به گزارش صراط به نقل از فارس، حمید قبادی مشاور سابق معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگویی مفصل با خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس درباره کارخانه‌های کاغذ، قیمت کاغذ و مسایلی پیرامون این موضوع به تشریح چرایی و چگونگی افزایش قیمت کاغذ پرداخت.
کاغذ به عنوان یک کالای استراتژیک همواره در حوزه نشر، کتاب و مطبوعات از اهمیت بالایی برخوردار است
قبادی در این مصاحبه ضمن اشاره به خرید کاغذ با ارز مرجع توضیحاتی داد و اظهار داشت: ابتدا باید دانست وضعیت کاغذ و ساختار کاغذ در کشور ما چگونه است. اساسا نیاز ما به عنصر مهمی که در حوزه تولید کتاب و مطبوعات نقش اصلی و مهم را دارد چگونه است؟ و چه مقدار وابستگی به این محصول داریم؟ چرا می‌گوییم که نیاز ما تا این حد مهم است؟
به گفته قبادی، کاغذ به عنوان یک کالای استراتژیک همواره در حوزه نشر، کتاب و مطبوعات از اهمیت بسیار مهم و فوق العاده‌ای برخوردار بوده و در سراسر دنیا هم مصرف کاغذ یکی از عناصر مهم توسعه یافتگی فرهنگی تلقی می‌شود، بصورتی که در بسیاری از کشورهای دنیا همواره بحث از مسائل فرهنگی مطرح می‌شود.
کاغذ در تمام دنیا حائز اهمیت است
این مقام آگاه اشاره کرد: همواره از موضوع مصرف کاغذ به عنوان یک شاخص یاد می‌شود؛ از این رو در کشور ما هم اینگونه است با این مقدمه باید عنوان کرد که کاغذ در همه دنیا به خصوص در کشور ما از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
مشاور سابق معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به حوزه کتاب اشاره و تاکید کرد: اگر بخواهم به حوزه کتاب معطوف شوم، باید گفت نیاز مصرفی ما به کاغذ در هر سال نزدیک به 100 هزار تن است، این 100 هزار تن صرفا کاغذ مورد نیاز کتاب‌های غیردرسی است، اما باید به این نوع کاغذ و مصرف، کاغذ‌های مورد نیاز کتاب‌های درسی، دفترچه‌هایی که هر سال در ایام سال تحصیلی منتشر می‌شوند را اضافه کنیم، بنابراین بیشترین مصرف ما در حوزه کاغذ‌های تحریر در این سه بخش است و مهمترین آن هم بخش غیر کتاب است، که چیزی نزدیک به 100 هزار تن کاغذ را در بر می‌گیرد.
چگونگی متعادل شدن قیمت کاغذ در کشور
وی در ادامه خاطر نشان کرد: تا ابتدای سال 1386 و پایان سال 85 اینگونه بود که بخش کمی از کاغذ در کشور تولید و از منابع داخلی تامین و بخش عمده و اصلی آن از منابع و تولیدکنندگان خارجی تهیه شده و به کشور وارد می‌شد و نحوه و روند مصرف کاغذ و رسیدن کاغذ به کشور هم در حال حاضر اینگونه است، اما تا سال 1385 آن بخش وارداتی کاغذ که برای کتاب‌های غیر درسی صرف می‌شد با کمک مستقیم دولت و یارانه، اساسا کاغذ وارد کشور می‌شد به عبارتی به ازای هر کیلوگرم کاغذی که وارد کشور می‌شد ما به ازای آن دولت یارانه مربوطه را پرداخت می‌کرد و باعث می‌شد که قیمت تمام شده و قیمتی که به دست مصرف‌کننده کاغذ می‌رسد پایین بماند و عنصر کاغذ در قیمت تمام شده کتاب همواره متعادل باشد.
قبادی خاطرنشان کرد: البته این روش در ابتدای امر و با توجه به اینکه ما در آن ایام تولید را محور قرار داده بودیم، سیاست خوبی بود و کمک کرد تا تولید کتاب در کشور افزایش یابد، البته اشکالات و نواقصی را هم داشت، مهمترین آن مفسده‌ای بود که در توزیع کاغذ و در مصرف صورت می‌گرفت؛ خوش‌بینانه اینگونه بود برخی ناشران تصور می‌کردند که هرگاه که بخواهند کاغذ تولید خواهد شد و اگر مصرف فوری نداشتند جابه‌جا می‌کردند؛ ولی ناچار بودند در موقع نیاز کاغذ را از بازار آزاد تهیه کننده و همواره ناشران مجبور بودند یک سیکل معیوب را طی کنند.
دولت و سوق مصرف یارانه از حوزه تولید به سمت مصرف کننده
مشاور سابق معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: به استناد یکی از بندهای قانونی قانون برنامه چهارم دولت مکلف شده بود که مصرف یارانه را از حوزه تولید به سمت مصرف کننده که مستقیما مردم باشند سوق داده و هدایت کند و بجای اینکه یارانه به تولید کننده برسد دولت مکلف شده بود که این مسیر را به سوی خوانندگان کتاب سوق دهد.
قبادی در این راستا اضافه کرد: در اواسط سال 1385 هم شورای عالی اقتصاد مصوبه قانونی را گذراند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت آموزش و پرورش را مکلف کرد که از مصرف یارانه‌ها در حوزه واردات کاغذ پرهیز کنند و از طریق مصرف‌کنندگان این حمایت را انجام دهند، وزارت بازرگانی هم مکلف شد که مسئولیت تنظیم بازار را بر عهده داشته باشد.
به گفته این مقام مسئول، بر این اساس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همان هنگام وارد شد و بر اساس تاکیدات و استنادات قانونی آئین‌نامه‌ای را نوشت و با توجه به تکالیف بالادستی قانونی، نحوه مصرف یارانه‌ها را از کاغذ به سوی سایر روش‌ها تغییر داد.
تا اواسط سال گذشته کمتر دست‌خوش مسایل ارزی بودیم
وی ابراز داشت: با توجه به اینکه تا اواسط سال گذشته ما کمتر دست‌خوش مسایل ارزی بودیم و سیاست‌های ارزی‌مان به شکلی بود که نرخ ارز همواره از ثبات برخوردار بود، از این رو کمتر متوجه این تغییرات در بازار شدیم و دیدیم که در آن مقطع نتایج بسیار خوبی از طریق آزاد سازی کاغذ بدست آمد، البته باید یادآوری کرد که این بحث بسیار طولانی بود، در دوره‌های پیش از دولت نهم بارها و بارها بحث آزادسازی قیمت کاغذ مطرح شد، اما بخاطر برخی ملاحظات و عمدتا به دلیل نگرانی از حذف یارانه‌ها در حوزه کتاب، نهایتا به این منجر شد که کاغذ آزاد نشود و به پایان سال 1385 رسید، بحث جدیدی نبود و هیچگاه یک‌باره در دولت نهم این مهم رخ نداد چرا که سابقه طولانی داشت.
وی در این راستا ادامه مطلب داد و گفت: بارها و بارها در دوره‌ها و دولت‌های قبلی بحث شده بود که شکل یارانه‌ای کاغذ را حذف کنند و اجازه دهند بازار جایگاه و قیمت خود را پیداکند و واردکنندگان بتوانند کاغذ وارد کنند و مصرف کنندگان هم بتوانند بر اساس مصرف کاغذ مورد مصرف خود را تامین کنند.
مشاور سابق معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: از آن مقدار در حوزه کاغذ‌های مورد نیاز در سه بخش کتاب‌های درسی، دفترچه‌های سال تحصیلی و کتاب‌های غیر درسی؛ مجموعا در کشور چیزی نزدیک به کمتر از 30 هزار تن واردات داریم.
کارخانه کاغذ پارس و مازندران دو کارخانه اصلی تولید کاغذ در کشور
قبادی بیان کرد: البته آمار بنده دقیق نیست و این آمار باید از سوی کارخانه‌های کاغذ اعلام شود، اما باید دانست وضع موجود اینگونه است که دو کارخانه اصلی در کشور ما وجود دارد که اساسا کاغذ تحریر می‌توانند تولیدکنند، کارخانه کاغذ پارس و کارخانه کاغذ مازندران، که تولید کارخانه کاغذ پارس بیش از تولید کاغذ مازندران در بخش مورد نیاز کتاب‌های غیر درسی است. اما تولید کاغذ مازندران اینگونه نیست چرا که معطوف به کاغذ رول است و کمتر می‌تواند کاغذ مورد نیاز حوزه نشر را تامین کند و اغلب می‌تواند کاغذ مورد نیاز مطبوعات را تامین کند.
چند کارخانه تعطیل در کشور داریم که با کمک و مساعدت دولت می‌توان آنها را به روز رسانی کرد
وی ضمن اشاره به اینکه مجموعا در کشور چیزی نزدیک به کمتر از 30 هزار تن واردات داریم، تصریح کرد: مطرح کردن 30 هزار تن به معنای این است که چیزی در حدود 10 تا 15 درصد مصرف کاغذ‌های کتاب و دفترچه‌ها را می‌تواند تامین کند و به عبارتی بین 85 تا 90 درصد کاغذ مورد نیازمان همواره از خارج از کشور وارد می‌شود، البته این به معنای آن نیست که ما در داخل کشور توانمندی نداشته باشیم و نتوانیم این کار را انجام دهیم؛ ما در کشور این قابلیت را داریم که با برخی تصمیمات منطقی و مناسب، مشکلات کاغذ کشور را به راحتی می‌توانیم حل کنیم، کمااینکه چند کارخانه تعطیل را داریم که به راحتی و به کمک دولت و مساعدت می‌توان آنها را به روز رسانی کرد؛ (البته به جز دو کارخانه پارس و مازندران) موارد اولیه اصلی آنها در کشور ما وجود دارد.
قبادی ادامه داد: اساسا بخش مهمی از کاغذ و نیاز اصلی آن به مواد اولیه در کشور قابل تامین است و به راحتی می‌توانیم در کشور کاغذ را تامین کنیم.
کاغذ جزء استثناء محصولاتی که قاچاق نداشته است
مشاور سابق معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به بحث واردات اشاره و تصریح کرد: تا اواسط سال گذشته که نرخ دلار در کشور از ثبات نسبی برخوردار بود، همواره از سوی واردکنندگان و تجار به کشور وارد و توزیع می‌شد و ناشران هم همواره بر اساس نیازشان کاغذ را خریدند و شاید کاغذ جزء استثناء محصولاتی است که شکل قاچاق و غیر رسمی نداشته است چرا که کالای پرحجمی بوده و قابلیت قاچاق را ندارد؛ ضمن اینکه تاکنون در کشور ما این اتفاق به صورت غیر رسمی رخ نداده است.
کاغذ کالایی قابل کنترل و قابل رصد است
مشاور سابق دری اضافه کرد: دقیقا کاغذ کالایی است قابل کنترل، قابل رصد و از بدو سفارش به کارخانه خارجی برای تولید ثبت می‌شود ( اساسا کاغذ در دنیا بر اساس سفارش تولید می‌شود چراکه قطع کاغذ در تمام دنیا به یک اندازه نیست و هر کشور باید بر اساس نیاز خود سفارش تولید دهد)؛ از زمانی‌که کاغذ به یک کارخانه خارجی سفاش داده می‌شود تا زمانی که تولید و حمل و وجوه آن پرداخت و به سوی مقصد حمل می‌شود و به دست بازار داخلی می‌رسد همه تماما ثبت و ضبط می‌شود و هیچ‌یک از این مراحل خارج از سیستم ثبت سفارش و یا سیستم ثبت رسمی نیست.
عمده واردات کشور هم تا به امروز در بخش کاغذ تحریر بوده است
قبادی ابراز داشت: وقتی ما کاملا مسیر روشنی داریم باید به آن توجه داشته باشیم که همه اینها قابل کنترل است و سیستمی نیست که بخواهد از مجاری غیر رسمی و مبادی غیر قانونی عمل شود، با توجه به تمام این موارد باید گفت که عمده واردات کشور هم تا به امروز در بخش کاغذ تحریر (سایر کاغذها مثل فانتزی و لوکس را اشاره ندارم) از نوع شیت کاغذی که برای چاپ‌های افست مورد استفاده قرار می‌گیرد، است و تاکید می‌کنم که همه به صورت رسمی و با نرخ مرجع وارد شده و هیچگاه کاغذ وارداتی به کشور خارج از این سیستم نبوده است.
وی در ادامه به مشکلات اشاره و بیان کرد: مشکلی که در حال حاضر وجود دارد و برخی از واردکنندگان ممکن است به آن اشاره کنند، بحث نحوه نقل و انتقال این وجوه است؛ وقتی‌که دولت ارز را تامین کند و به عنوان یک کالای مهم به آن توجه کرده و می‌کند و وزیر صنعت تجارت و معدن و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به آن تاکید دارند، سیاست درستی است تا ارز مرجع به آن اختصاص داده شود، ممکن برخی واردکنندگان به این مورد اشاره که نرخ مرجع اختصاص داده می‌شود اما در نقل و انتقال و گشایش ال سی و پرداخت وجه به کشور مبدا دچار مشکل هستند، این مطلب صحیح است؛ این مورد از موانعی است که نه تنها در حوزه کاغذ بلکه در برخی موارد دیگر هم با آن سر و کار داریم که نقش بانک مرکزی در اینجا مهم می‌شود تا از طریق مبادی ممکن این نقل و انتقال وجوه صورت گیرد.
کارخانه‌های تولیدکننده کاغذ 10 تا 15 درصد قیمت جهانی را بالا برده‌اند
مشاور معاون وزیر تصریح کرد: شنیده‌هایم حاکی از آن است که برخی کارخانه‌های تولیدکننده کاغذ بین 10 تا 15 درصد قیمت جهانی را بالا برده‌اند؛ این موضوع نشان می‌دهد آنها از شرایط ما نهایت سوء استفاده را می‌کنند و علاقه‌مند ما نیستند که در هر شرایط با ما همکاری کنند.
وی ادامه داد: آنها مجموعه اقتصادی و کارخانه تجاری هستند؛ اگر شرایط تجاری و اقتصادی ما فراهم باشد نرخ مرجع و اختصاص آن به کاغذ بنظر بنده بسیار حائز اهمیت است.
نقل و انتقال صحیح وجه مانع تغییرات کاذب بازار کاغذ می‌شود
به گفته قبادی، اگر مسیر نقل و انتقال وجه درست صورت گیرد، هیچگاه دست‌خوش تغییرات کاذب نخواهد شد، در حال حاضر نرخ کاغذ در کشور ما دچار حاشیه و حباب کاذب است و نزدیک به 20 تا 25 درصد از قیمت‌ها، غیر واقعی است، با هر شرایط و با بالاترین نرخ ارزی هم اگر بخواهیم محاسبه کنیم قیمت کاغذ اساسا نباید عددی باشد که در بازار وجود دارد.
نظارت مهمترین رکن بازار کاغذ؛ نهادهای نظارتی نقش خود را ایفا نمی‌کنند
وی در ادامه از مواردی یاد کرد که از حباب کاذب جلوگیری می‌کند، سپس بیان داشت: شاید نهادهای نظارتی بازار نتوانسته‌اند به درستی نقش نظارتی خود را ایفاکنند این مهم ارتباطی به وزارت ارشاد و ناشران ندارد زیرا ناشران به عنوان مصرف‌کنندگان هستند و همواره آمادگی داشته و دارند که با نهادهای نظارتی همکاری داشته باشند؛ بنظرم دستگاه‌‌های ناظر بر بازار نتوانسته‌اند نقش خود را به درستی ایفا کنند و نظارت کافی را از مبادی ورودی کاغذ به کشور و اختصاص ارز کشور را ایفا کنند.
نکته مهم پس از اختصاص ارز، نظارت است
قبادی به این مطلب که نکته مهم پس از اختصاص ارز، نظارت است، اشاره کرد و افزود: نظارت به معنای سهمیه بندی نیست، صرفا به معنای نظارت قانونی است، اگر ارز به کالایی اختصاص داده می‌شود و آن کالا طی مراحل خود وارد کشور می‌شود و می‌خواهد بر اساس نرخ سود قانونی عرضه شود باید دقیقا کنترل شود؛ وقتی این مراحل طی می‌شود و نرخ سود قانون افزایش مییابد و با نرخ کاذب می‌خواهد عرضه شود در این هنگام دچار فساد می‌شود و به عبارتی می‌توان گفت برخی از افراد بی تعهد واردسود جویی شده و بازار را ملتهب می‌کنند.
وی اضافه کرد: به اعتقاد بنده وضع موجود ما در حوزه کاغذ، بخشی اختصاص به ارز و بخش دوم نیاز به نظارت‌های قانونی دارد که بخش دوم به مراتب از بخش اول هم مهمتر است.
قبادی تاکید کرد: بازار تلاش کرده و کاغذ خود را وارد می‌کند، از سویی دولت هم قول داده ارز را تامین کند اما اگر نظارت نداشته باشیم دچار نوسانات شدید قیمت خواهیم بود؛ متاسفانه کاغذ در مرحله‌ای به یک‌باره بالا رفت و وقتی اوضاع قصد آرامش دارد قیمت بالا رفته ذره ذره کاهش مییابد و هیچگاه هم به آن قیمت منطقی و اصلی خود بر نگشته است.
سیاست اختصاص ارز به نرخ مرجع کاملا منطقی و درست است
مشاور سابق معاون وزیر به سیاست‌ها اشاره و تبیین کرد: سیاست اختصاص ارز به نرخ مرجع کاملا منطقی و درست است؛ دلیل هم آنکه کاغذ یک کالای استراتژیک است و تا مادامی که توانمندی خود را در بخش داخلی بالا نبریم این وابستگی را خواهیم داشت ولی نکته مهمتر بحث نظارت است.
به گفته وی، اگر بخواهیم بحث کاغذ را کامل ببینیم و اگر می‌خواهیم به حوزه فرهنگ توجه عمیق و ریشه‌ای کنیم باید در سیاست‌ها کاری کنیم تا نیازمان را به خارج از کشور به حداقل ممکن برسانیم و در نهایت قطع کنیم.
قبادی به حساست‌های دیگر کشورها اشاره و اظهار داشت: کشورهای تولیدکننده کاغذ نسبت به ما حساسیت دارند و همواره از شرایط ما نهایت سوء استفاده را می‌کنند؛ ما هم در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی خوشبختانه مصرف کاغذمان بسیار بالا رفته دلیل هم اینکه کشور ما در ابعاد گوناگون در حوزه‌های مختلف توسعه یافته و مسایل فرهنگی از مهمترین نکات توسعه یافته در کشور ما است؛ دنیا بر این مورد حساسیت داشته و در ارائه کاغذ همواره ما را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد؛ در دوره نخست دولت نهم که بحث انرژی هسته‌ای وارد مقوله جدیدی شد در یک مرحله بصورت جدی در آن مقطع مسئله کاغذ را باز نکردیم اما در همان زمان ما دچار چالش شدیم. انتهای سال 1385 حتی ثبت سفارشات کاغذ ما دچار مشکل شد و واردکنندگان که تشکل‌های صنفی نشر بودند به مشکل برخوردند؛ بسیاری از همین کشورهای اروپایی که ادعای حقوق بشر دارند و معتقدند مسائل فرهنگی را باید جدا کنند بشدت در موضوع و مسئله کاغذ روی ما حساسیت ایجاد کرده‌اند و فشار بسیار جدی را وارد کردند تا نتوانیم کاغذ را وارد کشور کنیم.
برخی ناشران خارجی از فشار دولت‌هایشان برای واردات کاغذ به ایران شکوه دارند
وی به مطلبی در واردات کشور اشاره و از فشار و ساست‌های دیگر کشورها سخن گفت که؛ بخاطر دارم یکی از نمایندگان رسمی یکی از این کشورهای اروپایی جلسه‌ای با ما داشت در آن جلسه ابراز ناراحتی می‌کرد و فشاری را که دولت آن کشور به آن شرکت وارد می‌کرد برای ما بازگو کرد که تا چه حد مسایل سیاسی بر مسایل فرهنگی فشار آورده و اساسا اجازه واردات کاغذ به ایران را به آن کشور نمی‌دادندآ اما گرچه ما با روش‌هایی توانستیم آن کاغذها را وارد کنیم، ولی سیاسیت‌های ما باید منجر به آن شود که وابستگی ما به لحاظ کاغذ به حداقل ممکن در گام‌های اولین برسد و نهایتا بتوانیم با یک سیاست منطقی و تصمیم‌گیری مناسب وابستگی خود را قطع کنیم.
قطع وابستگی کاغذ امری شدنی است
این مقام مسئول در ادامه خاطرنشان کرد: این مهم و قطع وابستگی کاغذ امری شدنی است و خروجی نهایی نیشکر به عنوان مواد اولیه تولید کاغذ در دنیا محاسبه می‌شود، از این رو مادامی که تولید نیشکر در کشور داریم می‌توانیم تولید کننده باشیم؛ چند کارخانه داخلی در کشور با فرمول تولید کاغذ به این روش تهیه شده، البته کاغذ مازندران بر اساس فرمول دیگری است که به قدر ظرفیت تولید می‌شود، اما آنهم نیازمند برنامه‌ریزی بیشتری است تا کاغذ رول تبدیل به کاغذ مورد نیاز چاپ افست شود؛ در سایر حوزه‌ها به خصوص کارخانه‌های تعطیل با کمک دولت به راحتی می‌توانیم این کارخانه‌ها را به بهره‌برداری برسانیم.
قبادی به مسائلی اشاره و تاکید کرد: شنیده‌های ما حاکی از آن است که بسیاری از تفاله‌های نیشکر معدوم و سوزانده می‌شود تا از بین برود، در صورتیکه این پسماندهاهی نیشکر موارد اولیه و اصلی تولید کاغذ است و به راحتی می‌تواند در کارخانه‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
کارخانه کاغذی افتتاح آزمایشی شد و در حال حاضر تعظیل است
وی گفت: در برنامه‌های توسعه صنعتی، کارخانجات کاغذ در کنار کارخانجات تولید نیشکر پیش‌بینی شده و چند کارخانه آماد‌سازی شده و ماشین‌آلات وارد شده و حتی یک مورد را مطلعم که یک افتتاح آزماشی بر آن انجام و بعد تعطیل شد؛ اگر همه این موارد را به صورت متمرکز و یک‌جانبه نگاه کنیم قطعا به راحتی طی سه یا چهار سال می‌توانیم وابستگی خود را در حوزه کاغذ به دنیای غرب قطع کینم و به صورت مستقل خود وارد کننده کامل این محصول مهم و استراتژیک باشیم.
کارخانه‌های پارس و مازندران کیفیت خود را ارتقاء دهند
وی در پاسخ به اینکه روی چند کارخانه کاغذ سازی می‌توانیم حساب باز کنیم، تاکید کرد: دو کارخانه بسیار مهم داریم که بخشی از کاغذ مورد نیاز را تامین می‌کنند، بنام کاغذ پارس و مازندران؛ مصرف ما زیاد است که لازمه این دو کارخانه در درجه اول آن است تا کیفیت خود را ارتقاء دهند؛ این دو کارخانه می‌توانند با برخی حمایت‌ها افزایش کیفیت داشته باشند، البته هم کنون هم در حال تولید هستند.
کارخانه کاغذ کارون تعطیل است
قبادی افزود: کارخانه کاغذ غرب می‌تواند توسعه پیدا کند و تماس‌ها حاکی از آن است که این کارخانه نیز می‌تواند کاغذ مورد نیاز را تامین کند؛ کارخانه کاغذ کارون هم کلا تعطیل است و بجز بهره‌برداری آزمایشی هیچگاه به بهره‌برداری نرسیده، سه چهار سال پیش بازدید مفصلی از آن کارخانه داشتیم اما تمام ماشین آلات آن موجود است و به دلایلی که اطلاع ندارم این کارخانه تعطیل و دیگر بهره‌برداری نشد. فاصله تامین موارد اولیه کارخانه با خود کارخانه یک فاصله بسیار کوتاه است که حتی نیازمند حمل‌ونقل جاده‌ای هم نیست و به راحتی با نوار و نقاله و ریل‌های صنعتی می‌توان این مواد اولیه را به این کارخانه منتقل کرد و به بهره‌برداری رساند، اما در پایان باید گفت که برای کشور این مهم است که بسوی بهره‌برداری منطقی و مناسب از این کارخانه‌ها حرکت کند.
