"صراط" - دیرزمانی است که فرهنگ نقدشدن و نقد پذیرفتن دارای اشکالات متعددی است. بی تردید حق طبیعی هر ایرانی است که انتقادات و پیشنهادات خود را به صورت منطقی و مؤدبانه بیان کند و انتظار داشته باشد که مسئولان و متولیان در هر رده به این نظرات توجه کنند و خود را به عنوان خدمتگزار مردم، در مقام پاسخگویی بدانند. اما باید به این نکته نیز توجه کرد که نقد کردن بیشک با مجادله، هتاکی و بیحرمتی متفاوت است.
ارزیابی و پژوهش ما بر کار دیگران دو درس در پی دارد : نخست اینکه با دانش او آشنا می شویم و دوم آنکه ما راه های تازه و درست را به او هدیه خواهیم نمود .
نقد کردن و نقد پذیری, سرمایه ای ارزنده برای اصلاح فرد و جامعه به شمار می رود. شناخت کاستیها و تلاش برای زدودن آنها, گامی است اساسی در رسیدن به رستگاری فردی و اجتماعی. پرده پوشی بر آنچه بوده و هست و رویدادها و یا خود را به نادانی زدن, رویدادها را دگرگون نمی سازد. انسان خردمند, هماره در جست وجوی آن است که در مسیر تکاملی فردی و جمعی, آفتها, آسیبها, کم وکاستیها را بزداید, تا به درستی راه بپیماید. از این روی, در منطق فرزانگان, نقد و انتقاد قدر و قداست ویژه ای دارد و یکی از برتریهای اخلاقی و اجتماعی مهم, به شمار می رود.
اگر فرهنگ نقد کردن و نقد پذیرفتن, به درستی بیان شود و آداب نقد و ویژگیهای ناقدان و مرزهای روا و ناروای انتقاد به روشنی ترسیم گردد, بسیاری از تنشها و تشنجها و کشمکشها فروکش می کند و بسیاری از سستیها و کاستیها, زمینه ظهور نمی یابند.
اگر همگان به این باور برسند که: بالندگی فردی و توسعه و پیشرفت اجتماعی آنان به وسیله نقد دلسوزان و انتقاد تیزبینان رشد و شتاب بیش تری می یابد و هیچ کس بی نیاز از یادآوری و انتقاد دیگران نیست, فضای جامعه دگرگون می شود و انتقادها جای انتقامها را می گیرند.
* انتقاد به معناى تضعيف نيست
حضرت آیت الله خامنه ای در ديدار اعضاى هيأت دولت، به مناسبت هفته 04/06/81 فرمورند:
«البته معناى اين حرف آن نيست كه ما بگوييم هيچكس حق ندارد از دولت انتقاد كند؛ چون انتقاد به معناى تضعيف نيست. انتقاد اگر دلسوزانه و منصفانه باشد، كمك هم مىكند. اگر انتقادى دلسوزانه هم نبود، بالاخره دانسته مىشود. در مقابل حركت دولت، اگر يك وقت عيبجويىِ غيرمنصفانهاى هم بشود، نخواهد توانست افكار عمومى و واقعيّتهاى بيرونى را تحت تأثير قرار دهد. بنابراين من نمىخواهم انتقاد را منع كنم؛ اما تخريب را چرا. تخريب بههيچوجه مصلحت نيست. با هيچ توجيهى كسى نمىتواند خود را قانع نمايد كه دولت را تخريب كند.»
* بعضيها طورى انتقاد مىكنند كه تخريب است
رهبر معظم انقلاب اسلامى در پاسخ به پرسشهاى دانشجويان در دانشگاه صنعتى شريف در تاریخ 01/09/78 فرمودند:
«من البته هيچوقت جلوِ انتقاد را نگرفتهام و كسى را منع نكردهام. انتقاد صحيح و دلسوزانه ضررى ندارد؛ اما اين انتقاد بايستى به تخريب نينجامد. بعضيها طورى انتقاد مىكنند كه تخريب است؛ اين مصلحت نيست. كسى كه مسؤوليت سنگينى در كشور بر دوشش هست و از او توقّع داريم كه فلان كار را بكند - اقتصاد را درست كند و... - اگر ما او را تقويت نكنيم؛ اگر يك وقت ضعفى هم پيدا شد، آن را نپوشانيم؛ آيا مىتوانيم چنين توقّعى داشته باشيم؟ باز هم مىتوانيم اميدوار باشيم كه آنچه كه ما مىخواهيم، انجام خواهد گرفت و آنچه كه وظيفه اوست، انجام مىگيرد؟»
*اهانت و تخریب جزء رسوم زشت برخی از کشورهای غربی
امام خامنه ای همچنین در خطبههاى نماز عيد سعيد فطر02/08/85 بیان فرمودند:
«آن كسانى هم كه دستى در تبليغات دارند، فضاى سياسى كشور را آشفته نكنند؛ بدگويى از اين، اهانت به آن، معارضهى جناحهاى سياسى با هم. مردم چه تقصيرى كردهاند كه بايستى ذهن آنها به خاطر انگيزههاى مختلف سياسىِ اشخاص و گروهها و جناحها و مجموعهها، آشفته و مغشوش شود. اينها بگذارند فضاى انتخابات سالم باشد. البته هركس حق دارد از خود و نامزد انتخاباتى خود دفاع و حمايت كند؛ اين مانعى ندارد. تبليغات در حد متعارف و بدون اسراف و زيادهروى، خيلى خوب است؛ اما اهانت، تخريب و بدگويى - اينكارهايى كه جزو رسوم زشتِ بعضى از كشورهاى غربى است - را كنار بگذارند»
* بعضى از اين مطبوعاتى كه امروز هستند، پايگاههاى دشمنند
مقام معظم رهبرى در ديدار با جوانان در مصلّاى بزرگ تهران در تاریخ 01/02/79 فرمودند:
«متأسّفانه امروز مىبينم همان دشمنى كه بهوسيله تبليغات خود، همّتش اين بود كه افكار عمومى يك كشور را به سمتى متوجّه كند، بهجاى راديوها آمده در داخل كشور ما پايگاه زده است! بعضى از اين مطبوعاتى كه امروز هستند، پايگاههاى دشمنند؛ همان كارى را مىكنند كه راديو و تلويزيونهاى بى.بى.سى و امريكا و رژيم صهيونيستى مىخواهند بكنند!
من نه با آزادى مطبوعات مخالفم، نه با تنوّع مطبوعات. اگر بهجاى بيست عنوان روزنامه، دويست عنوان روزنامه در اين كشور در بيايد، بنده خوشحالتر هم خواهم بود و از اينكه روزنامههاى كشور زياد شوند، هيچ احساس بدى ندارم. اگر مطبوعات، آنطورى كه در قانون اساسى هست، مايه روشنگرى باشند؛ مصالح كشور را رعايت كنند، به نفع مردم قلم بزنند، به نفع دين قلم بزنند، هرچه بيشتر باشند، بهتر است. اما امروز مطبوعاتى پيدا مىشوند كه همه همّتشان، تشويش افكار عمومى و ايجاد اختلاف و بدبينى در مردم و خوانندگانشان نسبت نظام است! ده عنوان، پانزده عنوانروزنامه، گويا از يك مركز هدايت مىشوند؛ با تيترهاى شبيه به هم در قضاياى مختلف. قضاياى كوچك را بزرگ مىكنند و تيترهايى مىزنند كه هركس اين تيترها را مىبيند، خيال مىكند كه همه چيز در كشور از دست رفته است! اينها اميد را در جوانان مىميرانند؛ روح اعتماد به مسؤولان را در آحاد مردم كشور تضعيف مىكنند و نهادهاى اصلى كشور را مورد اهانت و توهين قرار مىدهند!
من مىدانم كه در بسيارى از اين مطبوعات، آدمهاى خوب و مؤمنى مشغول كارند - چه كسانى كه قلم مىزنند، چه كسانى كه اداره مىكنند - اما در لابلاى همينها اثرِ انگشت «عبداللَّهبنابىها» را مىبينم: تفرقهافكنيها، اختلافافكنيها، تشنج آفرينيها، تشويش افكار عمومى، نا اميد كردنها، يأس پراكنيها، چهرهسازى عناصر وابسته و مريد دشمن، از نظر انداختن عناصر مفيد و مؤمن و مخلص و دلسوز! البته اين كارها به جايى هم نخواهد رسيد؛ خداى متعال رسوا مىكند.»
* از انتقاد نترسيد و خشمگين نشويد
بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در ديدار اعضاى هيأت دولت، به مناسبت هفته دولت در تاریخ 04/ 06/ 81 فرمودند:
رهبر انقلاب در سخناني خطاب به دولتمردان فرمودند: به شما مسوولان دولت كه بخش هاي گوناگون در اختيارتان است، مي گويم از انتقاد نه بترسيد، نه خشمگين و نااميد شويد. اينطور هم نباشد كه اگر روزنامه يا شخصي به بخشي از بخش هاي دولت يا به كاري كه دولت پديد ميآورد، انتقاد ميكند، مسوولان آن بخش يا مسوولان دولتي سراسيمه شوند.
گاهي اوقات انسان ميبيند يك حالت سراسيمگي در اينها پيدا ميشود. نه، به هيچ وجه سراسيمه نشويد. بالاخره انتقاد وجود دارد. راه مورد انتقاد قرار نگرفتن اين است كه انسان به كنج انزوايي بخزد و هيچ اقدامي نكند، يا اگر مسووليتي ميپذيرد، خداي نكرده به لوازم آن مسووليت عمل نكند تا مثلا كسي به انتقاد از او نپردازد و برخلاف توقع او كاري صورت نگرفته باشد.
* انتقاد موجب شناسايي نقاط قوت و ضعف است
مطلب مربوط به منتقدان اين است كه انتقاد در جامعه چيز خوبي است. زيرا انتقاد موجب ميشود انتقاد شونده بتواند نقاط قوت و ضعف خود را بفهمد و همچنين ناظران صحنه بتوانند بفهمند. اين به پيشرفت كار كمك ميكند ولي انتقاد، غير از عيبجويي، آن هم عيبجويي خصمانه است.
* انتقاد آري اما تخريب نه!
آیت الله خامنه ای در ديدار اعضاى هيأت دولت مورخ ۱۳۸۱/۰۶/۰۴ فرمودند:
انتقاد به معناي تضعيف نيست. انتقاد اگر دلسوزانه و منصفانه باشد، كمك هم ميكند. اگر انتقادي دلسوزانه هم نبود، بالاخره دانسته ميشود. در مقابل حركت دولت، اگر يك وقت عيبجويي غيرمنصفانهاي هم بشود، نخواهد توانست افكار عمومي و واقعيت هاي بيروني را تحت تاثير قرار دهد.
* انواع نقد و انتقاد
بيانات مقام عظمای ولایت در ديدار اعضاى هيئت دولت مورخ ۱۳۸۸/۰۶/۱۸ مصادف با 17 رمضان 1430 :
براي شنيدن نقد، سينه گشاده و روي باز و گوش شنوا داشته باشيد. هيچ ضرر نمي كنيد از اينكه از شما انتقاد كنند. البته اين انتقادهايي كه مي شود همه يك جور نيست. بعضيها به قصد اصلاح نيست، بلكه به قصد تخريب است، هم از مجموعه مطبوعات خودمان، هم پشتوانه آنها.
دهها راديو و تلويزيون بيگانه و رسانه عمومي و بينالمللي در اختيار حرف ها و افكاري است كه بنايش بر تخريب است. يعني هيچ بناي اصلاح ندارند. آنچه كه نقل مي كنند براي تخريب است. لذا واقعيت و غير واقعيت و خلاف واقع و ضد واقع، همه چيز در آن است.
گاهي يك چيز كوچك را بزرگ مي كنند، گاهي يك چيزي كه نبوده، به عنوان يك حقيقت مسلم جلوه مي دهند. اينها البته هست. اين، تخريب است ليكن در كنار اينها، نقد هم وجود دارد. نقدهاي مصلحانه و خيرخواهانه. گاهي از سوي دوستان شماست، گاهي حتي از سوي كساني است كه دوست شما و طرفدار شما هم نيستند.
* معيار انتقاد دلسوزانه
امام خامنه ای در ديدار نمايندگان هفتمين دوره مجلس شوراى اسلامى مورخ ۱۳۸۶/۰۳/۰۸ فرمودند:
انتقاد دو گونه است. علامت دلسوزانه بودن انتقاد اين است كه وقتي انسان انتقاد را بيان ميكند، نقطه قوت را هم در كنار او بيان كند تا معلوم شود كه بناي نظر شخصي، بناي انتقامگيري و بناي اذيت كردن ندارد والا اگر ما يك مجموعهاي داشته باشيم كه نقاط قوت و نقاط ضعفي هم دارد، آن وقت در بيان انتقاد، نقاط قوتش را اصلا در نظر نگيريم و به زبان نياوريم، بعد يك يا دو يا ده مورد از نقاط ضعف را همين طور بيان كنيم. معلوم است كه تضعيف خواهد شد.
* از انتقادها عصباني نشويد و از آن استقبال كنيد
خامنه ای رهبر به لطف خود نگهدار
آمین یا رب العالمین