به طوری که عنوان می‌شود برخی کارگزاران در پایان بازار به بهانه این که فلان سهام «ددد» خریداری نشده است و به خاطر اینکه نوسان شیرین و صعودی سهام مورد نظر را نصیب خود و دیگران کنند، سهام به مشتریان خرد تخصیص نمی‌دهند یا برعکس سهامی که از جذابیت برخوردار نبوده را «ددد» تلقی می‌کنند.
کاهش شفافیت معاملات، تخصیص غیرعادلانه سهام و دامن زدن به صف‌های خرید و فروش از جمله مهم‌ترین معایب استفاده از این ابزار معاملاتی بوده و کارشناسان و فعالان بازار سرمایه همواره نسبت به این معاملات اعتراض داشتند به طوری که حتی در سال 87 موضوع حذف معاملات گروهی مورد بحث و بررسی قرار گرفت اما به دلیل تغییر نیافتن سیستم معاملات، امکان اجرایی شدن آن فراهم نشد.
این در حالی است که به گفته ی برخی کارگزاران حذف این روش باعث از بین بردن پدیده دنباله روی در بازار شده و تحلیل را در بازار بیشتر می‌کند علاوه بر آن از هیجان بازار کاسته و بازار را از لحظه‌ای بودن خارج می‌کند و در مقابل با حذف آن مشکلات فنی کارگزاران افزایش می‌یابد بنابراین سازمان بورس به شرط اینکه از لحاظ فنی مشکلی وجود نداشته باشد،معاملات گروهی را از گردونه معاملات خارج می کند به این ترتیب در جریان معاملات امروز بورس تهران معاملات گروهی حذف و جوان 20 ساله جنجال بر انگیز بورس تهران خاموش شد!
در این میان برخی مخالفان معتقدند زمانی که عرضه اولیه صورت می گیرد، این امکان وجود ندارد که این تعداد سهم در زمان محدود معاملات با کد سهامداران خریداری شود از سوی دیگر زمانی که خریدار قصد دارد تعداد زیادی سهم خریداری کرده و همان لحظه انتقال مالکیت انجام دهد ضریب اشتباه کارگزار افزایش می‌یابد.
بر این اساس کارگزاران مخالف عنوان می کنند که این اقدام از نظر زمانی برای کارگزاران محدودیت ایجاد کرده و برای عرضه‌های عمده قابل اجرا نیست .
بر این اساس کانون کارگزاران در حالی موافقت خود را با حذف معاملات گروهی اعلام کرده است که پیشنهاداتی همچون افزایش ساعت معاملات، حذف نشدن "ددد" از عرضه‌های اولیه و افزایش دامنه نوسان را ارائه داده است که با افزایش ساعات معاملات،سازمان بورس در حال بررسی دو پیشنهاد دیگر است بنابراین در وهله نخست مقرر شده است که این معاملات از عرضه‌های اولیه حذف نشود.
در این میان این سوال مطرح می‌شود که با توجه به پیشرفت سیستم معاملات در ایران و آنلاین تریدینگ چرا معاملات «ددد» همچنان پابرجا مانده و اینکه اساسا معاملات «ددد» در بازار سرمایه ایران چه جایگاهی دارد و این نوع معاملات در ایران اقتباس گرفته شده از چه جایی است؟
تاریخچه «ددد» در بورس
خرید، پیاده‌سازی و به‌کارگیری نخستین نرم‌افزار معاملاتی در بورس تهران در سال‌های ابتدایی دهه هفتاد شمسی که از شرکت EFA کانادا خریداری شد، تحول بزرگی بود و خرید گروهی یا معاملات «ددد» معروف، از همین جا آغاز شد.
بر این اساس ساز وکارهایی مانند خرید گروهی، سپرده کردن دارایی سهام، تخصیص سهام، قیمت پایانی، کد معاملاتی سهامدار بخشی از ارمغان نخستین نرم‌افزار معاملاتی خریداری شده توسط بورس تهران بود؛فرآیندهایی که به‌رغم ساده بودن، کم کم موجب ایجاد تشابهاتی بین فرآیندهای عملیاتی بورس تهران با دیگر بورس‌های جهان شد.
اما چرا به این گونه معاملات ددد گفته می شود؟نام گذاری این گونه معاملات به این دلیل است که در سامانه معاملات بورس تهران ، مبنای تعریف و صدور کد معاملاتی برای سهامداران، استفاده از سه حرف اول نام خانوادگی اشخاص و یک عدد پنج رقمی است لذا باید برای خریدهای گروهی نیز یک کد معاملاتی تعریف می‌شد.
کدی که سه حرف ابتدایی آن نباید مشابه ابتدای هیچ نام خانوادگی ایرانی باشد تا به هنگام خرید با کد گروهی، هیچ تشابهی با سایر کدهای موجود نداشته باشد. بنابراین استفاده از سه حرف «د» که سه حرف ابتدایی هیچ نام‌خانوادگی در ایران نیست، به‌این منظور استفاده شد و واژه «ددد» در بورس تهران متولد شد.
این در حالی است که به دلیل معایبی که این روش معاملاتی داشت، در تابستان سال 1382 پس از حضور چند ماهه دکتر عبده بر مسند دبیرکلی بورس، وی درصدد حذف خریدهای گروهی برآمد و حتی در سامانه معاملات هم پیغام ممنوعیت استفاده از این امکان به کارگزاران اعلام شد.اما در آن زمان مخالفت های گسترده ای صورت گرفته و عنوان شد که حذف معاملات گروهی فعلا به صلاح نیست؛ بنابراین از حذف معاملات گروهی ممانعت شد.
بار دیگر در سال 87 نیز تلاش هایی برای حذف معاملات گروهی انجام شد اما این بار نیز مخالفت هایی صورت گرفت که مانع از اجرایی شدن این تصمیم در بازار سرمایه شد.
اما این بار سازمان بورس تصمیم گرفت به‌رغم وجود برخی مخالفت‌ها و انتقادات از سوی فعالان بازار، معاملات گروهی را به جز در مورد عرضه‌های اولیه حذف کند تا یک گام جدی در جهت افزایش شفافیت و عدالت در روند معاملات بازار سهام را بردارد.
به این ترتیب با برگزاری جلسات متعدد سازمان بورس در این خصوص،در نهایت با توجه به مزایا و معایبی این معاملات ،تصمیم به حذف معاملات گروهی گرفته شد.
بر این اساس حذف معاملات گروهی در بورس زمینه افزایش نیم ساعته زمان معاملات را فراهم کرد تا کاهش حجم معاملات از این طریق جبران شود.
البته در مرحله بعدی پیش بینی می شود که استفاده از این ابزار برای عرضه های اولیه نیز حذف شده و برای این عرضه ها مکانیزمی متفاوت همچون اخذ سفارش قبل از عرضه اجرایی شود تا نیاز به استفاده از ابزار «ددد» به طور کلی در بورس تهران منتفی شود.
مزایای حذف ددد
در همین زمینه رییس سازمان بورس مزایای حذف ددد را مورد توجه قرار داد و در توضیح گفت: با حذف معاملات"ددد" وزن معاملات آنلاین در بازار سرمایه افزایش یافته و عدالت درمعاملات ایجاد می شود زیرا ممکن است معامله گری سهمی را خرید کرده و سپس آن را به مشتریان خاص خود اختصاص دهد لذا عدالت در این زمینه برقرار نخواهد شد که با توجه به حذف این معاملات، معامله گر نمی‌تواند این کار را انجام دهد.
همچنین بحث اطلاعات نهانی از دیگر مشکلات معاملات "ددد" بوده و از دید نظارتی برای سازمان بورس بهتر است همچنین با حذف این معاملات،رفتار توده‌ای یا گله‌ای کاهش می یابد و معامله گر در خرید سهام دقت بیشتری خواهد کرد بنابراین با این کار سطح تحلیل بالا خواهد رفت.
رییس سازمان بورس جدی گرفتن رعایت نوبت را از دیگر مزایای این دستورالعمل عنوان کرد و گفت: با این روش کارگزار مجبور است سیستمی را طراحی کرده تا به محض درخواست مشتری خرید و فروش را انجام دهد.
وی در خصوص احتمال کاهش حجم معاملات با حذف ددد گفت:با توجه به این که 93 درصد معاملات "ددد" به یک کد تخصیص داده می‌شود و این معاملات تنها 13 درصد دفعات معاملات را افزایش می‌دهد، بنابراین از نظر فنی حذف این معاملات هیچ مشکلی را ایجاد نخواهد کرد.
حذف خرید گروهی با قدمتی 20 ساله
این در حالی است که به گفته کارگزاران ریشه خریدگروهی به شیوه کنونی که قدمتی حدودا 20 ساله دارد، مرتبط با درصد پایین سهام شناور آزاد، فقدان نهادهای بازارساز که به نوعی نقدشوندگی را در بازار تضمین کنند، دامنه محدود نوسان روزانه قیمت، عدم کارگزار محور بودن سامانه معاملات، عدم شفافیت در پاره‌ای از صورت‌های مالی ارائه شده توسط شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، عدم استفاده از امکان ارسال سفارش به قیمت بازار، عدم به کارگیری مرحله حراج ناپیوسته پایانی و متعاقب آن عدم استفاده از بازار پایانی و چندین علت دیگر هم هست که اگر این شرایط فراهم شود بازاری متعادل خواهیم داشت و این جوان 20 ساله گاه جنجال‌برانگیز بورس تهران کم کم به فراموشی سپرده می شود.
به این ترتیب امید است با اجرایی شدن حذف معاملات گروهی در بورس تهران، معاملات بازار سرمایه شفاف و عادلانه شده و سازمان بورس در اهداف اجرایی کردن آن موفق باشد.
