به گزارش پایگاه خبری صراط به نقل از ایسنا، حسین امیر عبداللهیان در حالی سه شنبه هفته گذشته برای دومین بار از زمان تصدی ریاست وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی راهی آنکار شد که پیش از این سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرده بود که امیرعبداللهیان روز سه‌شنبه ۲۷ دی ماه قرار است با "سرگئی لاوروف" همتای روس خود در مسکو دیدار کند و از سوی دیگر مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه هم در اظهاراتی اعلام کرده بود که در روز سه شنبه در آنکارا با همتای ایرانی خود دیدار و رایزنی می‌کند، در نهایت در روز سه شنبه سفر امیر عبداللهیان به ترکیه انجام شد و سفر این دیپلمات عالی رتبه ایرانی به روسیه براساس توافق صورت گرفته بین مقامات تهران و مسکو به زمان دیگری موکول شد تا سفر منطقه ای اخیر وزیر خارجه ایران در ادامه سفر به بیروت و دمشق با سفر به آنکارا تکمیل شود.
در همین چارچوب وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در سفر یک روزه به آنکارا ضمن انجام دو دور گفت‌وگو با "مولود چاووش اوغلو "همتای ترکیه ای خود، بیش از ۹۰ دقیقه نیز با "رجب طیب اردوغان "رییس جمهور ترکیه دیدار و در مورد مباحث دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو و رایزنی کرد و بین طرفین موضوعات دوجانبه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد بررسی قرار گرفت.
بر اساس اعلام مقامات دو کشور در جریان این دیدار ها، در خصوص افزایش تعاملات در حوزه‌های انرژی، تجاری، فرهنگی، گردشگری، تعاملات مالی و زیست محیطی و گسترش همکاری در حوزه امنیتی، انتظامی و مبارزه با تروریسم رایزنی و گفت‌وگو شده است.
بارها مقامات آنکارا و تهران بر این موضوع تاکید کرده اند که سطح تعاملات کشور در حوزه اقتصادی متناسب با ظرفیت های دو کشور نیست و در همین چارچوب ارتقاء تبادلات تجاری دو کشور به سطح ۳۰ میلیارد دلار را در دهه ۹۰ شمسی هدفگذاری کردند، هدف گذاری که محمد فرازمند سفیر ایران در ترکیه در ارتباط با آن به ایسنا می گوید" برخلاف برخی تصورات که ممکن است رقم تعیین شده را دور از دسترس و یا آمال و آرزو بدانند، به نظرم تحقق این رقم دور از دسترس نیست و ما در دهه ۸۰ شمسی در مقطعی شاهد بودیم که سطح مبادلات بین دو کشور به بالای ۲۰ میلیارد دلار رسید و حتی رقم ۲۲ میلیارد دلار را نیز تجربه کرده‌ایم.
فرازمند با اشاره به رقم کنونی میزان تعاملات تجاری بین ایران و ترکیه اضافه کرد: از طرف ما، براساس سال هجری شمسی و سازوکارهای گمرک و دیگر سازمان‌های مسئول اعلام آمار در حجم تبادلات خارجی از جمله سازمان تجارت این رقم حدود ۱۱ میلیارد دلار عنوان شده و رقم اعلام شده از سوی ترک‌ها در سال ۲۰۲۱، هشت میلیارد دلار بوده است.
وی با بیان این‌که نفت که یکی از اقلام اصلی در مبادلات تجاری بین دو کشور بوده است که اکنون در این رقم وجود ندارد، ادامه داد: بنابراین بدون در نظر گرفتن موضوع نفت رقم هشت یا ۱۱ میلیارد دلار روابط تجاری بین دو کشور، رقم پایینی نیست در شرایطی که همچنان تحریم‌های غیرقانونی آمریکا علیه ایران در جریان است، تجارت جهانی تحت تاثیر کرونا در رکود به سر می‌برد و بحران اوکراین نیز بر این موضوع تاثیرگذار بوده است.
وی با بیان این‌که برخی از سازوکارها در روابط تجاری دو کشور را به دلیل شرایط خاص از جمله اعمال تحریم‌های غیر قانونی آمریکا علیه ایران، نتوانسته ایم به صورت کامل اجرایی کنیم که در این زمینه می‌توان به اجرای موافقت‌نامه تعرفه ترجیحی بین دو کشور اشاره کنیم، تصریح کرد: این موافقت‌نامه در گذشته اجرا می‌شده ولی اکنون وقفه‌ای در اجرای آن به وجود آمده است.
رایزنی وزیران امور خارجه ایران و ترکیه در آنکارا
اقتصاد دو کشور ایران و ترکیه مکمل یکدیگر هستند، از جمله این که ترکیه به انرژی ایران نیاز دارد و از طرفی دیگر ترکیه صادرکننده برخی از اقلامی است که ما به آن نیاز داریم و ما نیز می‌توانیم اقلامی که ترکیه به آن نیاز دارد از جمله مواد پتروشیمی را به این کشور صادر کنیم و این ظرفیتی است که برای بهره برداری از آن با توجه به وضعیت کنونی اقتصاد کشور باید برنامه ریزی جدی تری از سوی مسئولان دو کشور از جمله ایران با حل برخی از مشکلات تبادلات بانکی انجام شود که از جمله پیش شرط‌های تحقق این موضوع، استقرار رایزن بازرگانی ایران در ترکیه است، سمتی که مدتی است خالی مانده در حالی که پیش از این مقامات کشور از معرفی هرچه زودتر رایزن بازرگانی ایران در ترکیه خبر داده بودند.
یکی دیگر از محورهای اساسی گفت‌وگوها بین مقامات آنکارا و تهران تمرکز بر اجرای هر چه سریع‌تر و کامل‌تر برنامه جامع همکاری‌های راهبردی ایران و ترکیه است، سندی که در جریان سفر سال گذشته ( ۲۰۲۲ ) اردوغان به تهران در راستای تعمیق روابط و دستیابی هرچه سریع‌تر بر اهداف تعیین شده در مورد گسترش روابط دو کشور به امضای وزیران امور خارجه ایران و ترکیه رسید و به نظر می رسد که از زمان امضای این سند در اواخر تیرماه ۱۴۰۱، تاکنون اقدام عملی و موثری برای اجرای این سند از سوی طرفین انجام نشده است و یا حداقل در عرصه رسانه ای در این زمینه صحبت چندانی نشده است.
به نظر می رسد یکی از دیگر محورهای در دستور کار مقامات ایران و ترکیه در مدت اخیر فراهم کردن مقدمات برگزاری هشتمین جلسه شورای عالی روابط تهران و آنکارا با حضور روسای جمهور دو کشور در جریان سفر آتی ابراهیم رییسی رییس جمهور ایران به ترکیه به دعوت رجب طیب اردوغان است، سفری که قرار بود در ماه های پایانی سال ۲۰۲۲ انجام شود ولی به درخواست ایران انجام این سفر به سال ۲۰۲۳ موکول شد.
نشست مطبوعاتی وزیران امور خارجه ایران و ترکیه در آنکارا
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران سه شنبه هفته گذشته در نشست خبری مشترک با همتای ترکیه‌ای خود در این ارتباط اظهار کرد: در خصوص برنامه ریزی برای سفر آتی آقای دکتر رئیسی به ترکیه گفت‌وگو کردیم. آقای رئیسی برنامه‌ای را برای سفر به ترکیه در روزهای پایانی سال میلادی داشتند و هماهنگی‌های لازم از سوی همکاران ما در ترکیه به عمل آمده بود، ولی به دلیل تراکم کار روزهای پایانی سال از برادرم چاووش اوغلو درخواست کردم این سفر با قدری تاخیر و در زمانی خارج از ایام پرترافیک کاری آقای رئیس جمهور و مقامات کشور دوست و برادر ترکیه انجام شود. امیدواریم بزودی شاهد انجام این سفر باشیم.
به نظر می رسد یکی دیگر از پرونده های مهم برای ایران در جریان تحولات منطقه و تعامل با ترکیه، تلاش برای کاهش تنش در روابط آنکارا و دمشق و ایفای نقش جدی‌تر در این زمینه در کنار دولت مسکو است ، در همین راستا مقامات تهران بارها تاکید کرده اند که جمهوری اسلامی ایران همواره از نزدیکی روابط دمشق و آنکارا استقبال کرده در همین راستا امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در جریان نشست مطبوعاتی با همتای ترکیه ای خود در آنکارا ضمن اعلام مجدد مواضع ایران در خصوص گفت‌وگوهای آنکارا و دمشق و ضمن ابراز خرسندی از پیشرفت های صورت گرفته در این زمینه تصریح کرد: ما امروز شاهد پیشرفت‌هایی در این زمینه هستیم با آقایان بشار اسد و اردوغان و وزیران امورخارجه دو کشور نیز گفت‌وگوهای مهمی در این ارتباط داشتیم و هدفمان این بود که روابط نیرومندتری میان ترکیه و سوریه برقرار شود و نگرانی‌های طرفین کاهش پیدا کند. با طرف روس هم در تماس مستمر و مستقیم هستیم. من در ماه سپتامبر در نیویورک در نشست سه‌جانبه ایران، روسیه و ترکیه ایده‌ای را از سوی جمهوری اسلامی مبنی بر این مطرح کردم که اکنون زمان آن فرارسیده که سوریه به عنوان یک کشور در مذاکرات آستانه به جمع ما بپیوندد.
امیرعبداللهیان بیان کرد: بخشی از این ایده در گفت‌وگوهایی که در سطح امنیتی و نظامی بین ترکیه و سوریه صورت گرفت، تحقق پیدا کرد. ما به جمع‌بندی و ایده‌های بهتری دست پیدا کردیم که این مشورت‌ها و نقش ایران و روسیه به منظور کمک به ترکیه و سوریه برای برون‌رفت از این چالش بیش از پیش تقویت شود و شتاب هر چه بیشتری به همکاری‌ها داده شود.
موضوع همکاری دو کشور در حوزه محیط زیست و ضرورت اتخاذ تدابیر لازم در خصوص استفاده منصفانه از آب رودخانه "ارس" و رعایت حق‌آبه تاریخی، عرفی و زیست محیطی مناطق پایین دست در مورد این رودخانه یکی دیگر از دستور کارهای جدی ایران در تعامل با ترکیه است، موضوعی که باید به صورت جدی‌تری از سوی مسئولان مربوطه مورد توجه بگیرد و در جریان سفر آتی ابراهیم رییسی به ترکیه یکی از دستورکارهای مهم و جدی گفت‌وگو بین مقامات دو کشور باشد چنان که تهران بار دیگر با صراحت بیشتری از آنکارا بخواهد از ادامه اقدامات ضد محیط زیستی خود در منطقه دست بردارد.
در همین ارتباط کیومرث یزدان پناه در مورد اقدامات مخرب و ضد محیط زیستی سال های اخیر ترکیه در منطقه و تاثیر آن بر پوشش زیسن محیطی ایران اظهار کرد : ترکیه با طرح داپ و افتتاح سدهای جدید به ویژه سد ایلیسو، به دنبال عملی کردن هیدروهژمونی خود در بالادستی منطقه آناتولی بوده و با در پیش گرفتن استراتژی هیدرو پاور (قدرت آبی) در صدد تحمیل اراده خود به سه کشور ایران، عراق و سوریه است.
این استاد دانشگاه در ادامه ابراز داشت: جالب است بدانیم که دولت ترکیه روی سرچشمه‌هایی سد ساخته که بخشی از خاک ارزشمند کشورمان بوده که در دوره پهلوی و حماقت محض رضاخان به آتاتورک داده شد و اگر قدرتی در کشور داشتم تمام اراده خود را بر بازگشت مجدد آن به خاک ایران می‌گذاشتم.
رایزنی روسای جمهور ایران و ترکیه در تهران در تیرماه ۴۱۰۱
این کارشناس مسائل بین الملل همچنین ابراز عقیده کرد: در حال حاضر درگیری‌های بیش از حد ما در حوزه‌های غیر پیرامونی، ما را نسبت به آنچه در بیخ گوش مرزهای سرزمینی‌مان می‌گذرد، غافل ساخته است. این مساله ممکن است برای ایران بسیار گران تمام شود. در نظر بگیرید تنها سد ایلیسو منجر به کاهش ۶۰درصدی ورودی آب به دجله شده و ما آثار سوء و تبعات زیست محیطی آن را در سال ۲۰۲۲ در تالاب هورالعظیم مشاهده کردیم. اکنون هم با بهره برداری از سدهای بالا دستی، درست جایی که حوضه‌های آبریز رودخانه بسیار مهم و حیاتی ارس به شمار می آیند، این رودخانه را حتی بدتر از دجله و فرات با مخاطرات جدی روبرو کرده است.
وی در ادامه گفت: در خصوص سرریزهای رودخانه ارس نیز سه کشور ایران، ارمنستان و جمهوری آذربایجان باید دست به اقدامات بازدارنده علیه ترکیه بزنند. تردیدی وجود ندارد که تمایل دولت ترکیه به استمرار جنگ دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان و متعاقب آن سرگرم کردن ایران در این تنش، خرید زمان برای تکمیل پروژه های سد سازی خودش بوده و در نهایت با سناریوی هیدروهژمونی، به آرزوی دیرینه خود یعنی رهبری ژئوپلیتیکی بر سه منطقه حساس قفقاز جنوبی، آناتولی و خاورمیانه مرکزی است تا بیخ گوش خلیج فارس برسد.
بر اساس این گزارش، طی سال‌های گذشته به خاطر سیاست خارجی سینوسی دولت اردوغان و چرخش‌های ناگهانی و تمام نشدنی دولت آنکارا در مورد برخی از تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی با توجه به منافع این کشور و تلاش اردوغان برای ادامه حفظ قدرت حزب عدالت و توسعه"AKP" در ترکیه، شاهد فراز و نشیب هایی در روابط ایران و ترکیه بودیم که در این ارتباط می توان به برخی از اختلافات دو کشور در خصوص تحولات قفقاز جنوبی و حمایت آنکارا از برخی از سیاست های توسعه طلبانه آذربایجان در منطقه و یا نوع تعامل دولت آنکارا با اسراییل و تلاش برای گسترش روابط با این رژیم و یا سیاست های دولت اردوغان در مورد سوریه و کردهای شمال این کشور و همچنین برخی از اقدامات آنکارا مبنی بر تشکیل یک اتحادیه از کشورهای ترک‌زبان در اطراف ایران اشاره کرد ولی در نهایت می توان گفت که علیرغم این اختلافات، مقامات عالی دو کشور ایران و ترکیه هر دو این نتیجه رسیده اند که باید در پرتو مدیریت این اختلافات و چالش ها، روابط فی مابین را بر اساس سیاست همسایگی و حسن همجواری ادامه داده و بر اساس ظرفیت های موجود اقدامات و تلاش هایی را برای گسترش آن انجام دهند ، موضوعی که به نظر می رسد احتمالا نتایج انتخابات ریاست جمهوری ترکیه نتواند تاثیر عمیقی بر آن بگذارد گرچه بر اساس برخی از تفسیرهاو تحلیل ها، احتمالا گزینه مطلوب ایران در جریان این انتخابات علیرغم برخی از اقدامات زیاده خواهانه اردوغان در منطقه و خیال پردازی های او ، همچنان دبیرکل حزب و عدالت توسعه (اردوغان) باشد.
