قرآن کریم در آیه دوم سوره مبارکه انعام، مرگ را با این تعبیر معرفی فرموده است که: «قَضى أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ». امام صادق علیه السلام درباره معنی این آیه فرموده‌اند که این دو اجل همان اجل حتمی و اجل معلق هستند. منظور از اجل معلق این است که خداوند هرچه بخواهد با آن می‌کند، اما اجل حتمی همان مرگ حتمی است.
درواقع میان اجل معلق و اجل مسمی تفاوت‌هایی وجود دارد. مرگ حتمی یا اجل حتمی یا اجل مقضی همان مرگی است که در هر سال در شب قدر تعیین می‌شود، یعنی در شب قدر مشخص می‌شود که تا شب قدر سال آینده چه‌کسانی از دنیا خواهند رفت و ملک‌الموت مسئول گرفتن جان چه‌کسانی است.
اجل حتمی یا مرگ حتمی همان است که تغییری در آن وجود ندارد و حکم آن در همان شب قدر به حضرت امام زمان علیه السلام ارائه و به ملک‌الموت ابلاغ می‌شود، این مرگ همان مرگی است که خدای متعال درباره آن می‌فرماید: «فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لايَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لايَسْتَقْدِمُونَ؛ و هنگامى که سرآمد و اجل آنها فرارسد، نه ساعتى از آن تأخیر مىکنند و نه بر آن پیشى مىگیرند.»، درواقع مرگ حتمی زمان مشخص و دقیقی دارد و لحظه‌ای زمان آن تغییر نمی‌کند.
اما اجل معلق، مرگی است که مشیت و اراده خدای متعال در آن کارگر و مؤثر واقع است، یعنی اگر خداوند بخواهد مدت آن را جلوتر و یا عقب‌تر می‌اندازد. اگر بنده‌ای کار نیکی انجام بدهد، صدقه بپردازد، صله‌رحم را به‌جا بیاورد، به پدر و مادرش نیکی کند، دعا کند و کارهایی از این نوع می‌تواند زمینه رضای الهی را فراهم و بر طول عمرش اضافه کند و مرگش را که همان اجل معلق است به تعویق بیندازد.
اما دعا کردن برای طول عمر در اجل قطعی و مسمی کارگر نمی‌افتد چون امر آن حتمی است، پس تأخیر و تقدیم در مرگ حتمی وجود ندارد ولی زمان اجل معلق به اراده الهی بستگی دارد.
منابع:
- تفسیر المیزان؛ علامه طباطبایی
- تفسیر نمونه؛ آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی
- اصول کافی؛ شیخ کلینی
