اعمال شب و روز اربعین+ زیارت وداع اربعین

در مجموع کتابهای مفاتیح الجنان، اقبال الاعمال و زادالمعاد آداب و اعمال زیر برای روز اربعین حسینی ذکر شده است:

 

بيستم صفر؛ روز اربعين و به قول شیخین (شيخ مفيد و شيخ طوسى) روز رجوع حرم (خانواده) امام حسين عليه السّلام از شام به مدينه، و روز ورود جابر بن عبد اللّه انصارى به كربلا براى زيارت امام حسين عليه السّلام است، شيخ طوسى در كتاب تهذيب و مصباح از حضرت‏ حسن عسگرى عليه السّلام روايت كرده:نشانه‏‌هاى مؤمن پنج چيز است: پنجاه‏ و يك ركعت نماز گذاردن،كه مراد هفده‏ ركعت واجب، و سى ‏و چهار ركعت نافله[مستحب] در هر شب و روز است و زيارت اربعين، و انگشتر به دست راست‏ نمودن، و پيشانى را در سجده بر خاك نهادن، و بلند گفتن«بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» كيفيت زيارت حضرت امام حسين عليه السّلام در روز اربعين به دو صورت رسيده:اول: زيارتى است كه شيخ در دو كتاب‏ تهذيب و مصباح از صفوان جمّال روايت كرده،كه صفوان گفت: مولايم امام صادق عليه السّلام درباره زيارت‏ اربعين به من گفت:هنگامى‏‌كه قسمت قابل توجهى از روز برآمده،بخوان:

 

سيد بن طاووس رحمه اللّه گفته است كه من براى زيارت اربعین وداعى يافته‌ام كه مخصوص است به اين زيارت. بايد كه بايستى پيش روى ضريح و بگويى:

 

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَى وَصِیِّ رَسُولِ اللَّهِ.

سلام بر تو اى پسر رسول خدا! سلام بر تو اى پسر على مرتضى جانشین رسول خدا!

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سَیِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ الْحَسَنِ الزَّکِیِّ.

سلام بر تو اى پسر فاطمۀ زهرا سرور زنان جهان! سلام بر تو اى وارث امام حسن پاک!

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّةَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَى خَلْقِهِ.

سلام بر تو اى حجت خدا در زمین و گواه او بر آفریده‌ها!

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الشَّهِیدَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلَایَ وَ ابْنَ مَوْلَایَ

سلام بر تو اى ابا عبد اللّه شهید! سلام بر تو اى مولاى من و پسر مولاى من!

أَشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاةَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ

گواهى مى‌دهم که تو نماز را به پا داشتى و زکات دادى و امر به معروف و نهى از منکر کردى

وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَتَّى أَتَاکَ الْیَقِینُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ عَلَى بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّکَ أَتَیْتُکَ

و در راه خدا جهاد نمودى تا این‌که امر یقین تو را فرارسید و نیز گواهى مى‌دهم که تو دلیل روشن از سوى پروردگارت داشتى؛ و اگر از دور زیارت کند باید بگوید:

توجّهت إلیک یَا مَوْلَایَ زَائِراً وَافِداً رَاغِباً مُقِرّاً لَکَ بِالذُّنُوبِ.

اى مولاى من! اکنون من به عنوان زایر، واردشونده، گراینده، اقرارکنندۀ به گناه و گریزان از خطا.

هَارِباً إِلَیْکَ مِنَ الْخَطَایَا لِتَشْفَعَ لِی عِنْدَ رَبِّکَ.

به درگاه تو آمده‌ام تا در نزد پروردگارت از من شفاعت کنى.

یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ حَیّاً وَ مَیِّتاً، فَإِنَّ لَکَ عِنْدَ اللَّهِ مَقَاماً مَعْلُوماً وَ شَفَاعَةً مَقْبُولَةً.

اى پسر رسول خدا! درود خدا بر تو در حال حیات و مرگ تو، زیرا تو در نزد خدا از مقام معلوم و شفاعت مورد پذیرش برخوردارى.

لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ هتک حَرَمَکَ وَ غَصَبَ حَقَّکَ.

خداوند کسانى را که به تو ستم نموده‌اند لعنت کند و نیز کسانى را که تو را محروم نموده، حقت را غصب نموداند لعنت کند

وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ خَذَلَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ دَعَوْتَهُ فَلَمْ یُجِبْکَ وَ لَمْ یُعِنْکَ

و قاتلان تو را لعنت کند و آنان را که دست از یارى تو کشیدند لعنت کند و آنان را که خواندى و به تو پاسخ مثبت ندادند و تو را یارى نکردند لعنت کند

وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ حَرَمِ اللَّهِ وَ حَرَمِ رَسُولِهِ وَ حَرَمِ أَبِیکَ وَ أَخِیکَ

و نیز کسانى را که از رفتن تو به سوى حرم خدا و حرم رسول خدا و حرم پدر و برادرت جلوگیرى کردند لعنت کند

وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ شُرْبِ مَاءِ الْفُرَاتِ لَعْناً کَثِیراً یَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً؛

 

و کسانى را که تو را از نوشیدن آب فرات منع کردند بسیار و پى‌درپى لعنت کند.

اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ.

خدایا! اى پدیدآورندۀ آسمان‌ها و زمین! داناى پنهان و آشکار!

أَنْتَ تَحْکُمُ بَیْنَ عِبَادِکَ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ، وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ.

تو بین بندگانت در آنچه اختلاف دارند حکم مى‌کنى و زود است آنانى که ظلم کردند بدانند کدامین جایگاه بازگشتشان است.

اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِهِ، وَ ارْزُقْنِیهِ أَبَداً مَا بَقِیتُ وَ حَیِیتُ یَا رَبِّ.

خدایا این زیارت را آخرین عهدم از زیارت قرار مده و همیشه برایم تا وقتى که باقى و زنده هستم روزى‌ام گردان، اى پروردگار!

وَ إِنْ مِتُّ فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ؛

 

و اگر مردم مرا در گروه ایشان محشور فرما، اى مهربان‌ترین مهربانان!

و اگر زيارت آخر روز عاشورا را در اين روز نيز بخواند مناسب است و بدان كه مشهور آن است كه سبب تأكيد زيارت آن حضرت در اين روز آن است كه حضرت امام زين العابدين عليه السّلام با ساير اهل بيت در اين روز بعد از مراجعت از شام به كربلاى معلى وارد شدند و سرهاى مقدّس شهدا را به بدن‌هاى ايشان ملحق كردند و اين بسيار بعيد است از جهات بسيار كه ذكر آنها موجب تطويل است؛ و بعضى گفته‌اند در اين روز اهل بيت عليهم السّلام وارد مدينۀ طيبه شدند و اين نيز بسيار بعيد است، و بعضى گفته‌اند كه شايد حضرت امام زين العابدين عليه السّلام به اعجاز و طىّ الارض، مخفى به كربلا رفته باشد از شام و سرها را به بدن‌ها ملحق كرده باشد و اين ممكن است، امّا روايتى در اين باب به نظر نرسيده است، بلكه بعضى از روايات منافاتى فى الجمله به اين دارد و وجهى كه از احاديث ظاهر مى‌شود آن است كه اوّل كسى كه از صحابه حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله به زيارت آن حضرت مشرّف شد، جابر بن عبد اللّه انصارى بود و او در اين روز به كربلا رسيد و آن حضرت را با شهدا زيارت كرد و چون جابر از اكابر صحابه بود و اساس اين امر عظيم را گذاشت، مى‌تواند بود كه سبب مزيد فضل زيارت آن حضرت در اين روز شده باشد و شايد وجوه ديگر داشته باشد كه بر ما مخفى باشد و چون فرموده‌اند كه در اين روز زيارت كنيم، بايد كرد و تفحّص سببش ضرور نيست.

 

 

قرآن عظيم الشأن و بلندپايه گواه بر ملحق شدن سر مقدس مولاى ما امام حسين -صلوات اللّه عليه-به پيكر شريف آن است، آنجا كه خداوند-جلّ جلاله-مى‌فرمايد: «هرگز آنان را كه در راه خدا كشته شده‌اند مرده مپندار، بلكه آنان زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزى داده مى‌شوند.» آيا با وجود اين‌كه خداوند خبر داده كه شهيد، زنده است و نزد خدا روزى داده مى‌شود و مصون و محفوظ است، ترديدى در اين مسأله باقى مى‌ماند؟ ! بنابراين، هرگز شايسته نيست كه عارفان در آن شك و ترديد به خود راه دهند.[2] اما پرسش درباره‌ى نحوه‌ى زنده شدن آن حضرت بعد از شهادتش و كيفيت ملحق شدن سر شريف آن حضرت به پيكر مباركش بعد از اين‌كه از آن جدا بود، نوعى بى‌ادبى از سوى بنده در محضر خداوند-جلّ جلاله-است كه از او بخواهد كيفيت تدبير مقدراتش را معرفى كند و نيز نوعى نادانى از بنده و اقدام به چيزى است كه مكلف به آگاهى و پرسش از ويژگى‌هاى آن نشده است. درباره‌ى ملحق شدن سر مبارك امام حسين-صلوات اللّه و سلامه عليه-به پيكر شريف آن حضرت در روز چهلم شهادت آن حضرت-كه خداوند-جلّ جلاله-او را در زمانى كه اسلام واژگون و حق مغلول شده بود، به شرف فضيلت خود به سوى خود انتقال داد- بايد گفت كه اين امر، نه با اسباب دنيوى، بلكه ظاهر اين است كه با قدرت الهى صورت گرفته است؛ ليكن درباره‌ى نحوه‌ى ملحق شدن سر مبارك به پيكر شريف، حدود  ١٠  نوع روايت نقل شده است كه با هم اختلاف دارند و نيز به ياد ندارم كه تاكنون نام يكى از كسانى كه سر مبارك را از «شام» برده و به پيكر شريف آن حضرت در حاير حسينى-عليه افضل السّلام-ملحق كرده‌اند، و هم‌چنين كيفيت حمل آن از «شام» به حاير حسينى-على صاحبه اكمل التحيّة و الإكرام-و نيز نحوه‌ى ورود اهل حرم معظم آن حضرت و نيز كسى كه ضريح و قبر مقدّس و مكرّم آن حضرت را كنده و سر مبارك را به بدن شريف ملحق كرده و اين‌كه آيا سر مبارك را در جاى سر نسبت به بدن گذشته يا اين‌كه به طور كلى در جايى در كنار بدن آن حضرت در قبر شريف نهاده، را در جايى ديده باشم و يا كسى نقل كرده باشد. بنابراين، انسان در اين زمينه بايد به تصديق قرآن كه بر انسان واجب است، بسنده كند مبنى بر اين‌كه پيكر مقدس آن حضرت پس از شهادت تكميل گرديد و آن بزرگوار زنده است و در سراى نيكبختى روزى داده مى‌شود؛ زيرا بيان كتاب عزيز ما را از ذكر دليل و برهان بيش از اين، بى‌نياز مى‌سازد.

 

 

در كتاب «مصباح» آمده است:

 

«حرم امام حسين-عليه السّلام-به همراه مولايمان على بن حسين-عليه السّلام-در روز بيستم ماه صفر به شهر «مدينه» رسيدند.»؛ ولى در كتاب‌هاى ديگر آمده است كه آنان در روز بيستم ماه صفر به «كربلاء» رسيدند؛»

 

ليكن هركدام از اين دو ديدگاه بسيار بعيد به نظر مى‌رسند؛ زيرا «عبيد اللّه بن زياد» -لعنة اللّه-طى نامه‌اى ماجرا را به «يزيد» نوشت و در رابطه با بردن اسرا به «شام» اجازه خواست و پيش از رسيدن پاسخ، اقدام به بردن آن‌ها به «شام» نكرد و اين خود به  ٢٠  روز وقت يا بيشتر نياز دارد. از اين گذشته، نقل كرده‌اند: «پس از بردن آن‌ها به «شام» ، مدت يك ماه در جايى كه وسيله‌اى براى حفاظت خود از گرما و سرما نداشتند، اقامت كردند.» و مقتضاى اين سخن آن است كه افزون بر  ۴٠  روز از زمان شهادت سيّدالشّهدا-عليه السّلام- تا رسيدن آن‌ها به «عراق» يا «مدينه» گذشته باشد. البته بازگشت آن‌ها به «كربلاء» امكان دارد، ليكن نه در روز بيستم صفر؛ زيرا زمان رسيدن آن‌ها با زمان رسيدن «جابر بن عبد اللّه انصارى» هم‌زمان بوده است و رسيدن خبر شهادت آن حضرت به «جابر» و آمدن او براى زيارت-خواه «جابر» از «حجاز» آمده باشد، يا از غير آن، مانند «كوفه» و. . . -، بيشتر از  ۴٠  روز وقت مى‌طلبد.