نظارت و راستی‌آزمایی در جمهوری اسلامی ایران
طرح اقدام مشترک
A. مقدمه
1. در تاریخ 24 نوامبر 2013، چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس و آمریکا (E3+3) در زمینه طرح اقدام مشترک با جمهوری اسلامی ایران در ژنو به توافق رسیدند. مدیرکل از طرح اقدام مشترک استقبال کرد و به شورای حکام آژانس اطلاع داد که دبیرخانه در حال بررسی روشی است که با آن آن دسته از عناصر توافق که به آژانس مربوط است بتواند اجرایی شود، از جمله تامین بودجه و پرسنل.
در آغاز طرح اقدام مشترک آمده است که «هدف از این مذاکرات رسیدن به یک راه حل جامع و درازمدت بر اساس توافق دوجانبه است که اطمینان حاصل می کند برنامه هسته‌ای ایران منحصرا صلح آمیز خواهد بود». به عنوان بخش اول برای رسیدن به این راه حل درازمدت، ایران باید در مدت 6 ماه مجموعه ای از «اقدامات داوطلبانه» («اقدامات کوتاه مدت») را در رابطه با برنامه هسته‌ای اش اتخاذ کند.
3. طبق طرح اقدام مشترک، «یک کمیسیون مشترک از E3/ EU+3 تاسیس می شود تا بر اجرای اقدامات کوتاه مدت و حل مشکلاتی که ممکن است به وجود آید، نظارت داشته باشد، در حالی‌که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسوول راستی‌آزمایی اقدامات هسته‌ای است. این کمیسیون مشترک با آژانس برای تسهیل حل مسایل نگران کننده گذشته و حال همکاری می‌کند.»
4. در تاریخ 12 ژانویه 2014، E3/ EU+3 و ایران توافق کردند که طرح اقدام مشترک از تاریخ20 ژانویه 2014 اجرایی شود. در نامه مشترکی به مدیرکل مورخ 13 ژانویه 2014،E3+3 و ایران درخواست کردند که آژانس «فعالیتهای لازم هسته‌ای در زمینه نظارت و راستی‌آزمایی» را در رابطه با طرح اقدام مشترک «بر عهده بگیرد». آنها علاوه بر آن اعلام کردند که نقش در نظر گرفته شده برای کمیسیون مشترک در رابطه با راستی آزمایی اقدامات هسته‌ای این است که «به عنوان نهادی برای گفت‌وگو به منظور تسهیل کار آژانس عمل کند.»
5. با توجه به آن‌چه در بالا ذکر شد مدیرکل آژانس درخواست کرد که یک نشست شورای حکام در تاریخ 24 ژانویه 2014 برگزار شود تا او بتواند با اعضای شورای حکام درباره نظارت و راستی آزمایی آژانس در رابطه با اقدامات هسته‌ای در که طرح اقدام مشترک ذکر شد، مشورت کند.
B. نظارت و راستی آزمایی آژانس
6. آژانس این اختیار را دارد که نظارت و راستی‌آزمایی را در رابطه با اقدامات هسته‌ای که در طرح اقدام مشترک ذکر شده است، انجام دهد. نظارت و راستی‌آزمایی برای تایید این است که ایران همان‌طور که در طرح اقدام مشترک ذکر شد، «اقدامات داوطلبانه» زیر را در شش ماه اول اتخاذ کرده است:
- از اورانیوم غنی شده 20 درصدی موجود، نیمی از آن را به عنوان ذخیره کاری اکسید 20 درصد برای تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران نگه می دارد. UF6 بیست درصد باقیمانده را تا 5 درصد رقیق می کند. خط بازتبدیل وجود ندارد.
- ایران اعلام می کند که به مدت شش ماه اورانیوم را بیشتر از 5 درصد غنی نمی‌کند.
- ایران اعلام می کند که فعالیت هایش در نیروگاه غنی سازی نطنز (i)، فردو (ii)یا راکتور اراک (iii) را که ایران آن را راکتور IR-40 نامیده است، پیش نخواهد برد.
(i) ایران در طول شش ماه UF6 را به سانتریفیوژهای نطنز که نصب شده اند، ولی غنی سازی نمی کنند، تزریق نمی کند. سانتریفیوژهای بیشتری نصب نمی کند. ایران اعلام می کند که در شش ماه اولیه سانتریفیوژهای موجود را با سانتریفیوژهای همان مدل تعویض خواهد کرد.
(ii) در فردو، غنی سازی بالای 5 درصد در 4 آبشار که اکنون غنی سازی اورانیوم را انجام می دهند صورت نخواهد گرفت و ظرفیت غنی‌سازی افزایش نخواهد یافت. UF6 به 12 آبشار دیگر که وضعیت غیرفعال خود را حفظ خواهند کرد تزریق نخواهد شد. ارتباطی بین آبشارها وجود ندارد. ایران اعلام می کند که در طول شش ماه اولیه سانتریفیوژهارا با سانتریفیوژهای همان مدل تعویض خواهد کرد.
(iii) ایران در رابطه با نگرانی های مربوط به ساخت راکتور اراک اعلام می کند که به مدت شش ماه راکتور را راه اندازی نخواهد کرد یا سوخت یا آب سنگین را به محل ساخت راکتور انتقال نخواهد داد و سوخت اضافی را آزمایش نخواهد کرد یا سوخت بیشتر برای راکتور را تولید نخواهد کرد یا اجزای باقیمانده را نصب نخواهد کرد.
- همزمان با آماده شدن خط تبدیل UF6 غنی شده تا 5 درصد به UO2، ایران تصمیم گرفته است که UF6تازه غنی شده تا 5 درصد را به اکسید تبدیل کند، چیزی که در برنامه عملی نیروگاه تبدیل که به آژانس اعلام شد، ذکر شده است.
- مکان جدیدی برای غنی سازی تعیین نمی شود.
- ایران فعالیت های تحقیق و توسعه پادمانی خود را ادامه خواهد داد، از جمله فعالیت های تحقیق و توسعه فعلی اش در زمینه غنی سازی که هدف از آن گردآوری اورانیوم غنی شده نیست.
- بازفراوری یا ساخت تاسیساتی با توانایی بازفراوری صورت نمی گیرد.
- افزایش نظارت:
* ارایه اطلاعات مشخص شده به آژانس، از جمله اطلاعات مربوط به برنامه های ایران برای تاسیسات هسته‌ای اش، توصیف هر ساختمانی که در هر یک از سایت های هسته‌ای قرار دارد، توصیف دامنه عملیات ها برای هر مکانی که در فعالیت های هسته‌ای مشخص شده شرکت دارند، اطلاعات در زمینه معادن و کارخانه های اورانیوم و اطلاعات در زمینه منابع. این اطلاعات در عرض سه ماه پس از اتخاذ این اقدامات ارایه خواهد شد.
*ارایه یک DIQ به روز شده برای راکتور اراک که آژانس آن را IR-40 نامیده است به آژانس.
* گام هایی برای موافقت با آژانس در زمینه نهایی کردن رویکرد پادمانی برای راکتور اراک که آژانس آن را IR-40 نامیده است.
* دسترسی روزانه بازرسان آژانس هنگامی که بازرسان برای راستی آزمایی اطلاعات طراحی، راستی آزمایی موجودی داخلی و راستی آزمایی موجودی فیزیکی حضور ندارند و بازرسی های سرزده با هدف دسترسی به گزارشات نظارتی آفلاین در فردو و نطنز.
* بازرسان آژانس توانستند دسترسی پیدا کنند به:
+ کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ (iv)؛
(iv) تولید سانتریفیوژ در ایران مطابق با برنامه هایش در 6 ماه اولیه به تعویض ماشین های آسیب دیده اختصاص خواهد داشت.
+ کارگاه های تولید چرخ گردان سانتریفیوژ و تاسیسات انبار
+ معادن و کارخانه های اورانیوم
7. E3/EU+3 و ایران اطلاعات به روز شده را در زمینه گفت وگوهایشان درباره اجرای اقدامات اولیه که در طرح اقدام مشترک ذکر شد، ارایه کرده اند. در ملاقات های اخیر E3/EU+3 و ایران که آژانس نیز تا حدودی در آن شرکت داشت، مسایل مربوط به اقدامات هسته‌ای که باید اجرا شود، شفاف سازی شد. این امر به دبیرخانه اجازه داد که طرف تفضیلی لازم برای راستی آزمایی را تهیه و تنظیم کند.
8. تعدادی از فعالیت ها که مضاف بر فعالیت های فعلی آژانس در ایران صورت می گیرند باید به اجرا گذاشته شوند تا اقدامات ایران تحت طرح اقدام مشترک تایید شود و گزارش آن به شورای حکام ارایه خواهد شد. این اقدامات اضافی نیازمند تلاش اضافی از جانب آژانس است. به ویژه تناوب فعالیت های راستی آزمایی فعلی آژانس در محل باید به نحو قابل توجهی افزایش یابد؛ دسترسی به ماکن هایی جز مکانهایی که آژانس در حال حاضر فعالیتهای راستی آزمایی را در آنها انجام می دهد، باید صورت گیرد؛ تجهیزات پادمانی بیشتری باید خرسداری و نصب شوند؛ تحلیل نمونه ای بیشتری باید انجام شود؛ و به دلیل افزایش میزان و ماهیت اطلاعاتی که ایران باید در راستای افزایش اقدامات نظارتی ارایه کند، به کار تحلیلی بیشتری نیاز است.
C. تبعات منابع
9. تلاش‌های اضافی هزینه های بیشتری برای آژانس به همراه دارد. تخمین اولیه دبیرخانه از هزینه فعالیت های راستی آزمایی و نظارتی آژانس در رابطه با طرح اقدام مشترک که می‌تواند در مراحل بعدی تغییر داده شود نشان می دهد که به یک مبلغ اضافی در حدود شش میلیون یورو در شش ماه نیاز است.
10. دپارتمان پادمان ها بخشی از فعالیت هایش را مجددا اولویت بندی می کند، برخی از فعالیت های فعلی اش را مجددا برنامه ریزی می کند، برخی از کارمندان را بر حسب لزوم مجددا تخصیص می دهد تا بخشی از حجم کار اضافی را بر عهده بگیرند. اما از آنجا که انتظار می رود این اقدامات تنها 0.5 میلیون یورو را پوشش دهد، به حدود 5.5 میلیون یورو کمک مالی خارج از بودجه برای شش ماه اولیه نیاز است.
11. در صورتی که توافق بین EU3+3 و ایران درباره گام های بعدی تحت طرح اقدام مشترک صورت گیرد، مدیر کل تاثیر آن در منابع را مجددا بررسی می کند و در صورت لزوم گزارش آن را به شورای حکام می دهد.
D. گزارش دهی
12. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شورای حکام را در جریان وضعیت برنامه هسته‌ای ایران در روزی که طرح اقدام مشترک باید اجرایی شود،قرار می دهد و علاوه بر گزارشات سه ماهه اش قصد دارد گزارشات ماهانه ای را در زمینه اجرای فعالیت های نظارتی و راستی آزمایی آژانس در رابطه با اقدامات هسته‌ای ذکر شده در طرح اقدام مشترک در اختیار شورای حکام قرار دهد.
E. توصیه‌ها
توصیه می‌شود که شورای حکام:
الف. از فعالیتهای نظارتی و راستی آزمایی آژانس در رابطه با اقدامات هسته‌ای ذکر شده در طرح اقدام مشترک در پاسخ به درخواست E3+3 و ایران که منوط به موجود بودن بودجه است حمایت کند.
ب. به گزارش مدیرکل توجه کند.
