صراط: همایش «کالبدشکافی سیاست انگلیسی‌ها» در
ایران امروز هفتم آبان ماه به همت موسسه مطالعات تاریخ معاصر و با حضور جمع
کثیری از فرهیختگان حوزه و دانشگاه در تالار علامه امینی دانشگاه تهران
برگزار شد.
غلامعلی حدادعادل، مشاور رهبر انقلاب و رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی یکی از سخنرانان این همایش بود که با موضوع محورهای اصلی سیاست‌های انگلستان در ایران به سخنرانی پرداخت و گفت: جای خوشحالی است که همایش بررسی دانشگاهی و علمی سیاست انگلیس در ایران استمرار پیدا کرده و و به کار خود تداوم بخشیده است؛ زیرا معمولا همایش‌های ما موقتی و مقطعی است. استعمار انگلیس در طول قرن‌های گذشته یک پدیده جهانی بوده و همگی می‌دانیم خواست یکی دو کشور نیست و تنها به ایران اختصاص نداشته است.
وی ادامه داد: با حضور پدیده استعمار، انگلیس از حکومت جزیره‌ای به یک امپراتوری جهانی مبدل شد که به قول خودشان آفتاب در قلمروشان هرگز غروب نمی‌کند. موضوع استعمار انگلیس در ایران بخشی از کل استعمار این کشور در سراسر جهان است که این نکته از دو جهت قابل بررسی است؛ نخست آنکه استعمار انگلیس در ایران امری تصادفی نیست و دوم اینکه از طریق مطالعه استعمار در ایران می‌توان مناظر وسیع‌تری از استعمار انگلیس در جهان را نیز مورد مطالعه قرار داد. ما اگر تاریخ قرن‌های 18، 19 و 20 را مطالعه کنیم خواهیم دید در سرزمین‌هایی همچون چین ، هند، ایران،خلیج فارس، خلیج فارس، بین‌النهرین، آفریقا، مصر و آمریکای لاتین ، استعمار انگلیس گسترش یافته و این کشور به هر نقطه‌ای که دستش رسیده مستعمره خود را وسعت بخشیده است.
مشاور رهبر معظم انقلاب اسلامی در ادامه سخنان خود افزود: هیچ جای دنیا از استعمار انگلیس آسوده نبوده و حتی آمریکا با وضعیت کنونی خویش روزی مستعمره انگلیس بوده و با جنگ این کشور را از منطقه خود بیرون کرده است. در این بحث باید به انگیزه‌ها، ابزارها و روش‌های جداگانه توجه کرد که راهبردهای استعماری انگلیس چه بوده است؟ یکی از انگیز‌ه‌های اصلی انگلیس در استعمار ایران مسئله هندوستان بوده بخش مهمی از وقایع با توجه به همین نکته قابل فهم و تبیین است.نفت یکی دیگر از راهبردهای انگلیس در ایران بوده است از زمان کشف ذخایر که در زمان مظفرالدین شاه رخ داد تا امروز همیشه مبنای برای فعالیت‌های استعماری انگلیس در ایران بوده است. موضوع خلیج فارس،تسلط بر جزایر این خلیج، سیاست‌های انگلیس در عراق و بین النهرین از جمله راهبردهای انگلیس بوده است. رقابت روسیه. فرانسه در ایران را نیز می‌توان از جمله این موارد دانست.
حدادعادل ساخت ادیان جعلی در ایران و حمایت از فرقه‌های انحرافی را از جمله راهبردهای انگلیس در ایران دانست و توضیح داد: حمایت از فرقه‌هایی که تقویت آنها سبب تضعیف وحدت مذهبی ایران می‌شد از جمله سیاست‌های انگلیس بود که از نمونه‌های آن می‌توان به وجود آمدن بهائیت و حمایت از بهایی‌ها اشاره کرد؛ از سیاست‌های ثابت این کشور طی 200 سال گذشته بوده است و امروز همچنان ادامه دارد. از جمله ایستگا‌ه‌ها و مواقف تاریخی در این حیطه می‌توان به عزل و قتل امیرکبیر، تحریم تنباکو، مشروطیت، قرارداد 1907 و 1919، انقراض قاجاریه، روی کار آمدن رضا خان، خلع رضاخان، کودتای 28 مرداد، انقلاب اسلامی 22 بهمن و حوادثی که در این 35 سال میان جمهوری اسلامی ایران و انگلیس اشاره کرد که می‌توان از این میان به نقش انگلیس در تشدید تحریم‌های امروز که بر ملت ایران تحمیل می‌شود، یاد کرد.
رئیس فرهنگستان ادب و زبان فارسی تصریح کرد: ابزارهای مورد استفاده انگلیس در ایران برش دیگری از سیاست‌های انگلیس در ایران است. دست‌های پنهان یکی از این ابزارها است که انگلیس مقاصد خود رابه کمک موسسات، انجمن‌ها، خاندان‌ها و افرادی اجرا می‌کرد که ایرانی بوده و در داخل کشور حضور داشتند مثل انجمن‌های سری که در مشروطه وجود داشت،فراماسونری ، جماعاتی که در ایران با افکار ملکم خان تغذیه می‌شدند و یا خاندان‌های حقوق‌بگیر در ایران.
حداد عادل یادآور شد: همچنین وجود برخی از احزاب در ایران که با حمایت‌های مالی از سوی انگلیس به فعالیت می‌پرداختند، از جمله این موارد است. وقتی مجموعه این فعالیت‌ها در طول 200 درنظر گرفته شود، تصدیق می‌شود که تحقیق درمورد همه این موضوعات اگر به یک پژوهشگاه احتیاج نداشته باشد حداقل به یک پژوهشکده نیاز دارد به اندازه این زخم عمیق است که کار به چند جلسه سخنرانی و همایش ختم نمی‌شود. اگر بخواهیم کار علمی در مورد انگلیس انجام دهیم و صدها مسئله دیگر را بررسی کنیم به یک پژوهشکده احتیاج داریم. حجم مطالب به قدری نیاز است که می‌توانیم یک دایره المعارف و دانشنامه در مورد کالبدشکافی انگلیس در ایران تدوین کنیم که شامل همه مبانی، راهبردها ، وقایع، واکنش‌ها و اشخاص مبارزه گر با استعمار انگلیس شود.
وی اظهار داشت: استعمار انگلیس در ایران یک واقعیت انکار ناپذیر در کشور است که برنامه‌ریز‌ی‌هایش همچنان ادامه دارد. شناخت شیوه‌های خاص استعمار انگلیس و تفاوت آن با روش‌های آمریکایی متفاوت است. انگلیسی‌ها اصول استعماری مشخصی دارند. آمریکا بیشتر از قدرت سخت‌افزاری استفاده می‌کند، اما انگلیس کارهای خود را به صورت پنهانی پیش می‌برد. زیرکی خاص انگلیسی‌ها، سابقه حضور در کشورهای بسیاری از جهان، آشنایی با فرهنگ منطقه، گزارش‌هایی که از خاک ایران و مناطق مرزی تهیه کرده است و ... همه باعث شده است که تا یک روش خاص مخصوص استعمارانگلیس به وجود آید که این روش رخنه در عمق جامعه است. اگر سیاست انگلیس اقتضا کند به اعمال قدرت هم روی می‌اورد، اما تا انجا که بتواند این کار را نمی‌کند و سعی دارد با تدبیر و توطئه کار خود را ارزان تمام کند و چهره خشن را فقط در صورتی بروز می دهد که چاره دیگری نداشته باشد.
حداد عادل به تفاوت میان روش استعماری انگلیس وآمریکا اشاره کرد و گفت:برای فهم این تفاوت می‌توان به اختلاف برنامه‌های بی‌بی‌سی، وی او ای و صدای آمریکا توجه داشت انگلیس با شناخت از ایران، طراحی های خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که برنامه‌هایش جاذبه بیشتری داشته باشد. گزارش‌ها و اخبارش از هوشمندی بالایی برخوردار است و از روانشناسی ملت‌ها استفاده می‌کند تا از سنت‌های ملل مختلف برعلیه همان کشورها استفاده کند. روش تخصصی انگلیس ایجاد اختلاف بین مردم، کشورها ، رهبران، سران ، مسئولان و حکومت‌ها است. این یکی از شگردهای تاریخی انگلیس است که در آن ورزیدگی بسیاری دارد.
مشاور رهبر معظم انقلاب اسلامی در این بخش از سخنان خود عنوان کرد: من حدس می‌زنم اختلافاتی که از نهضت مشروطیت میان علما و سران مشروطه اتفاق افتاد توسط انگلیس طراحی شده است. این یک احتمال است. محققان تاریخ می‌توانند تحقیق کنند آیا انگلیس‌ها در فاصله‌ای که بین شیخ فضل الله و ایت الله بهبهانی افتاد نقش داشت یا خیر؟ چیزی که مشاهده شد نقش موثر انگلیس در تشدید اختلاف میان آیت الله کاشانی و مصدق بود. اوج قوت نهضت ملی در 30 تیر سال 31 ظاهر شد که دین مذهبی و ملی بدون اینکه مقابل هم قرار گیرند در کنار هم به میدان آمدند و حکومت قوام را سرنگون کردند و شاه را مجبور کردند که مصدق را بر سرکار بیاورد در اسناد هم موجود است که هم در خانه آیت الله کاشانی و هم در خانه مصدق جاسوس وجود داشت با طراحی‌های که صورت گرفت اختلاف میان این افراد شعله ورتر شد و در13 ماه قبل ا ز28 مردادماه بعد از ملی شدن نفت مردم تحریم شدند.
وی در ادامه سخنان خود اضافه کرد: مردمی که از ملی شدن صنعت نفت خوشحال بودند، گرفتار تحریم و مشکلات اقتصادی شدند چیزی شبیه وضع امروز که البته وضع کنونی از پیچیدگی و گستردگی بیشتری برخوردار است؟ انگلیس‌ها بحران اقتصادی را با بحران سیاسی تکمیل کردند کشور به جای اینکه بتواند آرامشی در اوضاع خود برقرار کند و از بحران تحریم نفت عبور کند دچار اختلاف میان آیت الله کاشانی و مصدق شد جامعه از نظر اوضاع سیاسی آشفته بود و از نظر وضع اقتصادی نیز گرفتار و بهم ریخته شد. در نتیجه جامعه متعهد ایران در عرض 13 ماه به کشورهایی مبدل شد که با کودتای چند ساعته پرونده نهضت ملی را بست و مصدق زندانی و آیت الله کاشانی منزوی شد این تنها یک صحنه از برنامه اختلاف انگیزی انگلیس در ایران بود.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد:انقلاب اسلامی در پاییز سال 57 در شرایطی بود که بی‌بی‌سی مخاطبان بسیاری داشت و می‌خواست از جاذبه‌ای که دارد استفاده کند و انقلاب از ماهیت اسلامی‌اش منحرف شود تا به سوی ماهیت‌های دیگر مانند ملیت‌گرایی سوق دهد. مردم به دعوت علما و مراجع به خیابان می‌آمدند، اما بی‌بی‌سی این کار را از جانب جبهه ملی معرفی می‌کرد. احساس من این است که امروز هم انگلیس برنامه اختلاف‌افکنی خود را دنبال می‌کند تا همان اختلافی که در زمان مصدق به‌پا کرد متناسب با شرایط امروز تکرار شود و تحریم‌هایی وسیع، خشن، ظالمانه، غیرمنطقی، بی‌رحمانه و مشکلات اقتصادی را با دامن زدن در ایران وسعت بخشد و این یک ضلع از اختلاف افکنی‌های انگلیس است.
حدادعادل افزود: تشدید فشار اقتصادی برای مردم جزیی لازم برای رسیدن انگلیس به اهداف خویش است که در کنار این فشار اقتصادی که اصرار دارد به دست آمریکا انجام شود با قوت و زیرکی درصدد تشدید اختلاف سیاسی در بالاترین سطوح ایران نیز است.شاید اشخاص در انگلیس عوض شود اما سیاست آن عوض نمی‌شود. باز طراحی‌ها به گونه‌ای ترتیب داده می شود که مردم دو دسته شده و با تنش و درگیری درمقابل یکدیگر قرار گرفته و در ضمن مشکلات اقتصادی زمینه برای بحران‌های سیاسی آماده شود؛ البته تفاوت اصلی در شرایط امروز و زمان مصدق وجود حکومت دینی و شرعی است در زمان مصدق این حکومت وجود نداشت؛ حال آنکه امروز عنصر مهم، نیرومند و اثرگذار ولایت فقیه در ایران نقش‌آفرین است و صحنه را متفاوت می‌کند. سخنان من به معنای این نیست که انگلیس در تکرار توطئه خود موفق می‌شود به معنای این است که ما باید دشمن را بشناسیم و بدانیم در مقابل تاریخ باید چه عبرت‌هایی گرفته و گذشته را چراغ آینده خویش قرار دهیم.
غلامعلی حدادعادل، مشاور رهبر انقلاب و رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی یکی از سخنرانان این همایش بود که با موضوع محورهای اصلی سیاست‌های انگلستان در ایران به سخنرانی پرداخت و گفت: جای خوشحالی است که همایش بررسی دانشگاهی و علمی سیاست انگلیس در ایران استمرار پیدا کرده و و به کار خود تداوم بخشیده است؛ زیرا معمولا همایش‌های ما موقتی و مقطعی است. استعمار انگلیس در طول قرن‌های گذشته یک پدیده جهانی بوده و همگی می‌دانیم خواست یکی دو کشور نیست و تنها به ایران اختصاص نداشته است.
وی ادامه داد: با حضور پدیده استعمار، انگلیس از حکومت جزیره‌ای به یک امپراتوری جهانی مبدل شد که به قول خودشان آفتاب در قلمروشان هرگز غروب نمی‌کند. موضوع استعمار انگلیس در ایران بخشی از کل استعمار این کشور در سراسر جهان است که این نکته از دو جهت قابل بررسی است؛ نخست آنکه استعمار انگلیس در ایران امری تصادفی نیست و دوم اینکه از طریق مطالعه استعمار در ایران می‌توان مناظر وسیع‌تری از استعمار انگلیس در جهان را نیز مورد مطالعه قرار داد. ما اگر تاریخ قرن‌های 18، 19 و 20 را مطالعه کنیم خواهیم دید در سرزمین‌هایی همچون چین ، هند، ایران،خلیج فارس، خلیج فارس، بین‌النهرین، آفریقا، مصر و آمریکای لاتین ، استعمار انگلیس گسترش یافته و این کشور به هر نقطه‌ای که دستش رسیده مستعمره خود را وسعت بخشیده است.
مشاور رهبر معظم انقلاب اسلامی در ادامه سخنان خود افزود: هیچ جای دنیا از استعمار انگلیس آسوده نبوده و حتی آمریکا با وضعیت کنونی خویش روزی مستعمره انگلیس بوده و با جنگ این کشور را از منطقه خود بیرون کرده است. در این بحث باید به انگیزه‌ها، ابزارها و روش‌های جداگانه توجه کرد که راهبردهای استعماری انگلیس چه بوده است؟ یکی از انگیز‌ه‌های اصلی انگلیس در استعمار ایران مسئله هندوستان بوده بخش مهمی از وقایع با توجه به همین نکته قابل فهم و تبیین است.نفت یکی دیگر از راهبردهای انگلیس در ایران بوده است از زمان کشف ذخایر که در زمان مظفرالدین شاه رخ داد تا امروز همیشه مبنای برای فعالیت‌های استعماری انگلیس در ایران بوده است. موضوع خلیج فارس،تسلط بر جزایر این خلیج، سیاست‌های انگلیس در عراق و بین النهرین از جمله راهبردهای انگلیس بوده است. رقابت روسیه. فرانسه در ایران را نیز می‌توان از جمله این موارد دانست.
حدادعادل ساخت ادیان جعلی در ایران و حمایت از فرقه‌های انحرافی را از جمله راهبردهای انگلیس در ایران دانست و توضیح داد: حمایت از فرقه‌هایی که تقویت آنها سبب تضعیف وحدت مذهبی ایران می‌شد از جمله سیاست‌های انگلیس بود که از نمونه‌های آن می‌توان به وجود آمدن بهائیت و حمایت از بهایی‌ها اشاره کرد؛ از سیاست‌های ثابت این کشور طی 200 سال گذشته بوده است و امروز همچنان ادامه دارد. از جمله ایستگا‌ه‌ها و مواقف تاریخی در این حیطه می‌توان به عزل و قتل امیرکبیر، تحریم تنباکو، مشروطیت، قرارداد 1907 و 1919، انقراض قاجاریه، روی کار آمدن رضا خان، خلع رضاخان، کودتای 28 مرداد، انقلاب اسلامی 22 بهمن و حوادثی که در این 35 سال میان جمهوری اسلامی ایران و انگلیس اشاره کرد که می‌توان از این میان به نقش انگلیس در تشدید تحریم‌های امروز که بر ملت ایران تحمیل می‌شود، یاد کرد.
رئیس فرهنگستان ادب و زبان فارسی تصریح کرد: ابزارهای مورد استفاده انگلیس در ایران برش دیگری از سیاست‌های انگلیس در ایران است. دست‌های پنهان یکی از این ابزارها است که انگلیس مقاصد خود رابه کمک موسسات، انجمن‌ها، خاندان‌ها و افرادی اجرا می‌کرد که ایرانی بوده و در داخل کشور حضور داشتند مثل انجمن‌های سری که در مشروطه وجود داشت،فراماسونری ، جماعاتی که در ایران با افکار ملکم خان تغذیه می‌شدند و یا خاندان‌های حقوق‌بگیر در ایران.
حداد عادل یادآور شد: همچنین وجود برخی از احزاب در ایران که با حمایت‌های مالی از سوی انگلیس به فعالیت می‌پرداختند، از جمله این موارد است. وقتی مجموعه این فعالیت‌ها در طول 200 درنظر گرفته شود، تصدیق می‌شود که تحقیق درمورد همه این موضوعات اگر به یک پژوهشگاه احتیاج نداشته باشد حداقل به یک پژوهشکده نیاز دارد به اندازه این زخم عمیق است که کار به چند جلسه سخنرانی و همایش ختم نمی‌شود. اگر بخواهیم کار علمی در مورد انگلیس انجام دهیم و صدها مسئله دیگر را بررسی کنیم به یک پژوهشکده احتیاج داریم. حجم مطالب به قدری نیاز است که می‌توانیم یک دایره المعارف و دانشنامه در مورد کالبدشکافی انگلیس در ایران تدوین کنیم که شامل همه مبانی، راهبردها ، وقایع، واکنش‌ها و اشخاص مبارزه گر با استعمار انگلیس شود.
وی اظهار داشت: استعمار انگلیس در ایران یک واقعیت انکار ناپذیر در کشور است که برنامه‌ریز‌ی‌هایش همچنان ادامه دارد. شناخت شیوه‌های خاص استعمار انگلیس و تفاوت آن با روش‌های آمریکایی متفاوت است. انگلیسی‌ها اصول استعماری مشخصی دارند. آمریکا بیشتر از قدرت سخت‌افزاری استفاده می‌کند، اما انگلیس کارهای خود را به صورت پنهانی پیش می‌برد. زیرکی خاص انگلیسی‌ها، سابقه حضور در کشورهای بسیاری از جهان، آشنایی با فرهنگ منطقه، گزارش‌هایی که از خاک ایران و مناطق مرزی تهیه کرده است و ... همه باعث شده است که تا یک روش خاص مخصوص استعمارانگلیس به وجود آید که این روش رخنه در عمق جامعه است. اگر سیاست انگلیس اقتضا کند به اعمال قدرت هم روی می‌اورد، اما تا انجا که بتواند این کار را نمی‌کند و سعی دارد با تدبیر و توطئه کار خود را ارزان تمام کند و چهره خشن را فقط در صورتی بروز می دهد که چاره دیگری نداشته باشد.
حداد عادل به تفاوت میان روش استعماری انگلیس وآمریکا اشاره کرد و گفت:برای فهم این تفاوت می‌توان به اختلاف برنامه‌های بی‌بی‌سی، وی او ای و صدای آمریکا توجه داشت انگلیس با شناخت از ایران، طراحی های خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که برنامه‌هایش جاذبه بیشتری داشته باشد. گزارش‌ها و اخبارش از هوشمندی بالایی برخوردار است و از روانشناسی ملت‌ها استفاده می‌کند تا از سنت‌های ملل مختلف برعلیه همان کشورها استفاده کند. روش تخصصی انگلیس ایجاد اختلاف بین مردم، کشورها ، رهبران، سران ، مسئولان و حکومت‌ها است. این یکی از شگردهای تاریخی انگلیس است که در آن ورزیدگی بسیاری دارد.
مشاور رهبر معظم انقلاب اسلامی در این بخش از سخنان خود عنوان کرد: من حدس می‌زنم اختلافاتی که از نهضت مشروطیت میان علما و سران مشروطه اتفاق افتاد توسط انگلیس طراحی شده است. این یک احتمال است. محققان تاریخ می‌توانند تحقیق کنند آیا انگلیس‌ها در فاصله‌ای که بین شیخ فضل الله و ایت الله بهبهانی افتاد نقش داشت یا خیر؟ چیزی که مشاهده شد نقش موثر انگلیس در تشدید اختلاف میان آیت الله کاشانی و مصدق بود. اوج قوت نهضت ملی در 30 تیر سال 31 ظاهر شد که دین مذهبی و ملی بدون اینکه مقابل هم قرار گیرند در کنار هم به میدان آمدند و حکومت قوام را سرنگون کردند و شاه را مجبور کردند که مصدق را بر سرکار بیاورد در اسناد هم موجود است که هم در خانه آیت الله کاشانی و هم در خانه مصدق جاسوس وجود داشت با طراحی‌های که صورت گرفت اختلاف میان این افراد شعله ورتر شد و در13 ماه قبل ا ز28 مردادماه بعد از ملی شدن نفت مردم تحریم شدند.
وی در ادامه سخنان خود اضافه کرد: مردمی که از ملی شدن صنعت نفت خوشحال بودند، گرفتار تحریم و مشکلات اقتصادی شدند چیزی شبیه وضع امروز که البته وضع کنونی از پیچیدگی و گستردگی بیشتری برخوردار است؟ انگلیس‌ها بحران اقتصادی را با بحران سیاسی تکمیل کردند کشور به جای اینکه بتواند آرامشی در اوضاع خود برقرار کند و از بحران تحریم نفت عبور کند دچار اختلاف میان آیت الله کاشانی و مصدق شد جامعه از نظر اوضاع سیاسی آشفته بود و از نظر وضع اقتصادی نیز گرفتار و بهم ریخته شد. در نتیجه جامعه متعهد ایران در عرض 13 ماه به کشورهایی مبدل شد که با کودتای چند ساعته پرونده نهضت ملی را بست و مصدق زندانی و آیت الله کاشانی منزوی شد این تنها یک صحنه از برنامه اختلاف انگیزی انگلیس در ایران بود.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد:انقلاب اسلامی در پاییز سال 57 در شرایطی بود که بی‌بی‌سی مخاطبان بسیاری داشت و می‌خواست از جاذبه‌ای که دارد استفاده کند و انقلاب از ماهیت اسلامی‌اش منحرف شود تا به سوی ماهیت‌های دیگر مانند ملیت‌گرایی سوق دهد. مردم به دعوت علما و مراجع به خیابان می‌آمدند، اما بی‌بی‌سی این کار را از جانب جبهه ملی معرفی می‌کرد. احساس من این است که امروز هم انگلیس برنامه اختلاف‌افکنی خود را دنبال می‌کند تا همان اختلافی که در زمان مصدق به‌پا کرد متناسب با شرایط امروز تکرار شود و تحریم‌هایی وسیع، خشن، ظالمانه، غیرمنطقی، بی‌رحمانه و مشکلات اقتصادی را با دامن زدن در ایران وسعت بخشد و این یک ضلع از اختلاف افکنی‌های انگلیس است.
حدادعادل افزود: تشدید فشار اقتصادی برای مردم جزیی لازم برای رسیدن انگلیس به اهداف خویش است که در کنار این فشار اقتصادی که اصرار دارد به دست آمریکا انجام شود با قوت و زیرکی درصدد تشدید اختلاف سیاسی در بالاترین سطوح ایران نیز است.شاید اشخاص در انگلیس عوض شود اما سیاست آن عوض نمی‌شود. باز طراحی‌ها به گونه‌ای ترتیب داده می شود که مردم دو دسته شده و با تنش و درگیری درمقابل یکدیگر قرار گرفته و در ضمن مشکلات اقتصادی زمینه برای بحران‌های سیاسی آماده شود؛ البته تفاوت اصلی در شرایط امروز و زمان مصدق وجود حکومت دینی و شرعی است در زمان مصدق این حکومت وجود نداشت؛ حال آنکه امروز عنصر مهم، نیرومند و اثرگذار ولایت فقیه در ایران نقش‌آفرین است و صحنه را متفاوت می‌کند. سخنان من به معنای این نیست که انگلیس در تکرار توطئه خود موفق می‌شود به معنای این است که ما باید دشمن را بشناسیم و بدانیم در مقابل تاریخ باید چه عبرت‌هایی گرفته و گذشته را چراغ آینده خویش قرار دهیم.
