با تصویب قانون الزام به ثبت رسمی معاملات غیرمنقول، سامانه کاتب به‌عنوان ابزاری برای شفاف‌سازی بازار املاک معرفی شده است. این سامانه با امکان ثبت معاملات در یک بنگاه و جلوگیری از ثبت موازی، از تقلب و تخلفات در بازار ملکی جلوگیری می‌کند و به ایجاد اعتماد بیشتر در میان مشاوران املاک و خریداران کمک می‌کند. با وجود ظرفیت‌های بالای این قانون، عملکرد سازمان ثبت اسناد به‌عنوان متولی اصلی اجرای آن، متناسب با اهداف تعیین‌شده نبوده است.
با تصویب و اجرایی شدن قانون الزام به ثبت رسمی معاملات غیرمنقول، تحولی اساسی در روند قراردادهای ملکی کشور آغاز شده است. این قانون که هدف اصلی آن افزایش شفافیت در معاملات و کاهش مشکلات حقوقی ناشی از قراردادهای عادی است، به‌طور آزمایشی در برخی شهرستان‌ها به اجرا درآمده و کارشناسان بر این باورند که در صورت اجرای کامل آن، بسیاری از اختلافات ملکی و حقوقی به حداقل خواهد رسید. عباس کریمی، استاد تمام گروه حقوق دانشگاه تهران و رئیس انجمن آیین دادرسی مدنی ایران، در گفتگو با ایسنا درباره ضرورت تصویب این قانون اظهار داشت: «اهمیت اموال غیرمنقول به‌خصوص ملک، از جهت این است که زمین، عرصه سرمایه‌گذاری است؛ مثلا اگر کسی بخواهد کارخانه یا مجتمع تجاری یا مجتمع مسکونی بسازد، باید روی زمین این کار را انجام دهد. در نتیجه می‌توان گفت سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی باید روی عرصه مستقر بشوند و چنانچه مالکیت این عرصه متزلزل باشد، موجب فرار سرمایه می‌شود.»
در این راستا، قانون‌گذار به‌منظور مقابله با چالش‌های حقوقی، تدوین قراردادهای استاندارد در معاملات ملکی را به‌عنوان راه‌حلی نوین معرفی کرده است. این قراردادها به‌طور خودکار و با استفاده از سامانه‌هایی مانند کاتب، به کاهش تقلب و افزایش دقت در ثبت معاملات کمک می‌کنند. در حال حاضر این قراردادها به‌صورت آزمایشی در حال استفاده هستند.
تورج سرباز، عضو هیئت مدیره اتحادیه مشاوران املاک تهران، در این‌باره بیان کرد: «قراردادهای استاندارد که فعلا به‌صورت نسخه آزمایشی اجرا می‌شوند، می‌توانند معاملات ملکی را بیش از پیش شفاف‌تر و مطمئن‌تر کنند.» وی معتقد است که این قراردادها نه‌تنها بازار املاک را متحول می‌کنند، بلکه به اعتمادسازی میان مردم نیز کمک خواهند کرد.
تأثیر قانون الزام به ثبت رسمی معاملات غیرمنقول در کاهش مشکلات ملکی
اجرای قانون الزام به ثبت رسمی معاملات غیرمنقول، به‌ویژه با توجه به شرایط پیشین که بسیاری از قراردادها به‌صورت عادی و براساس سلیقه‌های شخصی تنظیم می‌شدند، می‌تواند تأثیرات مثبتی در کاهش مشکلات ملکی ایجاد کند.
کیانوش گودرزی، رئیس اتحادیۀ مشاوران املاک در خصوص این قانون بیان کرد: «قانون الزام به ثبت رسمی برای کاهش مشکلات ملکی مردم تصویب و اجرایی شده است.» پیش از این، نبود یک چارچوب قانونی استاندارد برای تنظیم قراردادها باعث بروز اختلافات حقوقی و سوءاستفاده‌های متعدد در معاملات ملکی می‌شد. با تصویب این قانون، فرآیند معاملات به‌طور شفاف‌تری پیش خواهد رفت و به‌ویژه در مقابل تخلفات و مشکلات حقوقی احتمالی محافظت بیشتری از طرفین قرارداد انجام خواهد شد.
این قانون با هدف ایجاد شفافیت و کاهش مشکلات در حوزه معاملات ملکی طراحی شده است.
گودرزی ادامه داد: «قانون‌گذار با هدف ایجاد شفافیت و حل این مشکلات، این الزام را مقرر کرده است.» به‌طور خاص، اجرای این قانون به‌طور مستقیم بر کاهش تقلب، تعیین دقیق مالکیت‌ها و جلوگیری از بروز اختلافات میان خریداران و فروشندگان تأثیر خواهد گذاشت. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که در صورت ادامه روند اجرای این قانون، بازار معاملات ملکی به مراتب امن‌تر و قابل اطمینان‌تر خواهد شد و فضای کسب‌وکار در این حوزه تقویت خواهد گردید.
تأثیر سامانه کاتب بر شفاف‌سازی و جلوگیری از تخلفات
سامانه کاتب به‌عنوان ابزاری کلیدی در پیاده‌سازی قانون الزام به ثبت رسمی معاملات غیرمنقول، نقش مهمی در شفاف‌سازی فرآیند معاملات ملکی و جلوگیری از تخلفات ایفا می‌کند.
محمدتقی نقدعلی نماینده اصفهان درخصوص این سامانه توضیح داد: «سامانه کاتب قسمتی است که سازمان ثبت آن را اجرا و قسمتی از معاملات را پوشش داده است. باید یک سامانه به مدت یک سال اجرایی شود و وقتی اجرایی شد آثارش رو بررسی می‌کنیم.» او همچنین بر لزوم همکاری مشاوران املاک تأکید کرده و افزود: «این سامانه اگر با همکاری مشاوران املاک باشد، مفید خواهد بود. این سامانه با استفاده از فناوری‌های نوین، دقت فرآیند ثبت معاملات را افزایش داده و از بروز مشکلات حقوقی و اختلافات جلوگیری می‌کند. در واقع، اجرای آن به‌طور خودکار و با شفافیت بالا، شرایطی را فراهم می‌آورد که معاملات به‌طور دقیق و معتبر ثبت شوند و از وقوع خطاهای رایج جلوگیری شود.»
یکی از ویژگی‌های مهم سامانه کاتب، جلوگیری از ثبت موازی معاملات است. تورج سرباز، عضو هیئت مدیره اتحادیه مشاوران املاک تهران، دراین مورد گفت: «سامانه کاتب از وقوع معاملات موازی جلوگیری می‌کند.» به گفتۀ او، این ویژگی باعث می‌شود که قراردادهای ملکی تنها در یک بنگاه ثبت شوند و از تکرار ثبت آن در بنگاه‌های دیگر جلوگیری به عمل آید. چنین فرآیندی باعث کاهش تقلب در معاملات و افزایش شفافیت در بازار املاک می‌شود. همچنین، این سامانه به‌طور مستقیم اعتماد بیشتری میان طرفین قرارداد و مشاوران املاک ایجاد می‌کند و موجب می‌شود که روند معاملات به‌طور مطمئن و بدون اختلال پیش رود. در نتیجه، استفاده از سامانه کاتب نه تنها به تقویت روند اجرای قانون الزام به ثبت رسمی معاملات غیرمنقول کمک می‌کند، بلکه فضایی امن و شفاف برای انجام معاملات ملکی ایجاد خواهد کرد.
