مدتی است که بحث نشست متادون در بازار آزاد ایران بر سر زبان‌ها افتاده و اخیرا نوک پیکان اتهام به سمت کلینیک‌های درمان اعتیاد نشانه رفته و همه تقصیر‌ها به دوش این مراکز افتاده است؛ مراکزی که بار درمان چندصد هزار بیمار معتاد را به دوش می‌کشند. اما بیاییم یک‌بار دیگر از اول بررسی کنیم که با بالا رفتن تولید و نشت متادون در کشور چه کسانی سود و چه کسانی ضرر می‌کنند و هرکدام به چه میزان سود و زیان خواهند برد.
روزنامه هفت صبح در ادامه نوشت: سودکنندگان عبارتند از: کارخانجات تولیدکننده، مراکز پخش متخلف، واسطه‌های فروش، مراکز متخلف درمان، عطاری‌های متخلف و فروشندگان ناصرخسرو.
اول از ضررکنندگان شروع می‌کنیم؛ بیمارانی که برای درمان می‌بایست دارو را زیر نظر پزشک متخصص اعتیاد شروع کنند و ادامه دهند، به صورت خودسرانه آن را از بازار آزاد خریده و بدون ضابطه مصرف می‌کنند و چه‌بسا برخی با مسمومیت فوت کنند و برخی دُزشان افزایش یابد و از اعتیاد اولیه آن‌ها بدتر شود. از طرف دیگر دارو‌های بدون جعبه، رطوبت‌زده، شربت متادون رقیق‌شده با آب و تاریخ‌گذشته هم مشکل دیگر بیماران در مصرف این دارو‌های خریداری‌شده از عطاری‌های متخلف است.
اگر در شرایط بدبینانه تصور کنیم که ۱۰ درصد کلینیک‌های درمانی کشور دارو را به بازار آزاد نشت می‌دهند، این به این معنی است که ۹۰ درصد مابقی در حال فعالیت سالم هستند و برای بهبود بیمار خود زحمت می‌کشند. این گروه اقلیت متخلف، زحمات صادقانه گروه سالم را بدنام می‌کنند. برخی جوانان نیز اخیرا با آغاز مصرف متادون به دنبال خرید از عطاری‌های متخلف، از ابتدا وارد چرخه اعتیاد، آن هم داروی خطرناک متادون می‌شوند.
و، اما سودکنندگان؛ اگر تصور کنیم که سقف تولید متادون در کشور طبق مجوز کنوانسیون‌های بین‌المللی ۵ تن باشد و این میزان زبانم لال در یک افزایش تولید غیررسمی مثلا به شش‌برابر برسد، چه اتفاقی می‌افتد؟ اولین برنده این میدان کارخانجات تولیدکننده متادون هستند که با تولید متادون در داخل کشور آن را راحت به فروش می‌رسانند.
نکات قابل‌توجه اینجاست:
۱- متادون اصلا نیازی به بازاریابی و رقابت فروش ندارد و هرچه تولید شود، مشتریان آن در صف انتظار ایستاده‌اند. چنین فروش تضمین‌شده‌ای بسیار برای تولیدکنندگان جذاب است و به همین دلیل سیل متقاضیان تولیدکننده متادون در کشور بسیارند، اما تولیدکنندگان فقط عده‌ای انگشت‌شمارند.
۲- مطالعات اقتصادی نشان می‌دهد که این دارو‌ها بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ درصد حاشیه سود داشته، به‌طوری‌که برخی هلدینگ‌هایی که دارو‌های دیگر یا مثلا مواد شوینده تولید می‌کنند و در کنارش دارو‌های مخدر و متادون هم می‌سازند، سود تولید متادون آن‌ها با سایر مواد شیمیایی و دارویی قابل مقایسه نیست و محصول قهرمان این شرکت‌ها همان داروی مخدر است. به‌طوری‌که مدیران کارخانه‌های تولیدکننده این دارو در میان سایر مدیران‌عامل هلدینگ از توجه بیشتری برخوردارند.
۳- نکته جالب‌توجه دیگر آنکه تعداد کلینیک‌های درمان اعتیاد در کشور حدود هفت هزار و ۵۰۰ مرکز ثبت شده است، اما کارخانجات تولیدکننده متادون زیاد نیستند؛ یعنی سود حاصل از بیش‌تولیدی متادون، آن هم دارویی با فروش تضمینی، حاشیه سود بالا و انحصاری، فقط بین چند کارخانه تقسیم خواهد شد.
۴ – باز نکته قابل‌توجه اینجاست که همه گروه‌های دیگر در عرضه متادون به بازار آزاد، مجرم تلقی می‌شوند و مستوجب تنبیه هستند، اما کارخانجات دارویی بابت رسانیدن داروی مورد نیاز به بازار، چه‌بسا که تقدیر هم بشوند و جایزه تولیدکننده نمونه هم بگیرند. دقت کنید تنها گروهی که فعالیت آن‌ها در این عرصه کاملا قانونی است کارخانه‌داران تولیدکننده داروی مخدر هستند. آن‌ها راحت سر جای خود نشسته‌اند و فقط تولید می‌کنند و سود هر دو عرضه قانونی و غیرقانونی دارو‌های مخدر را در جیب می‌گذارند.
این یادداشت در نظر ندارد نقش کلیه اعضای فرآیند قانون‌شکنی در حوزه متادون را کمرنگ کند، بلکه می‌خواهد جایگاه اصلی و مغفول یک گروه بسیار ذی‌نفع را برجسته‌تر سازد تا ذی‌نفعان اصلی در این عرصه از قلم نیفتند. با توجه به شروع مبارزه اخیر قوه قضائیه در عرصه فساد در کشور و نیاز مبرم به شفاف‌سازی هرچه بیشتر، باید صنف درمانگران اعتیاد با نظارت قوی درون‌سیستمی این لکه ننگ مراکز متخلف را از دامان مراکز سالم پاک کند.
از طرف دیگر صنف عطاران نیز با تدابیر ویژه، عطاری‌های متخلف را به نهاد‌های نظارتی معرفی کنند و ماموران شهرداری و پلیس نیز پرقدرت به این عرصه ورود کنند. با نصب برچسب ردیابی می‌توان تا حدود زیادی از نشت متادون توسط شرکت‌های پخش جلوگیری کرد. با کلیه این تدابیر واسطه‌های فروش خودبه‌خود حذف خواهند شد. اما لازم است سرانه تولید فعلی متادون نیز در کشور کاهش یابد، چراکه این حجم از تولید متادون اصلا با آمار و ارقام ملی اعتیاد مطابق نیست.
اگر امروز از وزارت صنایع و معادن استعلام شود که کارخانجات تولید فولاد را در کشور معرفی نمایید، قطعا با افتخار چنین خواهند کرد؛ لذا با رعایت اصل شفاف‌سازی و اینکه دانستن حق مردم است، از سازمان غذا و دارو می‌خواهیم تا با افتخار و طیب خاطر نام شرکت‌های تولیدکننده متادون و حجم تولید هر یک از آن‌ها را در کشور به تفکیک منتشر کند. در غیر این صورت اینطور تلقی می‌گردد که این خدمت ملی حاوی اطلاعاتی است که نباید مردم و کارشناسان از آن مطلع باشند.
