صراط: آمارهای رسمی حاکی از کاهش ازدواج دائم و افزایش طلاق در جامعه است. از سوی
دیگر سن ازدواج در ایران نیز افزایش یافته است. این در حالی است که به نظر
می رسد در سال های اخیر ازدواج موقت از محبوبیت بیشتری نسبت به ازدواج
دائم برخوردار شده است.
یک مقام آگاه در سازمان ثبت احوال می‌گوید: در ۱۲ ماه گذشته، ازدواج موقت در استان تهران حدود ۲۸ درصد بیشتر از دوره مشابه قبل به ثبت رسیده است. همچنین چند روز پیش احمد تویسرکانی معاون رئیس قوه قضائیه از افزایش 10 درصدی ازدواج موقت در کشور در نیمه نخست امسال نسبت به سال گذشته خبر داد.
برخی کارشناسان همچون دکتر مصطفی اقلیما معتقدند کاهش ازدواج دائم و افزایش ازدواج موقت یعنی افزایش بهم‌ریختگی خانوادگی که خبر خوشی نیست و در واقع خبری بدتر از افزایش طلاق است.
اقلیما معتقد است اکنون عقد موقت در واقع مخصوص افراد متمول شده است و اگر می‌خواهیم نیازهای روحی و روانی جوانان را پاسخگو باشیم باید عقد موقت را مخصوص افراد مجرد قرار دهیم.
با این حال اگرچه به لحاظ شرعی ازدواج موقت اشکالی ندارد اما به نظر می رسد فرهنگ جامعه ایران آن را جایز نمی شمارد. اما باید به این سوال مهم پاسخ داد که با سخت شدن ازدواج دائم و افزایش روابط نامشروع، راه جایگزین چیست؟
پروفسور حسین باهر جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفتگو با فرارو گفت: «درباره افزایش ازدواج موقت در جامعه می توان دلایل مختلفی ارائه کرد. در ابتدا باید اذعان کرد در حال حاضر اقدام به ازدواج دائم از نظر مشکلات اقتصادی سخت شده است. به اعتقاد من 90 درصد مشکلات ازدواج دائم ناشی از مسائل اقتصادی و 10 درصد نیز ناشی از مسائل فرهنگی است.»
وی ادامه داد: «مسائل اقتصادی شامل مسکن، شغل و درآمد مناسب، هزینه های بالای ازدواج و مهریه های سنگین می شود و مسائل فرهنگی برخاسته از تهاجم برنامه های ماهواره ای است که راه باز را به مردم نشان می دهند و اینکه زیر بار مسئولیت نروند و تعهد نپذیرند.»
وی افزود: «لذا به نظر من دلیل اصلی رواج ازدواج موقت را می توان سخت بودن ازدواج دائم و سهل بودن ازدواج موقت عنوان کرد.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «به لحاظ دینی باید گفت قرآن در آیه 24 سوره نساء صریحا ازدواج موقت را پذیرفته است. فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً. یعنی اگر به صورت مُتعه برخوردار شدید اجر آن را بپردازید.»
وی ادامه داد: «از این آیه دو نکته برداشت می شود. اول اینکه عقدی به نام مُتعه وجود دارد و دوم اینکه پرداخت آن مهریه نیست بلکه اجرت است. اما قرآن ازدواج دائم را نکاح می نامد و مهریه آن را صداق می نامد.»
باهر با بیان اینکه در فقه نیز عنوان می شود که نکاح بر دو نوع است: دائم و موقت؛ گفت: «منتهی باید گفت ازدواج دائم شرط لازم بر قضایا است و اگر کسی توانایی دارد واجب است که ازدواج دائم کند.»
وی ادامه داد: «به نظر من جامعه ما اکنون به مرحله ای رسیده که باید برای تسهیل در ازدواج دائم تعجیل کرد؛ در غیر این صورت ازدواج موقت جای آن را می گیرد که تازه بهترین جایگزین است وگرنه روابط نامشروع در جامعه رواج پیدا می کند.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «به نظر من از ازدواج موقت می توان با لحاظ شرایطی به عنوان جایگزین ازدواج دائم استفاده کرد. به طور مثال برای فردی که شرایط ازدواج دائم را ندارد اقدام به ازدواج موقت بلااشکال است.»
وی ادامه داد: «اما افراد رفاه زده که می توانند ازدواج دائم کنند ممکن است برای آنکه زیر بار مسئولیت نروند بخواهند ازدواج موقت کنند. در حالی که به نظر من ازدواج حق هر دختر و وظیفه هر پسری است و کسانی که از تمکن مالی برخوردارند و شرایط ازدواج دائم را دارند از دایره ازدواج موقت خارج هستند.»
وی تصریح کرد: «ازدواج دائم می تواند از عناوین اولیه باشد؛ در حالی که ازدواج موقت از عناوین ثانویه است. به نظر من ازدواج موقت همانطور که از نام آن پیداست یک امر موقتی و اضطراری است و باید در این باره فرهنگ جامعه را ارتقاء بخشید.»
باهر در پاسخ به این سوال که افزایش ازدواج موقت در جامعه چه تبعات مثبت و منفی در بر خواهد داشت؟، گفت: «به نظر من ازدواج موقت قابل قیاس با روابط نامشروع و هرزگی های موجود در جامعه نیست. لذا ازدواج موقت می تواند باعث کاهش روابط نامشروع، فساد و فحشا در جامعه شود.»
وی ادامه داد: «البته ازدواج موقت مردان متاهل از نظر همسران آنها پسندیده نیست و خانم های متاهل راضی نیستند شریکی در زندگی آنها پیدا شود. اما به نظر من همین که احساس شود می توان ازدواج موقت کرد، ازدواج دائم مستحکم تر می شود.»
وی افزود: «به عبارت دیگر من معتقدم تسهیل در ازدواج موقت می تواند جایگزین مهریه های سنگین که با هدف استحکام ازدواج دائم صورت می گیرد شود. هرچیزی که از انحصار بیرون بیاید رقابتی می شود و کمیت و کیفیت آن بالا می رود. ازدواج دائم نوعی انحصارگرایی است که باعث می شود برخی خانم ها پس از ثبت ازدواج به دنبال دریافت مهریه بروند. لذا تبصره ازدواج موقت می تواند قاعده ازدواج دائم را محکم کند.»
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «اما از سوی دیگر ازدواج موقت می تواند یک شمشیر دولبه باشد؛ بدین معنا که ممکن است به کاهش ازدواج دائم نیز دامن بزند.»
باهر در پایان تاکید کرد: «متاسفانه در بحث ازدواج موقت ما دچار مشکلات فرهنگی هستیم. به نوعی حتی می توان گفت در بحث ازدواج موقت، شرع مقدس از فرهنگ جامعه جلوتر و پیش روتر است. علمای اسلام در این باره فتاوای مختلفی صادر کردند و به نظر من قانون باید در این باره با شفافیت بیشتری عمل کند.»
یک مقام آگاه در سازمان ثبت احوال می‌گوید: در ۱۲ ماه گذشته، ازدواج موقت در استان تهران حدود ۲۸ درصد بیشتر از دوره مشابه قبل به ثبت رسیده است. همچنین چند روز پیش احمد تویسرکانی معاون رئیس قوه قضائیه از افزایش 10 درصدی ازدواج موقت در کشور در نیمه نخست امسال نسبت به سال گذشته خبر داد.
برخی کارشناسان همچون دکتر مصطفی اقلیما معتقدند کاهش ازدواج دائم و افزایش ازدواج موقت یعنی افزایش بهم‌ریختگی خانوادگی که خبر خوشی نیست و در واقع خبری بدتر از افزایش طلاق است.
اقلیما معتقد است اکنون عقد موقت در واقع مخصوص افراد متمول شده است و اگر می‌خواهیم نیازهای روحی و روانی جوانان را پاسخگو باشیم باید عقد موقت را مخصوص افراد مجرد قرار دهیم.
با این حال اگرچه به لحاظ شرعی ازدواج موقت اشکالی ندارد اما به نظر می رسد فرهنگ جامعه ایران آن را جایز نمی شمارد. اما باید به این سوال مهم پاسخ داد که با سخت شدن ازدواج دائم و افزایش روابط نامشروع، راه جایگزین چیست؟
پروفسور حسین باهر جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفتگو با فرارو گفت: «درباره افزایش ازدواج موقت در جامعه می توان دلایل مختلفی ارائه کرد. در ابتدا باید اذعان کرد در حال حاضر اقدام به ازدواج دائم از نظر مشکلات اقتصادی سخت شده است. به اعتقاد من 90 درصد مشکلات ازدواج دائم ناشی از مسائل اقتصادی و 10 درصد نیز ناشی از مسائل فرهنگی است.»
وی ادامه داد: «مسائل اقتصادی شامل مسکن، شغل و درآمد مناسب، هزینه های بالای ازدواج و مهریه های سنگین می شود و مسائل فرهنگی برخاسته از تهاجم برنامه های ماهواره ای است که راه باز را به مردم نشان می دهند و اینکه زیر بار مسئولیت نروند و تعهد نپذیرند.»
وی افزود: «لذا به نظر من دلیل اصلی رواج ازدواج موقت را می توان سخت بودن ازدواج دائم و سهل بودن ازدواج موقت عنوان کرد.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «به لحاظ دینی باید گفت قرآن در آیه 24 سوره نساء صریحا ازدواج موقت را پذیرفته است. فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً. یعنی اگر به صورت مُتعه برخوردار شدید اجر آن را بپردازید.»
وی ادامه داد: «از این آیه دو نکته برداشت می شود. اول اینکه عقدی به نام مُتعه وجود دارد و دوم اینکه پرداخت آن مهریه نیست بلکه اجرت است. اما قرآن ازدواج دائم را نکاح می نامد و مهریه آن را صداق می نامد.»
باهر با بیان اینکه در فقه نیز عنوان می شود که نکاح بر دو نوع است: دائم و موقت؛ گفت: «منتهی باید گفت ازدواج دائم شرط لازم بر قضایا است و اگر کسی توانایی دارد واجب است که ازدواج دائم کند.»
وی ادامه داد: «به نظر من جامعه ما اکنون به مرحله ای رسیده که باید برای تسهیل در ازدواج دائم تعجیل کرد؛ در غیر این صورت ازدواج موقت جای آن را می گیرد که تازه بهترین جایگزین است وگرنه روابط نامشروع در جامعه رواج پیدا می کند.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «به نظر من از ازدواج موقت می توان با لحاظ شرایطی به عنوان جایگزین ازدواج دائم استفاده کرد. به طور مثال برای فردی که شرایط ازدواج دائم را ندارد اقدام به ازدواج موقت بلااشکال است.»
وی ادامه داد: «اما افراد رفاه زده که می توانند ازدواج دائم کنند ممکن است برای آنکه زیر بار مسئولیت نروند بخواهند ازدواج موقت کنند. در حالی که به نظر من ازدواج حق هر دختر و وظیفه هر پسری است و کسانی که از تمکن مالی برخوردارند و شرایط ازدواج دائم را دارند از دایره ازدواج موقت خارج هستند.»
وی تصریح کرد: «ازدواج دائم می تواند از عناوین اولیه باشد؛ در حالی که ازدواج موقت از عناوین ثانویه است. به نظر من ازدواج موقت همانطور که از نام آن پیداست یک امر موقتی و اضطراری است و باید در این باره فرهنگ جامعه را ارتقاء بخشید.»
باهر در پاسخ به این سوال که افزایش ازدواج موقت در جامعه چه تبعات مثبت و منفی در بر خواهد داشت؟، گفت: «به نظر من ازدواج موقت قابل قیاس با روابط نامشروع و هرزگی های موجود در جامعه نیست. لذا ازدواج موقت می تواند باعث کاهش روابط نامشروع، فساد و فحشا در جامعه شود.»
وی ادامه داد: «البته ازدواج موقت مردان متاهل از نظر همسران آنها پسندیده نیست و خانم های متاهل راضی نیستند شریکی در زندگی آنها پیدا شود. اما به نظر من همین که احساس شود می توان ازدواج موقت کرد، ازدواج دائم مستحکم تر می شود.»
وی افزود: «به عبارت دیگر من معتقدم تسهیل در ازدواج موقت می تواند جایگزین مهریه های سنگین که با هدف استحکام ازدواج دائم صورت می گیرد شود. هرچیزی که از انحصار بیرون بیاید رقابتی می شود و کمیت و کیفیت آن بالا می رود. ازدواج دائم نوعی انحصارگرایی است که باعث می شود برخی خانم ها پس از ثبت ازدواج به دنبال دریافت مهریه بروند. لذا تبصره ازدواج موقت می تواند قاعده ازدواج دائم را محکم کند.»
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «اما از سوی دیگر ازدواج موقت می تواند یک شمشیر دولبه باشد؛ بدین معنا که ممکن است به کاهش ازدواج دائم نیز دامن بزند.»
باهر در پایان تاکید کرد: «متاسفانه در بحث ازدواج موقت ما دچار مشکلات فرهنگی هستیم. به نوعی حتی می توان گفت در بحث ازدواج موقت، شرع مقدس از فرهنگ جامعه جلوتر و پیش روتر است. علمای اسلام در این باره فتاوای مختلفی صادر کردند و به نظر من قانون باید در این باره با شفافیت بیشتری عمل کند.»
