مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار، در اطلاعیه‌ای استفاده از معاملات الگوریتمی و تقسیم سفارش‌ها توسط همه مشتریان برخط در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران را ممنوع و به شرکت‌های کارگزاری اعلام کرد، برای حفظ شرایط تعادل عرضه و تقاضا در بازار بر ورود سفارش‌ها و معاملات، همه مشتریان اعم از حقیقی و حقوقی، به جز بازارگردانان دارای مجوز که با شناسه مشخص شده برای معاملات اقدام به ارسال سفارش می‌کنند، در خصوص امکان انجام معاملات الگوریتمی در همه نمادهای معاملاتی در بورس و فرابورس تا اطلاع ثانوی غیرفعال شود. همچنین تقسیم سفارش‌ها به هر روشی توسط مشتریان برخط اعم از حقیق و حقوقی در همه نمادهای معاملاتی در سمت فروش، ممنوع است.
به گزارش ایرنا علیرضا توکلی کاشی، معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران در گفت‌وگو با ایرناپلاس در رابطه با ابلاغیه جدید سازمان بورس درخصوص ممنوعیت به‌کارگیری از سامانه‌های معاملات الگوریتمی گفت: الگوریتم‌هایی که در بازار سرمایه به‌کار گرفته می‌شوند، از طریق افزایش حجم معاملات، کاهش دامنه مظنه و افزایش رقابت در بازار، سبب افزایش نقدشوندگی بازار می‌شوند. هرگونه محدودیتی بر این ابزارها، نه تنها سبب کاهش حجم معاملات، بلکه سبب خروج بخشی از نقدینگی هوشمند از بازار سهام خواهد شد.
توکلی ادامه داد: موضوع معاملات الگوریتمی مشابه موضوع سامانه معاملات آنلاین است. در اواخر سال‌های دهه ۱۳۸۰ نیز مشابه همین مخالفت‌ها با معاملات آنلاین وجود داشت. در آن زمان نیز عده‌ای آن را در تضاد با منافع خود می‌دیدند و از این رو با انجام معاملات آنلاین مخالف بودند. با این حال، تجربه ۱۰ سال اخیر در رابطه با سامانه معاملات آنلاین نشان داده که سامانه‌های معاملات آنلاین موجب توسعه بازار و افزایش مشارکت مردم در بورس شده‌اند.
اکنون نیز به نظر می‌رسد فوبیای فناوری و هراس استفاده از فناوری‌های نوین، موجب شده تا مخالفت‌هایی با «معاملات الگوریتمی» صورت گیرد. معاملات الگوریتمی که در دنیا سابقه‌ای بیش از ۲۰ سال دارد؛ طول عمری کمتر از پنج سال در بازار ایران.
هسته معاملات می‌تواند پذیرای الگوریتم‌ها باشد؟
وی درباره دلیل تأخیر ورود معاملات الگوریتمی به بورس ایران گفت: پذیرش معاملات الگوریتمی در سازمان بورس پس از گذراندن یک دوره طولانی انجام شد که دلیل آن، نگرانی‌هایی بابت مسائل زیرساختی و ظرفیت هسته معاملات از طرف سازمان بورس بود. از آنجایی که تعداد تراکنش‌ها با استفاده از معاملات الگوریتمی افزایش می‌یابد، این نگرانی وجود داشت که ظرفیت هسته معاملات در پاسخ به این تعداد بالا کافی نباشد.
این کارشناس بازار سرمایه درباره تجارب جهانی در استفاده از معاملات الگوریتمی گفت: در بازارهای جهانی، علاوه بر معامله‌گران حرفه‌ای و شرکت‌های بزرگ، معامله‌گران خرد و افراد حقیقی نیز می‌توانند معاملات خود در بورس را با استفاده از الگوریتم‌ها انجام دهند، البته این امکان برای اشخاص حقیقی هنوز در ایران وجود ندارد زیرا ظرفیت پایین هسته معاملات اجازه نمی‌دهد تعداد زیادی از اشخاص حقیقی با استفاده از معاملات الگوریتمی در بورس فعالیت کنند.
وی افزود: در حال حاضر افراد حقیقی، سفارش‌های خود را به صورت دستی وارد سامانه معاملات می‌کنند و شاید در طول روز حدود ۲۰ سفارش خرید یا فروش را ثبت کنند. اگر این افراد به الگوریتم‌ها دسترسی داشته باشند، می‌توانند در طول روز هزاران سفارش خرید یا فروش را در سامانه معاملات ثبت کنند.
معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران با یادآوری راهبرد اتخاذ شده در استفاده از این نوع معاملات افزود: به‌دلیل مخالفت‌هایی که در سال‌های پیش از سوی واحد فنی نهاد ناظر یعنی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران برای به‌کارگیری معاملات الگوریتمی وجود داشت، مقرر شد که در گام نخست، معاملات الگوریتمی برای بازارگردانی و فقط در اوراق با درآمد ثابت مورد استفاده قرار گیرد. سازمان بورس پس از مشاهده تجربه موفق استفاده از معاملات الگوریتمی در موضوع بازارگردانی اوراق با درآمد ثابت، استفاده از معاملات الگوریتمی را در بازارگردانی ETFها و سهام نیز مجاز دانست. علاوه بر آن شرکت‌های زیادی اقدام به طراحی الگوریتم‌های متنوعی با هدف انتفاع از نوسانات بازار و فرصت‌های آربیتراژی آن کردند که افزایش حجم معاملات یکی از نتایج به‌کارگیری این الگوریتم‌هاست.
افزایش نقدشوندگی، مزیت الگوریتم‌ها برای بورس
معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران با تأکید بر نقش معاملات الگوریتمی در درجه نقدشوندگی بازار سهام گفت: مزیت معاملات الگوریتمی در این است که می‌توانند سفارش‌های برنامه‌ریزی شده با یک هدف مشخص را دنبال کند و مهم‌تر از آن، از آنجایی که یک ماشین این فعالیت را انجام می‌دهد، سرعت بالاتری در انجام معاملات پیدا می‌کند. به عنوان نمونه اگر بخواهیم سازوکار نقدشوندگی را که در حال حاضر یکی از نیازهای بازار ایران است بهبود بخشیم، لازم است سفارش‌های متعددی را با فاصله قیمتی بسیار کم از یکدیگر در سامانه معاملات ثبت کنیم تا فاصله مظنه‌های خریدوفروش، عدد بسیار کوچکی شود.
توکلی افزود: این در حالی است که افراد، بدون استفاده از الگوریتم‌ها نمی‌توانند چنین معاملاتی را با این سرعت انجام دهند و در نتیجه در غیاب معاملات الگوریتمی، نقدشوندگی بازار کاهش خواهد یافت.
نقش الگوریتم‌ها در اختلال بازار
این کارشناس بازار سرمایه درباره احتمال ایجاد اختلال و دستکاری در بازار توسط الگوریتم‌ها گفت: طراحی دستورالعمل‌های معاملات الگوریتمی به گونه‌ای انجام شده که نگرانی بابت دستکاری بازار وجود ندارد. زیرا معاملات الگوریتمی با استفاده از نشانه‌گذاری‌های نرم‌افزاری و الکترونیکی انجام شده برای نهادهای نظارتی مانند بورس تهران، فرابورس، شرکت فناوری بورس و همچنین سازمان بورس، از معاملات غیر الگوریتمی قابل تشخیص است.
وی افزود: این آمار و اطلاعات توسط تیم‌های فنی قابل بررسی است؛ بنابراین می‌توان تشخیص داد معاملات الگوریتمی موجب اختلال یا دستکاری در روند بازار شده است یا خیر.
علاوه بر این حتی اگر نتایج این بررسی‌ها نشان دهد معاملات الگوریتمی باعث اختلال در بازار شده، می‌توان با اصلاح مقررات، جلوی این اختلال‌ها را گرفت. این توانایی در شرکت‌های استارت‌آپی و جوانانی که این‌گونه الگوریتم‌ها را تهیه کرده‌اند وجود دارد که دغدغه‌های سازمان بورس را دریافت، و کدهای برنامه‌نویسی شده را اصلاح کنند. بنابراین دغدغه‌های مدیریتی و نظارتی نهادهای ناظر به این صورت پوشش داده خواهد شد.
توکلی در رابطه با شایعه‌هایی مبنی بر اینکه ایجاد صف‌های فروش در روزهای اخیر به دلیل معاملات الگوریتمی بوده، گفت: به نظر می‌رسد افرادی که این شایعات را مطرح می‌کنند به دنبال خارج کردن فناوری از گردونه رقابت در بازار هستند؛ آن هم در حالی که کارشناسان و متخصصان واقعی، به‌جای مقابله با این فناوری، تلاش می‌کنند از آن بهره گرفته و به‌جای آنکه وقت خود را صرف ورود دستی سفارش‌ها به سامانه معاملاتی بورس کنند، از این ابزار برای افزایش حجم معاملات و افزایش نقدشوندگی بازار استفاده کنند. ممنوعیت انجام معاملات الگوریتمی می‌تواند آسیب‌هایی را برای بورس به همراه داشته باشد که کاهش حجم معاملات، یکی از آسیب‌های جدی به بازار سرمایه خواهد بود.
آثار حذف معاملات الگوریتمی از بورس
معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران درباره آثار حذف معاملات الگوریتمی از بورس گفت: اکنون اشخاص و شرکت‌های زیادی روی این موضوع سرمایه‌گذاری کرده‌اند. ایجاد ممنوعیت برای ادامه این‌گونه فعالیت‌ها، به نفع دیگر بازیگران بازار توسط سازمان بورس، نه تنها مانند ناداوری در فوتبال است و زمین بازی را به نفع یک طرف متمایل و ناراست می‌کند و با اصول عدالت در تضاد است، بلکه سبب کاهش سرمایه‌گذاری افراد در این حوزه نیز خواهد شد و بازار سرمایه کشور از مسیر توسعه و پیشرفت فاصله می‌گیرد.
وی ادامه داد: با ممنوعیت این ابزار و صدور دستور توقف استفاده از این فناوری در بازار سرمایه، در روزهای آتی شاهد کاهش حجم معاملات خواهیم بود. راه مبارزه با ذی‌نفعانی که بازار را دستکاری کرده و آن را بازیچه دست خود می‌کنند، صدور مجوزهای بیشتر برای توسعه فعالیت‌های شناسنامه‌دار و تحت نظارت است. توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری و توسعه معاملات الگوریتمی از مصادیق بارز فعالیت‌های شناسنامه‌دار است.
وی افزود: آنچه اهمیت دارد اینکه مدیران تغییرات تکنولوژیکی را بپذیرند و اجازه دهند فناوری‌های جدید به بهبود وضعیت بازار کمک کند.
