وقوع زلزله خفیف 4.2 ریشتری در کارتال استانبول، مردم و مسئولین ترکیه را به شدت نگران کرد.
با آن که زلزله خفیف کارتال، خساراتی بر جای ننهاد، اما متخصصین زلزله شناس و کارشناسان امداد و نجات، یک بار دیگر بحث بر سر این موضوع را پیش کشیدند که استانبول قلب تپنده اقتصاد و کلانشهر 14 میلیونی ترکیه، از حیث زیرساخت، دسترسی زمینی و امدادرسانی، شهر چندان مستحکمی نیست و در صورت وقوع زلزله، خسارات و تلفات، در حد بسیار نگران کننده ای خواهد بود.
آنان معتقدند که وقوع یک زلزله سنگین با تلفات و خسارات بالا در استانبول، می تواند اقتصاد لرزان ترکیه و موقعیت حزب حاکم را در موقعیتی سرنوشت ساز و دشوار قرار دهد.
در سال 2019 میلادی نیز کارتال استانبول، زلزله 5.8 ریشتری را تجربه کرده بود و از منظر مطالعات زلزله شناسی، قرار گرفتن استانبول در جوار دریای مرمره و واقع شدن آن بر روی گسل شمال، یک تهدید آشکار برای این شهر است. اما در صورتی که زلزله بزرگی روی دهد، حتی احتمال خطر بروز سونامی هم دور از ذهن نخواهد بود.
هالوک اُزن اَر مدیر رصدخانه قندیللی ترکیه، معتقد است که هنوز نمی توان به طور قاطعانه اعلام کرد که زلزله کارتال، علامتی برای خطر بزرگتری است. اما با این حال، باید با رصد دقیق و تداوم مطالعات، ترکیه را برای مقابله با زلزله، به بالاترین سطح هوشیاری و مقابله رساند.
جانداش تولگا ایشیک از دیگر متخصصین حوزه زلزله شناسی هم بر این باور است که باید زلزله کارتال استانبول را جدی گرفت و لازم است مسئولین به این بیاندیشند که در صورت وقوع یک زلزله بزرگ در استانبول، آمادگی برای امداد و نجات و توان مقابله، در چه سطحی است.
تاریخ زلزله در استانبول
سال 1509 میلادی یعنی 512 سال قبل، برای استانبول، سال سخت و دشواری بوده است. در جریان آن زلزله مهیب، 13 هزار نفر جان خود را از دست دادند و دولت عثمانی برای جبران خسارات، در وضعیت اقتصادی دشواری قرار گرفت. از آن تاریخ تا پایان سال 1512 میلادی و در مدتی کمتر از 3 سال، شهر استانبول 4 بار و ادیرنه (استانی در نزدیکی استانبول) 3 بار لرزیدند.
اگر چه زلزله سال 1509 میلادی را به نام سال زلزله بزرگ استانبول می شناسند، اما بررسی های ستاد مقابله با حوادث غیرمترقبه وزارت کشور ترکیه، با انجام مطالعات و تحقیقات تاریخی، به این نتیجه رسیده که حتی در دوران پیش از میلاد نیز، استانبول و حوالی آن، همواره منطقه ای زلزله خیز بوده و بیش از یکصد زلزله کوچک و بزرگ در این شهر، روی داده است.
ممکن است با خواندن این جمله، فوراً به این پسرش بیاندیشیم: در این صورت چرا شهر بزرگی را در چنین جای زلزله خیزی ساخته اند؟ پاسخ، چندان پیچیده نیست. موقعیت جغرافیایی دریایی تپه ای شهر استانبول زیباست و شواهد نشان می دهد که بشر، بیش از آن که به فکر تدابیر امنیتی و ساخت و ساز مستحکم باشد، به زیبایی و خوشی های موقت فکر کرده است.
آیا پیش بینی ممکن است؟
اغلب دانشمندان زلزله شناس، بر این باورند که وقوع زلزله را نمی توان پیش بینی کرد و دست کم نمی توان تاریخ معینی برای وقوع آن، اعلام کرد. اما با مطالعات زمین شناسی و بررسی رفتارهای لایه های زیرین زمین و استفاده از تجهیزات و داده نگاری های مداوم، می توان لااقل به این باور رسید که ممکن است یک منطقه، از منطقه ای دیگر آسیب پذیرتر و وقوع زلزله در آن، محتمل تر باشد. اما با این حال، متخصصی به نام احمد یاقوت مدعی شده که پیش بینی زلزله دو روز گشته کارتال استانبول را 48 ساعت پیش از وقوع پیش بینی کرده و آن را با برخی از رسانه ها نیز در میان گذاشته است.
احمد یاقوت در مصاحبه با روزنامه قرار اعلام کرده که ترکیه باید نهایتاً تا پایان سال 2023 میلادی در مرمره و مشخصاً در استانبول، منتظر وقوع یک زلزله مهیب و وحشتناک باشد. این زلزله نگار ترک، همچنین به این اشاره کرده که در سالیان اخیر، اغلب کارشناسان، تنها به بررسی گسل های شرق و جنوب شرقی ترکیه و مناطق آناتولی پرداخته اند، اما در مدیترانه نیز وقوع زلزله بالاتر از 6 ریشتر، محتمل است و ترکیه باید خود را برای مقابله با چنین رویدادهایی آماده کند.
در چند سال اخیر در مورادی همچون وان، الازغ و ملاتیا، وزارت کشور و واحدهای امداد و نجات ترکیه برای کمک به زلزله زدگان، کارنامه قابل دفاعی داشته اند. اما مخالفین دولت اردوغان معتقدند که دولت اردوغان، در مورد هزینه کرد پول هایی که آن را به عنوان مالیات زلزله دریافت کرده، مشی شفافی ندارد و این اعتبارات را در محلی خارج از بحث زلزله خرج کرده است.
آنان همچنین از این موضوع گلایه و انتقاد دارند که دولت، در کلانشهر استانبول، بخش مهمی از اراضی، پارک ها و فضاهایی را که به مکان تجمع و اسکان پس از وقوع زلزله اختصاص داده شده بود، تبدیل به اراضی تجاری کرده و آنها را فروخته اند و به جای فضای خالی و امن، پاساژها و برج های کوچک و بزرگ، سر برآورده اند.
در پایان باید گفت، گسل های زلزله خیز ایران و ترکیه متفاوت هستند. اما از منظر مدیریت مقابله با حوادث غیرمترقبه، آسیب های مشابهی وجود دارد. اگر چه با توجه به موقعیت جغرافیایی دریایی استانبول، این کلانشهر، تفاوت هایی با تهران دارد و از برخی جهات به هنگام وقوع زلزله احتمالی، در معرض مخاطرات بیشتری قرار می گیرد، اما ویژگی های مشابه بین استانبول و تهران، کم نیستند.
به عنوان مثال، این دو شهر، پرجمعیت ترین کلانشهرهای منطقه هستند، در ساخت و ساز ساختمان های مسکونی و طراحی مسیرهای گذرگاهی جاده و خیابان، مشکلاتی دارند، هر دو شهر از آسیب مهمی به نام کمبود پارکینگ و پارک شدن صدها هزار خودرو در حاشیه خیابان ها و کوچه ها رنج می برند و در صورتی که در این دو شهر زلزله روی دهد، روند امدادرسانی، نجات مصدومین و آواربرداری، بسیار سخت و توام با ریسک و هزینه های سنگین خواهد بود.
در نتیجه، چنین به نظر می رسد که با توجه به اهمیت حیاتی میزان خسارات و تلفات قابل پیش بینی، راهکارها و برنامه های مدونی مورد بررسی قرار بگیرند و حتی در برخی موارد، تبادل دانش، تجربه و تخصص بین کارشناسان این دو کشور، می تواند مفید و سازنده باشد.
