صراط: شاید بسیاری با این روی وزارت‌خارجه خیلی آشنا نباشند و تنها مسوولیت دستگاه دیپلماسی را تنظیم روابط بین‌الملل بدانند. اما این دستگاه علاوه بر این اقدام، به مشکلات ایرانیان در کشورهای دیگر نیز رسیدگی می‌کند. اگر‌چه ایرانیان زیادی در این کشورها به کارهای آبرومندانه خود مشغول هستند، اما برخی نیز به دلایل متعددی درگیر مشکلاتی مانند زندان شده‌اند.
هر کشوری نیز بنا به قوانین خود با این موارد برخورد می‌کند و گاه زندان‌های درازمدت و احکام سنگینی مانند اعدام، نتیجه تصمیم‌گیری‌هایشان است. مشکلی که به گفته سجادی، مدیرکل امور ایرانیان خارج از کشور در سه، چهار‌سال پیش افزایش یافته است. اکنون وزارت‌خارجه موظف است تا به شرایط این زندانیان رسیدگی کند و در این گفت‌وگو به عملکرد وزارت‌خارجه در این حوزه پرداخته‌ایم. دفتر سیدکاظم سجادی در ساختمان کنسولی وزارت خارجه است که مترو امام‌خمینی(ره) به صادقیه از زیر آن می‌گذرد و با هربار ردشدن قطارشهری، ساختمان می‌لرزد. اداره کل امور ایرانیان خارج از کشور با سه زیرشاخه اداره ایرانیان، اداره امور اجتماعی و اداره دانشجویی یکی از پررفت‌وآمدترین حوزه‌های معاونت کنسولی وزارت خارجه است.
می‌خواهم اولین سوالم را در مورد کشورهای مقصد ایرانیان مهاجر بپرسم، بیشترین تعداد گردشگر و مهاجر از ایران بیشتر به کدام کشورها می‌روند؟
در حال حاضر افرادی که از ایران به سفر می‌روند چند دسته هستند. یک دسته آنهایی هستند که به‌دنبال زمینه‌های اقتصادی و تجاری به دنبال یک طرف خارجی می‌گردند، دسته دیگر افرادی هستند که برای گشت‌و‌گذار می‌روند -که خیلی محدود است- می‌دانید که فصل سفر بیشتر در تعطیلات تابستان و نوروز است. یک دسته از افراد هم برای تحصیلات عالی به سفر می‌روند. این افراد عموما به کشورهایی می‌روند که به ویزا نیازی ندارد، مثل ترکیه، مالزی و قدیم‌ها گرجستان، اندونزی و قدیم‌تر ژاپن. این کشورها به دلیل مشکلاتی که پیش آمد تصمیم گرفتند که الزام دریافت روادید بگذارند.
قبول دارید که برخی از این کشورها به دلیل مشکلات ایرانیان اینجور قوانین را وضع کردند؟
نه ما نمی‌توانیم بگوییم مشکلات ایرانیان. چیزی که حایز اهمیت است اتباع سایر کشورهای آسیایی و آفریقایی هم می‌توانند مشکل‌ساز باشند. برای عده‌ای از کشورهایی که تردد و ورود به آن زیاد است برخی سعی می‌کنند برای رسیدن به کشورهای اروپایی و... خود را به آنجا برسانند که مشکلات خاص خودش را دارد. با افزایش تعداد این افراد، اینگونه کشورها تصمیم می‌گیرند که در مقدوراتشان تجدیدنظر کنند. این موضوع هم شامل همه می‌شود از جمله ایرانیان. صرفا نمی‌توانیم بگوییم به دلیل ایرانیان، کشورها قوانینشان را سخت‌تر می‌کنند.
تغییری که در مورد اندونزی و گرجستان رخ داده، فقط شامل ایرانیان نیست؟
در اندونزی خیلی از اتباع کشورهای دیگر می‌آمدند تا خود را به استرالیا برسانند. صرفا ایرانیان نبودند اما تعدادی از آنها هم ایرانی بودند. وقتی اندونزی تصمیم به محدودیت صدور ویزا گرفت چندین کشور شامل حال آن شدند این نشان می‌دهد که این یک تصمیم عمومی است، من با سفیر اندونزی ملاقات داشتم و او چندین‌بار تاکید کرد که ما این تصمیم را برای ایرانیان نگرفتیم. مالزی هم که ویزایش را دوهفته‌ای کرده، براین مساله تاکید کرد.
کشورهای مقصد دانشجویان چه تغییراتی داشته است؟
خوشبختانه در کشور، فضای آموزشی توسعه و رونق خوبی پیدا کرده و پذیرش دانشگاه‌ها زیاد شده. اما برخی دانشجویان مثلا در مقطع ارشد به‌دنبال تحصیل در کشورهای اروپایی و آمریکایی، کانادا یا استرالیا هستند. یک دسته از این اشخاص، به دنبال تحصیل در جنوب‌شرقی آسیا و کشورهای دیگر آسیایی هستند. تنوع دانشجویان ما در این کشورها نسبتا بیشتر از جاهای دیگر است. این امر موجب افزایش تعداد دانشجویان دیگر نیز می‌شود. مثلا ما در دانشگاه‌های هند، دانشجو کم داشتیم حدود 10، 15سال پیش، اما در هفت، هشت، 10سال پیش، تعداد دانشجویان ایرانی در هند افزایش یافت.
بیشترین فراوانی دانشجو در کدام کشور است؟
در هند دانشجویان زیادی داریم. در مالزی هم زیاد داریم اما بقیه پراکنده هستند، در فیلیپین و تعدادی هم در اروپا یا آسیای‌میانه و تعداد محدودی هم در کشورهای عربی.
به‌نظر شما سختگیرانه‌ترین قوانین مهاجرتی بین کشورهایی که در آن دانشجو داریم، کدام است؟
نمی‌توان گفت سختگیرانه‌ترین، هر کشور بر اساس قوانین و تصمیمات عالی خود، جهات و موضوعات مختلف آن کشور را تنظیم و تدوین می‌کند و برای دریافت مهاجر، دانشجو یا مقیم اقدام می‌کند.
ایرانیان برای تعطیلات نوروز یا تابستانی بیشتر کدام کشورها را انتخاب می‌کنند؟ آیا تغییر معناداری در مقصد گردشگری در 10سال گذشته می‌بینید؟
بیشتر کشورهایی که نیاز به دریافت ویزا نداریم و لازم نیست اشخاص با تور‌های مسافرتی به آن کشورها بروند و در مبادی ورودی آن کشور اقدام به دریافت روادید می‌کنند.
الان تعداد کشورهایی که نیازی به روادید ندارند بسیار کم است، درسته؟
بله محدود هستند و متاسفانه روزبه‌روز کمتر می‌شود.
در مورد ایرانیان خارج از کشور با مشکلاتی نظیر انتقال موادمخدر و زندان و احکام سنگینی مانند اعدام مواجهیم. الان بیشتر در کدام کشورها از این دست مشکلات داریم؟
حدود سه، چهار‌سال پیش به‌علت افزایش سفر یکسری اشخاص به مالزی تعداد ایرانیان در این کشور بالا رفت و این موجب شد که با این مشکلات روبه‌رو شویم. تعدادی از هموطنان ما در این کشورها دستگیر شدند که اکثرا هم به‌دلیل موادمخدر بود. خوشبختانه بعد از آن مقطع یعنی دو، سه‌سال گذشته این سیر صعودی که افراد در سفر، موادمخدر به مالزی می‌بردند خیلی کم شد و الان شاهد این دستگیری‌ها نیستیم.
به همین خاطر شاهد حضور ایرانیان در زندان‌های مالزی هستیم. همین‌طور اندونزی و سایر کشورهایی که با آنها قاعده لغو روادید را داشتیم یا در بدو ورود به کشور ویزا می‌دهند. متاسفانه الان حدود سه‌هزار ایرانی در زندان‌های کشورهای مختلف داریم که باید به آن توجه داشته باشیم و برای آزادی آنها و حفظ جانشان تلاش کنیم.
فرمودید سه‌هزارنفر زندانی داریم. در کدام کشورها بیشترین تعداد را داریم؟
می‌توان گفت ترکیه در درجه اول است، در زندان‌های استانبول و آنکارا و کمتر در دیگر شهرهای آن کشور. پس از ترکیه، در کشورهای حوزه خلیج‌فارس و پس از آنها کشورهای جنوب‌شرق آسیا بیشترین زندانی را داریم. در حوزه خلیج‌فارس، کشورهایی مثل کویت و امارات بیشترین را شامل می‌شوند.
جرایم آنها هم بیشتر موادمخدر‌است؟
اکثر زندانیان متاسفانه به خاطر موادمخدر در زندان هستند. حدود 70، 80درصد به همین دلیل است.
سنگین‌ترین احکام در کدام کشورهاست؟ مثلا اینکه در مالزی و عربستان که حکم اعدام داریم؟
در رابطه با موادمخدر همه کشورها قوانین بسیار سختی را اعمال می‌کنند و اینطور نیست در مورد افرادی که به‌علت موادمخدر دستگیر شده‌اند، اغماض کنند. در برخی کشورها مثل عربستان، مالزی و اندونزی حکم اعدام دارند که متاسفانه در عربستان اعمال کردند و بدون هیچگونه همکاری و اجازه دخالت ایران و تلاش وکلا برای احقاق حق دستگیرشدگان، این اتفاق افتاد.
چند نفر در عربستان اعدام شدند؟
سال گذشته در عربستان، 18نفر اعدام شدند، یک گروه هشت‌تایی و یک گروه 10تایی.
در عربستان هنوز زندانی‌ای داریم که حکم اعدام داشته باشد؟
در عربستان حکم اعدام سه‌نفر از شش‌نفر در 20روز اخیر شکسته شده و با یک درجه تخفیف، محکوم به حبس ابد شده‌اند و حکم اعدام شش‌نفر نیز اجرا نشده است. 10نفر نیز منتظر حکم دادگاه هستند. محکومیت همه هم موادمخدر است.
سفر حجاج به عربستان شروع شده و دوباره نگرانی احتمالی اجرای چنین احکامی وجود دارد. در مبادی خروجی ما چه تمهیداتی برای پیشگیری از خروج موادمخدر از کشور شده است؟
از آنجا که وزارت خارجه نقش هماهنگ‌کننده دارد، به بخش‌های مختلف اطلاع‌رسانی کرده‌ایم و در جلساتی که با مسوولان داریم به این امر می‌پردازیم. الان هم اطلاعات لازم به روسای کاروان‌ها و حجاج داده می‌شود تا حجاج سعی کنند از داروهای مخدر استفاده نکنند و کسانی که اعتیاد دارند اصلا به مکه نروند. چون یکی از حساسیت‌های این کشور اعتیاد است و اگر گرفتار شوند روی اقدامات ما در موسم حج تاثیرگذار است.
ممنوعیت‌های این کشورها، داروهای مخدری مثل کدئین را هم شامل می‌شود؟
معمولا داروهای مخدر، آرام‌بخش، داروهای مسکن مثل کدئین و مشتقات آن به‌عنوان داروی ممنوعه محسوب می‌شود. ما هم همیشه به مسافران تاکید داریم که این داروها را با خودشان نبرند. چون در بدو ورود دچار مشکل خواهند شد.
در مورد موادمخدر چطور؟ چگونه در مبادی خروجی در ایران دیده نمی‌شود ولی در مالزی دیده می‌شود؟
در این رابطه در جلساتی که داریم نیروی انتظامی به‌طور معقول پاسخگوی این موضوع است. اینها اعلام می‌کنند که ما اولا دستگاه‌های بسیار مجهزی در اختیار داریم که این مواد را شناسایی می‌کنیم، وقتی به افرادی مظنون می‌شویم و می‌خواهیم مورد بازرسی کامل‌تری قرار دهیم. اما زمانی احساس می‌کنیم طرف دچار مشکلات فیزیکی و سلامت می‌شود، عبور از دستگاه‌هایی ممکن است به فرد آسیب وارد کند. مثل خانم‌های باردار و... این موارد ممکن است مانع دقت‌عمل در این موضوع شود. ولی در بحث چمدان‌ها معمولا نیروی انتظامی به این موضوع می‌پردازد و در جلساتی که اخیرا داشتیم به دنبال جایگزینی دستگاه‌های جدید‌تر و کامل‌تر هستند که دقت‌عمل بالاتر برود.
بعضی زندانیانی که در مالزی محکوم به اعدام هستند، درگیر همین مسایل چمدان و اغفال‌شدن هستند، چه اتفاقی برای اینها رخ داده است آیا در مقصد دیگری جاسازی شده یا از ایران رفته است؟
این کار ترفندهای خاصی برای شیادان و قاچاقچی‌ها ایجاد می‌کند که براساس ترفندهای خاص خود طعمه‌هایی پیدا می‌کنند. عده‌ای که دو، سه‌سال اخیر در مالزی دستگیر شده‌اند، اینگونه فکر می‌کردند که اگر شیشه را به آنجا ببرند، می‌توانند به قیمت‌های بالایی بفروشند و تصور می‌کنند که موادمخدر محسوب نمی‌شود. دسته دیگری ناآگاهانه این کار را انجام می‌دهند، نکته حایزاهمیت این است؛ افرادی که در قالب یک باند عمل می‌کنند مواد را با هماهنگی کشور مورد نظر با همان پرواز و توسط افرادی رد می‌کنند. اما از این افراد به‌عنوان طعمه استفاده می‌کنند. وقتی آنها گیر افتادند آن مقدار اصلی رد می‌شود و آن مقادیر کم که دست تعدادی جوان بوده، گیر می‌افتد.
مگر این چمدان‌ها از فرودگاه امام(ره) رد نمی‌شود؟ مگر آنجا نظارت نمی‌شود؟ نیروی انتظامی که در این زمینه مدعی است.
ما هم مثل شما همین موضوع را طرح کردیم و به مجموعه نیروی انتظامی و مبادی گمرکی خروج از کشور که زحمت می‌کشند و مسوولیت بزرگی دارند، تاکید موکد داشتیم که مراقبت کنند. ولی بعضی اوقات این اتفاق افتاده است و اگر هم پیدا کردند که علت چه بوده آن را رفع کردند، تاکید کردند که با تجهیز دستگاه‌های جدید بیشتر مراقبت می‌کنند. یک دسته از این افراد هم از یک کشور دیگر حامل موادمخدر هستند نه از ایران.
اتفاقا در مورد این مساله اطلاع‌رسانی نشده، گویا مسیر جدید این افراد؛ دمشق و اربیل است. شما در این زمینه به ما بیشتر توضیح دهید؟
ما نمی‌توانیم اسم کشوری را اعلام کنیم و آن کشور را زیر سوال ببریم که نسبت به این موضوع بی‌توجهی یا کم‌توجهی می‌کند. این را می‌توانیم به‌طور عام به هموطنان اعلام کنیم که اگر قصد سفر دارند مراقب همه‌چیز باشند. نه در فرودگاه بسته‌ای را بپذیرید و نه از داخل شهرشان. از کسی بسته‌ای نپذیرید و نکته بعد اینکه اگر قصد دارید در زمینه موادمخدر اقدام کنید، بدانید که بدون هیچگونه اغماضی مجازات سنگینی در انتظار شما خواهد بود. با قاطعیت اعلام می‌کنم 5/99درصد بلکه صددرصد اشخاصی که به آنها پیشنهاد می‌شود موادمخدر را به یک کشور دیگر ببرند، طعمه هستند.
با زندانی‌شدن این افراد وزارت خارجه طبق قوانین موظف می‌شود که از این افراد حمایت کند. می‌خواهم بدانم از زمانی که سفارت متوجه می‌شود یک ایرانی در زندان است، چه اقداماتی می‌تواند انجام دهد. درمورد دارو و وکیل.
در بخش اجتماعی اداره کل ایرانیان خارج از کشور به موضوع زندانیان پرداخته می‌شود. ببینید وقتی هموطن ما دچار آسیب و گرفتاری شود از نظر ما یک ایرانی است و تمام تلاشمان را می‌کنیم تا اجازه ندهیم اشد مجازات به‌خصوص اعدام اجرا شود. تلاش بر این است که در دادگاه برای کمک به او با اختیار وکیل (البته وکیل را خانواده‌ها می‌گیرند و هزینه‌ها را آنها می‌پردازند). در بعضی مواقع با توجه به اینکه فرد را بی‌گناه می‌بینند با کمک‌های جنبی و حاشیه‌ای و حضور ایرانیان و همکاری‌هایی که صورت می‌گیرد، مساعدت‌هایی انجام می‌شود تا وکیل اختیار شود و بی‌گناهی او را به اثبات برساند.
در مورد وکیل و حضور مترجم در دادگاه در زمانی که فرد باید به قاضی پاسخگو باشد و صحبت‌های قاضی را متوجه شود و زمانی که در زندان حضور دارد، ملاقات با زندانی توسط نمایندگان سفارت و سرکنسولگری‌های ما و توجه به وضعیت و حمایت از آنها، دقت نظر در اعمال حقوق شهروندی، بهداشت و تغذیه آنها در زندان، اینها مسایلی است که به آن می‌پردازیم.
گزارش‌ها از وضعیت زندانیان خارج از کشور، مثلا مالزی ناقض صحبت‌های شماست، می‌دانیم که زندانیان ایرانی در مالزی در وضعیت بسیار بدی هستند و آنها را به انفرادی فرستاده‌اند.
من اخیرا به مالزی و تایلند رفتم و از نزدیک با تک‌تک اینها و جمع‌های 80-70 نفری آنها دیدار داشتم. با آنها صحبت کردم و مشکلاتشان را شنیدم و مشکلات آنها را به روسای زندان‌ها منعکس کردم. همچنین در ملاقاتی که با مسوولان وزارت خارجه داشتم این مسایل را مطرح کردم و خوشبختانه ما توانستیم حرکت خوبی را در مالزی به انجام برسانیم، تعدادی از هموطنان مقیم ما، خانم و آقا، گروه‌هایی را تشکیل دادند و به زندانیان سر زدند و مواد غذایی و بهداشتی مورد نیاز آنها را تامین کردند. با روسای زندان‌ها ملاقات کردند و مشکلات آنها را در مورد سلول‌های انفرادی منعکس کردند البته خود زندانیان اعلام می‌کنند که در سلول‌های انفرادی نسبت به سلول‌های جمعی وضعیت بهتری دارند.
به هرحال سلول‌های انفرادی نگرانی‌های خود را دارد.
سلول‌های انفرادی به صورت چند سلول کنار هم است و در زمان استراحت، زندانی‌ها می‌توانند در راهرو یکدیگر را ببینند. البته ما به هیچ‌کدام از اینها بسنده نکردیم و اعتراض‌های خود را بارهاوبارها در ملاقات با مسوولان اعلام کردیم. خوشبختانه بعد از ملاقات ما تغییراتی حاصل شد. من گزارش‌هایی داشتم از نمایندگان مبنی بر اینکه تغییرات ایجاد شده.
می‌خواهم بدانم چه تغییراتی حاصل شده؟
مواد غذایی و لوازم موردنیاز آنها را برایشان برده‌اند. لوازم بهداشتی مورد نیازشان را تامین کرده‌اند و مشکلاتشان را به اطلاع مسوولان زندان رسانده‌اند.
توسط گروه‌هایی که گفتید؟
بله، علاوه بر ملاقات‌هایی که نمایندگان ما در سفارت با آنها دارند. بعضا کنسول سفارت و شخص سفیر به زندان‌ها می‌روند و وضعیت اینها را از نزدیک بررسی می‌کنند.
آیا قراری مبنی بر اینکه گروه‌هایی که گفتید باز هم این کار را انجام دهند گذاشته شده است؟
بله، استمرار دارد و اصولا این گروه تشکیل شده است. از همکارانم خواسته‌ام که این حرکت را به دیگر نمایندگی‌ها تعمیم دهند و از هموطنان مقیم شاخص و خوشنام دیگر کشورها بخواهند که این حرکت حمایتی را ادامه دهند. خانواده زندانیان خارج از کشور در داخل ایران هستند و بعضا اینها نان‌آور و سرپرست خانواده هستند، بنیادی به نام تعاون قوه‌قضاییه در داخل کشور هست که حمایت از زندانیان خارج کشور را در داخل برعهده دارد. خانواده این زندانیان توسط این بنیاد به ما معرفی می‌شوند و بعد از مراجعه به ما، به بنیاد معرفی می‌شنود و مقرری ماهانه برای آنها تعیین می‌شود.
بین زندانیان ایرانی در مالزی اخیرا اجرای حکم اعدام داشته‌ایم؟
خیر، حدود 80 نفر حکم اعدام دارند، دادگاه اینها سه مرحله دارد: در دادگاه اولیه که محکوم به اعدام می‌شوند بعد از انتقال به زندان، دادگاه بعدی تجدیدنظر هست که باید حکم دادگاه بدوی را تایید یا رد کند، اگر دادگاه تجدیدنظر حکم دادگاه اول را تایید کرد، دادگاه دیگری هست، دادگاه فدرال اصلی، که باید حکم دادگاه تجدیدنظر را تایید یا رد کند. اگر دادگاه سوم هم حکم اعدام را تایید کرد، این حکم براساس حکم پادشاه اجرا می‌شود که پروسه زمانی خود را دارد، معمولا ما در این موارد به دنبال عفو و تخفیف در احکام صادره هستیم.
نکته دیگر اینکه، می‌خواهیم احکام انتقالی‌ای که با برخی کشورها به امضا رسیده (حدود 10کشور)، عملیاتی کنیم و در تلاش هستیم که با دیگر کشورها - حدود 23،24 کشور - این قرارداد را به امضا برسانیم و بتوانیم این محکومان را برای سپری‌کردن باقی محکومیت به ایران بازگردانیم.
در این توافقنامه تبادل، کدام کشورها برای ما اولویت دارند؟
همه آنها، به‌خصوص ترکمنستان، همچنین مالزی که هنوز توافقنامه را امضا نکرده است.
حدود سه ماه از تقدیم پیش‌نویس آن می‌گذرد.
در ملاقات‌ها هم تاکید کردم اما چون مسوولان معتقدند قوانینشان انگلیسی است و تابع مقررات بسیار سنگینی هستند باید به طور کامل از قوانین ما اطلاع حاصل کنند و مشخص شود تا چه میزان می‌توانند با ما نزدیک شوند و براساس همان نزدیکی، قرارداد را امضا کنند.
زندانیانی که در جزایر اطراف استرالیا هستند چطور؟ آیا اداره شما به این حوزه هم می‌رسد؟
سعی ما بر این است که هر هموطنی در هر کجای دنیا نیازمند کمک است به موضوع آن رسیدگی شود.
اما برخی نمی‌خواهند اطلاع‌رسانی کنند و به نمایندگی اعلام شود که دستگیر شده‌اند، ما اینجا نمی‌توانیم ورود کنیم، بر اساس کنوانسیون وین حق هرکس است که اگر گرفتار شود باید نمایندگی آن شخص را از وضعیتش مطلع کنند و به وضعیتش رسیدگی شود. بعضا نمایندگی‌های ما در این کمپ‌ها حضور پیدا می‌کنند و با کسانی که علاقه‌مند هستند صحبت‌های‌شان شنیده شود ملاقات می‌کنند. اگر بخواهند به کشور بازگردند ما تسهیلاتی را فراهم می‌کنیم و اگر بخواهند آنجا بمانند آنچه در مقدورات سفارت است انجام می‌دهیم.
آماری از تعداد ایرانیانی که در کمپ‌های استرالیا منتظر رسیدگی به پرونده‌شان هستند دارید؟
خیر، معمولا این آمار را به ما نمی‌دهند. اینها مسایل خصوصی افراد است، اینها به دلایلی خود را به این کمپ‌ها رسانده‌اند و علاقه‌ای به اطلاع‌رسانی ندارند. تعداد معدودی با سفارت در ارتباطند که متغیر است، چون مشکل بعضی از آنها حل می‌شود و در آن کشور می‌مانند و تعدادی بازگردانده می‌شوند، البته کشور استرالیا تمایل دارد آنها را بازگرداند. اما ما در مساله‌ای که آنها نمی‌خواهند اصرار نمی‌کنیم. اگر تمایل داشته باشند برای بازگشت آنها همکاری می‌کنیم.
