال می‌شود و پولشویی در سینمای ایران را شوخی دانسته بود، بار دیگر آتش زیر خاکستر را روشن و موضوع و مساله پولشویی را مطرح کرد.
نکته دیگر اینکه ظاهرا با عادی‌سازی کرونا و ازسرگرفتن فعالیت‌های شغلی مختلف ازجمله شروع‌به‌کار برخی پروژه‌های فیلمسازی، باز هم می‌توان روی بحث سرمایه‌های بودار و مشکوک دست گذاشت و اعلام نگرانی کرد؛ این نگرانی وقتی نسبت به قبل شدت می‌یابد که برخی مدیران نهاد‌های سینمایی به‌ویژه مسؤولان خانه سینما، نگاه چندان جدی و دغدغه‌مندی نسبت به این معضل ندارند و حتی معتقدند خبری از پولشویی در سینمای ایران نیست و اساسا در سینمایی که نهایت گردش مالی آن در سال به ۳۰۰ میلیارد تومان هم نمی‌رسد، امکانی برای شکل‌گیری پولشویی وجود ندارد.
حالا این پولشویی، واژه منحوسی که اقتصاد‌های بیمار را نشانه می‌گیرد و فضایی برای جولان دادن خود پیدا می‌کند، اصلا چیست؟ چگونه رخ می‌دهد و چه شرایطی را پیش می‌آورد؟ چگونه پا به سینما می‌گذارد و تلاش می‌کند به اسکناس‌های نامشروع، مشروعیت بدهد؟ این‌ها سوالاتی است که شاید بیش از هر چیزی برای ما مطرح باشد، آن هم وقتی این‌همه حرف از پولشویی در سینما مطرح شده و یکی این پدیده را رد می‌کند و دیگری تایید. حالا درست در روزی که دادگاه سید محمد امامی (متهم به پولشویی در شبکه نمایش خانگی برای ساخت سریال شهرزاد) برگزار می‌شود، رفته‌ایم سراغ این پدیده تا ببینیم چگونه و در چه شرایطی رخ می‌دهد.
تقریبا در همه اقتصاد‌های ضعیف جهان که در آن سینما به عنوان کسب‌وکار تأثیرگذار شناخته نمی‌شود و همواره نیازمند حمایت دولت یا سرمایه‌گذاری‌های خصوصی مقطعی است، ظرفیت ورود پول کثیف به عنوان سرمایه در بخش فیلمسازی بالاست.
گاهی در برخی از این کشور‌ها با افزایش رشد نقدینگی و به‌تبع آن افزایش تورم و کمبود منابع مالی دولت، سینما شدیدا دچار چالش سرمایه‌گذاری شده و سرمایه‌گذاری در سینما به عنوان یکی از راهکار‌های پولشویی در میان صاحبان پول‌های کثیف مطرح می‌شود.
در ایران هم هر چند در دوره پهلوی توسط اشرف، خواهر شاه انجام می‌شده، اما بعد از انقلاب تا اواسط دهه ۸۰ از آن خبری نبوده است، حالا که هم پیدایش شده، از مسؤولان خانه سینما و برخی دیگر اظهارات عجیبی می‌شنویم که رقم‌های پولشویی در سینما را ناچیز می‌دانند.
تهیه‌کنندگان سینما به طور معمول مثل صاحب هر حرفه و شغل دیگری حساب و کتاب می‌کنند و حواسشان هست سرمایه‌شان را جایی ببرند که ضرر نکنند. مثلا برای یک فیلم سه میلیارد تومان هزینه می‌کنند و می‌خواهند لااقل پنج تا شش میلیارد تومان بازگشت سرمایه داشته باشد تا بتوانند به فعالیت خود در سینما ادامه دهند.
حالا فکرش را بکنید ناگهان در باز شود و یک تهیه‌کننده یا سرمایه‌گذار تازه وارد شود. دستمزد‌های عوامل فیلم را حتی در مواردی تا ده برابر افزایش دهد و برای فیلمی که نهایتا ۱۵ میلیارد تومان می‌فروشد، ۳۰ میلیارد تومان هزینه کند! اصلا با کدام عقلی جور در‌می‌آید این حساب و کتاب؟ معلوم است که هیچ جوره قضیه عادی نیست و یک جای کار می‌لنگد.
بسیارند افرادی که سرمایه خود را مشروع کسب نکرده‌اند، مانند برخی چهره‌هایی که وارد سینما شدند و بعدا معلوم شد پول‌های کثیف خود را که نتیجه اختلاس بوده، وارد سینما کرده‌اند، چون از این طریق هم می‌توانند وجهه‌ای فرهنگی کسب کنند و هم از مالیات دادن فرار کنند.
در این شرایط فرد مورد نظر از ورود به سینما هدف کسب درآمد ندارد، او به قول معروف پول خردهایش را جمع کرده و به سینما آورده، سرمایه اصلی‌اش چنان نجومی است که از دست رفتن چند ده میلیارد پول در برابر وجهه‌ای که می‌تواند از فعالیت سینمایی کسب کند، اهمیت کمتری دارد. درواقع این پول‌های کثیف موازنه و تعادل سینما را به‌هم می‌زند، برای خود مشروعیت کسب می‌کنند، مانند انگل می‌افتند به جان سینما و از آن ارتزاق می‌کنند و سرمایه نامشروع اولیه خود را هم پشت عنوان حضور در عرصه هنر پنهان می‌کنند.
از دید کارشناسان و فعالان حوزه سینما یکی از راهکار‌های مقابله با پولشویی در سینما، اعمال رفتار نظارتی بر سرمایه‌های سینماست. آن‌ها بر این باورند که در ایران با وجود گذشت نزدیک به یک قرن از ورود سینما هنوز سازوکار مناسبی برای نظارت بر سرمایه وجود ندارد و همین امر باعث شده تا بسیاری بتوانند از این خلأ جهت پولشویی استفاده کنند.
واقعیتی به‌نام پولشویی
سیدامیر سیدزاده، تهیه‌کننده سینما درباره صحبت‌های اخیر برخی مدیران خانه سینما راجع‌به اینکه پولشویی در سینمای ایران جایی ندارد، به جام‌جم گفت: برای ورود به این بحث ابتدا باید ببینیم چه پولی وارد سینما شده و سینما را شامل چه می‌دانیم و منظور فقط خود سینماست یا نه، شامل شبکه نمایش‌خانگی و سریال پخش‌آنلاین هم می‌شود؟ اگر با مجموع این‌ها درنظربگیریم، پولشویی وجود دارد و پول و سرمایه مشکوک وارد سینما می‌شود.
اخیرا سریالی برای شبکه نمایش‌خانگی تولید شده که می‌گویند حدود ۷۰ میلیارد تومان هزینه‌اش شده‌است. می‌خواهم بدانم این رقم چه توجیه فرهنگی، هنری، دراماتیک، داستانی و البته اقتصادی دارد؟ این اثر در کدام سامانه آنلاین و پخش می‌تواند بازگشت سرمایه داشته باشد؟ مگر ما نمی‌گوییم در سینمای ایران، یک‌سوم پول هزینه‌شده برمی‌گردد؟ یعنی اگر شما ۷۰ میلیارد تومان برای فیلم یا سریالی هزینه می‌کنید، باید ۲۱۰ میلیارد تومان بفروشد تا ۷۰ میلیارد تومان شما برگردد.
درحالی‌که ترنور (گردش مالی) کل سینمای ایران در طول سال به ۳۰۰ میلیارد تومان هم نمی‌رسد. پس چطور توقع دارید از یک محصول، ۲۱۰ میلیارد تومان برداشت داشته‌باشید؟ بنابراین ورود پول‌های مشکوک به سینمای ایران به اسم پولشویی واقعیت دارد.
شروع آن‌هم از پروژه آقای امامی (سریال شهرزاد) بود. البته مدتی است به دلیل اینکه سرمایه‌های مشکوک آقای امامی در سینما عیان شد، بین آن وقفه انداختند که مثلا آقایان لو نروند و گرفتار تبعاتی نشوند که آقای امامی گرفتار آن شد. اما الان شروع کردند و دوباره این پول‌های مشکوک به سینما تزریق می‌شود.
تهیه‌کننده فیلم‌های شماره ۱۷ سهیلا و تعارض ادامه داد: در این سینما فیلمی می‌سازند که همه سوپراستار‌ها در آن بازی می‌کنند و حدود ۱۸ میلیارد تومان هم خرج آن می‌شود. این فیلم باید ۵۰ میلیارد تومان بفروشد تا پول اولیه وصول شود. بعد می‌بینید در اکران فقط شش‌میلیارد تومان می‌فروشد. این وسط چه اتفاقی افتاده‌است؟ آیا کسی که سرمایه‌گذار این پروژه شده، دودوتا چهارتا نکرده؟ نمی‌دانست این فیلم در گیشه جواب نمی‌دهد؟ پس حتما هدف دیگری داشته‌است.
من می‌گویم او با هدف پولشویی این کار را می‌کند، ضمن اینکه حتما برای بهتر دیده‌شدن این فیلم تبلیغات دهان‌پرکنی هم کردند که ما در این بحث آن را لحاظ نمی‌کنیم. پس از اول قابل محاسبه‌است که این پول برنمی‌گردد. سیدزاده درباره اینکه آیا با گردش مالی ۳۰۰ میلیارد تومان می‌توان سینمایی را به پولشویی متهم کرد یا نه نیز توضیح داد: اگر کسی ادعا می‌کند که پولشویی در سینما شوخی است و در جا‌های دیگر اتفاق می‌افتد، باید مصداق عینی بیاورد و بگوید کجا پولشویی دیگری رخ می‌دهد که سینما در مقابل آن شوخی است.
این تهیه‌کننده افزود: وضع سینما به ویژه در این روز‌های کرونایی به گونه‌ای است که به هیچ عنوان توجیه سرمایه‌گذاری ندارد، چون سینما سه ماه تعطیل بود، الان هم که قرار است باز شود، با ۵۰ درصد ظرفیت بلیت فروخته می‌شود. بیماری باعث شده مردم بترسند و به سینما نروند. پس طرف با چه دل و جراتی ۲۰ میلیارد تومان برای ساخت فیلمی هزینه کند؟ من خودم هم تولید فیلمی را شروع کرده‌ام، اما بودجه‌اش کاملا منطقی است و نرخ کذایی به عوامل پرداخت نمی‌کنم.
سیدزاده درباره راه مقابله با پولشویی در سینما گفت: تنها راه این است که وزارت ارشاد در مقابل این آمار و ارقام ورود کرده و این قضیه را یک بار برای همیشه حل کند. ارشاد به عنوان متولی فرهنگ مملکت نباید اینقدر انفعال داشته باشد. چون حتما اخبار پولشویی به گوش این دوستان و سازمان سینمایی و خانه سینما می‌رسد.
آقای اسعدیان «شوخی» می‌فرمایند
محمدحسین فرحبخش، تهیه‌کننده: سینمـــا با اشــاره به جملــه همایون اسعدیان مبنی بر اینکه «پولشویی در سینما شوخی است» گفت: آقای اسعدیان که خودش فیلمی با عنوان «شوخی» را ساخته، اینجا هم شوخی می‌فرمایند! پولشویی هر جا و در هر شغل تعریف خودش را دارد و قرار نیست همه جا با یک عدد و رقم سروکار داشته باشیم. کسی ممکن است در سینما با ۶ میلیارد تومان فیلمی بسازد، اما آن را ۶ برابر محاسبه کند.
در سریال «بریکینگ بد»، شخصیت اصلی قاچاقچی بود و شیشه تولید می‌کرد و با پول آن کارواش باز کرده بود. به آقای اسعدیان توصیه می‌کنم برود این سریال را ببیند. چطور می‌شود حسین فرحبخش که ۴۰ سال در این سینماست و نشان داده هم که بلد است از نظر اقتصادی چه کند، دریافته که اینگونه فیلمسازی مقرون به صرفه نیست و مساوی با ضرر است. اولین شرط پولدارشدن این است که طرف، عقل داشته باشد.
آیا کسی که عقل دارد پول خود را داخل جوی آب می‌ریزد؟ اگر کسی این کار را کرد، بدانید منافعی دارد. این‌هایی که سریال‌هایی با بودجه‌های سنگین ۴۰-۳۰ میلیاردی می‌سازند و هرچه حساب می‌کنید، می‌بینید در دی وی دی و وی او دی و... حتی به یک فروش حداقلی خوب هم دست پیدا نمی‌کنند، پول و سرمایه خود را از کجا می‌آورند؟
معلوم است که این پول، مساله دارد و با فریب عده‌ای یا نهادی به دست آمده‌است یا صندوق فرهنگیان را فریب داده یا سر بانک کلاه می‌گذارد یا ... این‌ها پولشویی است؛ با چه زبانی باید گفت. پولشویی که فقط وارد کردن ۵۰۰ دستگاه ماشین و تجارت برنج و جابه‌جایی دلار و سکه و... نیست.
این تهیه‌کننده درباره راه مقابله با پولشویی در سینمای ایران نیز گفت: تنها راه مقابله این است که صنف واحد تهیه‌کنندگی تشکیل شود و تهیه‌کنندگان محکم بیخ سرمایه گذاران را بگیرند. چون این موارد را نمی‌توان به ارشاد و قوه قضائیه واگذار کرد، اما صنف می‌تواند جلوی من تهیه‌کننده را بگیرد تا سرمایه مشکوک وارد سینما نشود.
میزان گردش مالی ملاک نیست
دکتر کامران ندری، کارشناس حوزه اقتصاد درباره اینکه آیا گردش مالی نسبتا پایین سینما نسبت به برخی صنایع و حوزه‌های اقتصادی می‌تواند به معنای نبود پولشویی در سینما باشد گفت: رقم که خیلی در این مساله مهم نیست، چون هرکس می‌تواند مبلغ حتی کمی را که خلاف قانون به دست آورده، پولشویی کند.
مثلا در کشور‌های توسعه‌یافته، شما اگر با ۵ هزار دلار پول نقد هم به بانک بروید، سوال می‌کنند منشا این پول چیست؟ چون معاملات عادی را با پول نقد انجام نمی‌دهند؛ بنابراین در بحث پولشویی، میزان گردش مالی ملاک نیست.
مدیر گروه اقتصاد اسلامی ادامه داد: اگر درآمد کسب شده در سینما و سرمایه تولید فیلم و سریال‌ها – با هر عدد و رقمی- مطابق با قوانین و مقررات باشد، هیچ مشکلی ندارد. اما اگر از طریق دیگری باشد، محل سوال و ایراد است. با وجود اینکه هنوز قوانین مبارزه با پولشویی در ایران در مقایسه با کشور‌های دیگر خیلی جدی گرفته نمی‌شود، اما چند وقتی است برای جابه‌جایی هر پولی در بانک از شما سند می‌خواهند و صحت و سلامت درآمد ناشی از معامله صورت‌گرفته را بررسی می‌کنند.
دکتر ندری، راه مقابله با هرگونه پولشویی را نظام بانکی دانست و افزود: فرقی نمی‌کند شما سینماگر باشید یا کسب و کار دیگری دارید، در هر صورت سیستم بانکی باید درباره منشا درآمدی و سرمایه شما پرس‌وجو کند. این مساله به‌تدریج در نظام بانکی ما جدی گرفته می‌شود و بخشنامه‌های بانک مرکزی در این خصوص قاطع شده و نظارت این بانک افزایش پیدا کرده‌است.
پولشویی چیست؟
پولشویی، تبدیل سود حاصل از خلافکاری و فساد به دارایی‌های به ظاهر مشروع است. در فرآیند پولشویی، پول حاصل از اقدامات غیرقانونی تبدیل به پول یا ثروتی می‌شود که در ظاهر از راه‌های قانونی به‌دست آمده و به این طریق پول شسته‌شده وارد اقتصاد می‌شود. در بسیاری از سیستم‌های قانونی و مشروع، قواعد پولشویی با روش‌های دیگر تبهکاری مالی و تجارتی تلفیق شده‌است.
