چند سالی است که یک پدیده جدید و ناموزون، تشییع و تدفین اموات در قبرستان‌ها را به خود مشغول کرده است. اتفاقی که شاید اگر ۱۰ سال قبل و یا قبل‌تر از آن سخنی گفته می‌شد، افراد «استغفرالله» گویان از آن دوری می‌کردند، اما این روزها برخی برای تقابل با دین و به بهانه لاکچری بودن و به منظور شادی روح امواتشان در قبرستان و یا مجالس ترحیم از آلات موسیقی به جای کلام خدا و اهل بیت استفاده می‌کنند.
این رویه در شهرهای مختلف و تهران برای بسیاری دکان و دستگاه شده است و آوازه کارهای آنها در صفحات مجازی و آگهی‌های تبلیغی و نرم‌افزارهای مرتبط با آن وجود دارد. در حالی که ورود و استفاده از این ادوات در اغلب قبرستان‌ها به خصوص بهشت زهرای تهران از قدیم‌الایام ممنوع بوده است. با این وجود برخی از خانواده‌ها تخلف می‌کنند و در مراسم تدفین اموات خود دف و نی می‌زنند که موجب شده سازمان بهشت زهرای تهران، ممنوعیت این اقدامات را علنی اعلام کند.
سعید خال مدیرعامل بهشت زهرا: استفاده از آلات موسیقی از قدیم‌الایام در بهشت زهرا ممنوع بود
سازمان بهشت زهرای تهران در اقدامی تحسین برانگیز چند روزی است که علاوه بر ذکر این نکته در برگه‌های تدفین، به صورت بنرهای نصبی در سراسر بهشت زهرا نیز از ممنوعیت ورود آلات موسیقی گفته است. سعید خال، مدیرعامل سازمان بهشت زهرا (س) در این خصوص به خبرنگار فارس می‌گوید: «ممنوعیت استفاده از ادوات موسیقی از گذشته در سازمان بهشت زهرا (س) اجرا می‌شد. زمانی که خانواده متوفی برای انجام امور خاکسپاری به بهشت زهرا مراجعه می‌کند، از سوی سازمان قبضی به خانواده داده می‌شود که در آن تمام دستورالعمل‌های تدفین و برگزاری مراسم‌ها آمده است. استفاده نکردن از ادوات موسیقی، نصب نکردن سنگ‌های نامتعارف قبر و ... از مواردی است که به اطلاع خانواده متوفی می‌رسد و از این رو دستورالعمل جدیدی وضع نشده است و در در برخی از رسانه‌ها اشتباه مطرح شده است.»
چرا بنر ممنوعیت ادوات در بهشت زهرا نصب شد؟
نکته‌ای که این روزها سبب توجه مجدد به این موضوع یعنی استفاده از ساز و دف در مراسم تدفین و ترحیم شده است، نصب بنرهایی در خصوص ممنوعیت ورود این ادوات در بهشت زهراست که در محیط‌های مختلف این قبرستان نصب شده است. خال می‌گوید: «این بنر به نوعی اطلاع‌رسانی عمومی درباره یکی از موضوعات و قوانین جاری در سازمان بهشت زهرا (س) است که ما تنها به دلیل افزایش استفاده از ادوات موسیقی مانند نی و دف در مراسم‌های خاکسپاری در بهشت زهرا نصب کرده‌ایم.»
آرامش میت را فدای آرامش و کلاس خود نکنید!
اما شاید این نکته به ذهن خطور کند که استفاده از این ابزارها بر چه اساس و منطقی رخ داده است؟ آیا سابقه‌ای در دیگر کشورها دارد و یا برای فرد متوفی ثمره‌ای هم دارد؟ حجت‌الاسلام علی سعیدیان در این خصوص می‌گوید: «زمانی که فردی از دنیا می‌رود، اول باید به فکر آرامش او و سپس آرامش اطرافیان و صاحبان عزا باشیم. در آیات و روایات داریم که بعد از جدا شدن روح از بدن، مدت‌ها روح فرد نسب به اطراف خود آگاه است و هنوز انقطاع کامل از دنیا برای او رخ نداده است. توصیه دین و بزرگان این است که در این لحظات و ساعات برای او قرائت قرآن، زیارت عاشورا و تلقین‌هایی برای یادآوری ربانیت خدا صورت گیرد. در روایت داریم که بعد از قرار دادن میت در قبر برایش تلقین خوانده شود. جسم او که از دست رفته است، بنابراین روحش آگاه است و باید این تلقین‌ها به او یادآوری شود. حتی در روایت داریم که بعد از پر کردن قبر با خاک هم تلقین بگویید. امیرالمومنین، علی علیه‌السلام می‌فرماید: بعد از اینکه همه از بالای سر قبر رفتند افرادی بمانند و برای فرد دعا و قرآن بخوانند. دلیل این ماندن آن است که ایشان می‌فرمایند: بعد از اینکه صدای پای آخرین تشییع‌کننده تمام شود، سوال و جواب فرشتگان از میت آغاز می‌شود.»
غربی‌ها هم بالای سر مرده‌شان ساز نمی‌زنند
برخی از ما شاید تصور کنیم که این رفتارهای منافی با شرع و دین، تحت تاثیر فرهنگ غرب باشد. سعیدیان در این خصوص می‌گوید: «من سابقه سفر به بیش از ۲۰ کشور غربی را دارم. در هیچ کجا چنین رسمی را ندیدم. شاید در مراسم یک هنرمندی قطعه‌ای از او پخش شود، اما موسیقی زدن رواج ندارد. چرا راه دور برویم؟ در همین تهران آیا ارمنی‌ها میت‌های خود را این طوری دفع می‌کنند؟ این‌ها رسم و رسوم من درآوردی است که حتی مسیحی‌ها و یهودی‌ها نیز آنها را انجام نمی‌دهند.»
بی‌محبتی و بی‌رحمی واقعی به متوفی!
توجیه خانواده‌هایی که سراغ این کارها می‌روند، این است که با انجام این اعمال و نواختن موسیقی به دنبال کسب آرامش و شادی روح میت خود هستند. سعیدیان می‌گوید: «این افراد به دنبال کلاس گذاشتن و روشنفکر نشان دادن و نمایش به روز بودن هستند. در حالی که تماماً دلسوزی برای خودشان است و اوج بی‌رحمی است. در چنین شرایطی باید به فکر آرامش و شادی واقعی روح میت خود باشند، اما آنها باز هم به فکر خودخواهی هستند و با این موسیقی، آرامش خود را می‌جویند. فرد متوفی در این شرایط به دعا و قرآن احتیاج دارد. هرچند فرد بگوید من اعتقادی ندارم اما باید بداند سروکار فرد مرده با خداست. بنابراین اوج محبت به متوفی، عمل به دستورات الهی است.»
ثواب ذکر مصیبت امام حسین (ع) بالای سر متوفی
اما چرا توصیه شده است که بالای سر قبر میت، دعا و روضه خوانده شود؟ سعیدیان می‌گوید: «در روایت داریم که قبل از دفن میت افرادی شهادت به بی‌گناهی او دهند تا خدا هم ببخشد و یا در نماز میت اینگونه خوانده می‌شود: «اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا» که این‌ها همه توصیه‌هایی است که موجب ثواب و شادی روح متوفی می‌شود. افرادی که فضا را به سمت موسیقی می‌برند، میت را از این فرصت‌ها محروم می‌کنند. توصیه شده است بالای سر میت روضه خوانده شود؛ زیرا در این صورت موجب جلب نظر سیدالشهداست و آن محیط به حسینیه تبدیل می‌شود و اگر ذره‌ای نگاه حضرت به میت و اطرافیانش بیفتد، موجب تسلی و آرامش آنان خواهد بود.»
با اعمال‌مان گناهی به پرونده متوفی اضافه نکنیم
رسم همیشگی این بوده که در مراسم تشییع و تدفین اموات، مداحان و روضه‌خوانان حضور پیدا می‌کردند و به ذکر مصیبت اهل بیت (ع) می‌پرداختند تا براساس روایات معصومین، اگر بناست گریه‌ای هم صورت گیرد، اشک بر اهل بیت باشد. محسن طاهری، مدیر عامل خانه مداحان اهل بیت (ع) در این خصوص می‌گوید: «در شارع مقدس برای هر امور زندگی ما چه در دوران حیات و چه بعد از مرگ، دستوراتی وجود دارد که اگر به آنها رعایت شود، زندگی سعادتمندی خواهیم داشت. بعد از ارتحال، روح از دنیا به دنیای ابدی خود منتقل می‌شود و وارد برزخ می‌شود. این فرد در مواجهه با اعمال و رفتار خود در دنیا قرار می‌گیرد. بنابراین برای شادی روح او باید کاری را انجام دهیم که مورد رضایت اهل بیت و خداوند باشد. در غیر این صورت ما گناه و خطایی به پرونده اعمال او هم اضافه کردیم.»
نی و دف ثمره‌ای برای مرده ندارد
کشور ما به دلیل شرایط کرونایی، اوضاع خاصی را تجربه می‌کند که این قضیه بر تمام شئون زندگی ما اثر گذاشته است و شاید مانند قبل، از مراسم تشییع و تدفین اموات خبری نباشد، اما با این وجود، برخی شرایط را مساعد دیدند تا مسیر این عمل را منحرف کنند. طاهری می‌گوید: «نی زدن و دف نواختن مورد رضایت و باب میل مسلمانان نیست و حتی می‌توان گفت غیرمسلمانان هم این روند را نمی‌پسندند. زمانی که فردی از دنیا می‌رود، برای او سوگواری می‌کنند و حتی در روایت داریم که نباید جلوی بازماندگان کاری انجام داد که حالت عزای آنها را به هم بزند. برای همین وقتی افراد در مراسم تشییع و تدفین و یا حتی ترحیم افراد حضور پیدا می‌کنند، لباس مناسب عزا بر تن می‌کنند.»
به گفته مدیر عامل خانه مداحان نواختن و نی زدن ثمره و ثوابی برای متوفی ندارد. در گذشته این کار در تالارها و بهشت‌زهرا صورت می‌گرفت که اخیراً با اقدام عملی بهشت‌زهرا شاهد مقابله جدی‌تری با این انحراف هستیم.»
لزوم نظارت بر کار خوانندگان در فضای مجازی
متاسفانه برخی از خوانندگان در فضای مجازی تبلیغ می‌کنند که حاضر به اجرای برنامه در مراسم تشییع اموات با نی و دف هستند که این امر را این روزها برای به‌روز شدن و یا اقبال بیشتر از سوی مردم انجام می‌دهند و نوحه‌خوانی خود را همراه با این آلات موسیقی می‌کنند. نکته جالب اینکه آنها بابت استفاده از هنرمندان نوازنده، گاهی تا مبلغ ۲ میلیون تومان از صاحبان عزا دستمزد می‌گیرند.
طاهری در این خصوص می‌گوید: «این کار بسیار غلط است. خانه مداحان نسبت به مداحان حاضر در بهشت‌زهرا ارتباط خوبی دارد و دوره‌های آموزشی در زمینه نوحه‌خوانی و قرائت قرآن برای آنها برگزار می‌کند و در دوره‌ای حاج محمد بازوبند نیز که از پیرغلامان و مداحان خوب کشور است، برای نظارت بر کار آنها در آنجا مستقر شده بود، اما این روند به دلیل شرایط کرونایی کمتر شده است.»
برون‌سپاری بخشی از برنامه‌های کنار مزار از سوی بهشت زهرا هم نکته بسیار مهمی است که باید از سوی نهادهای مختلف مداحی مدنظر قرار گیرد تا در زمینه‌های مختلف این مداحان تحت نظارت باشند. طاهری در این خصوص می‌گوید: «خانه مداحان بعد از شرایط کرونایی حتما ارتباط گسترده‌تری با بهشت زهرا ایجاد خواهد کرد تا هم در بُعد نظارت و هم آموزشی برنامه‌ریزی بهتری داشته باشیم.»
اقدام لازم برای بازداشتن از این انحراف چیست؟
اقدام بهشت زهرا این امید را می‌دهد که شاید دیگر شاهد این انحرافات در مجالس تدفین اموات نباشیم، اما برای اجرای این قانون که قدمت هم دارد، چه اتفاقی قرار است رخ دهد. سعید خال مدیرعامل بهشت زهرا به خبرنگار ما می‌گوید: «با این اطلاع‌رسانی عمومی که شاید در گذشته افراد می‌گفتند در قبض‌ها ندیدند، حجت بر افراد تمام است و اگر موردی از حضور ادوات موسیقی دیده شود، برخورد می‌شود و در مرحله اول تعهد گرفته می‌شود و در مرحله دوم به ضابطان قضایی ارجاع داده خواهد شد.»
البته حجت‌الاسلام سعیدیان از کارشناسان مذهبی می‌گوید: «برخورد سلبی شاید در این زمینه چاره‌ساز نباشد و نیاز است ابتدا در بهشت زهرا با اطلاع‌رسانی محیطی قبح این ماجرا مطرح شود تا افراد خود پشیمان شوند و از سوی دیگر نیز رسانه‌ها وظیفه دارند تا این موضوع را تبیین کنند. مسئولین بهشت زهرا به خوبی اهمیت این مکان فرهنگی را درک می‌کنند و باید این محل را از مکانی صرفا برای تدفین خارج کنند. زیرا افراد در چنین شرایطی، آماده‌‌اند جذب دین و خداپرستی شوند که می‌توان با هدایت و تاثیرگذاری شرایط بسیار خوبی برای آنان رقم زد.»
