مد و لباس از قاجار تا وزارت ارشاد دولت دهم
قاجار تا پهلوي: مدگرایی
و مد در ایران از زمان قاجار و با سفر ایرانیان به غرب آغاز شد. در آن
زمان درباریان به دنبال توسعهٔ روابط دیپلماتیک با قدرت‌های اروپایی طی سفر
به اروپا برای نخستین بار با پوشش‌های غربی آشنا شدند، همچنین دانشجویانی
که برای ادامهٔ تحصیل به اروپا رفته بودند نیز زمینهٔ تغییر دیدگاه نسبت به
سبک پوشش را فراهم آوردند. در زمان سلطنت محمدرضا شاه از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷
به دلیل افزایش ارتباطات با کشورهای غربی و آمریکایی سیر تحول لباس و
همگون شدن آن با البسه خارجی بیشتر شد.
دوران بعد از انقلاب: بعد
از انقلاب و کاهش فراگیری مد و فرهنگ غربی در سطح جامعه و حتی در شهرهای
بزرگ، فرهنگ پوشش ایرانیان دچار تحول شد و میل به ساده‌زیستی، دوری از مد و
جنگ ایران و عراق، باعث شد مد در دهه ۶۰ شمسی به حاشیه برود. با پایان جنگ
و از میان رفتن الزامات خاص اقتصادی و سیاسی آن و آغاز دوره تاثیر همه
جانبه رسانه‌هایی چون ویدئو و ماهواره، دوباره موج مدگرایی در جامعه آغاز
شد. کاهش سختگیری‌ها و افزایش واردات لباسهای خارجی هم در تشدید این فضا
موثر بود بطوریکه در دهه ۷۰ کم‌کم شلوارهای پارچه‌ای جای خود را به جین‌های
تنگ داد و پیراهن‌های معمولی مردانه به تی‌شرت تبدیل شد.
دهه 80: سرعت
تحول مد در دهه ۸۰ به علت ظهور اینترنت در خانه‌های مردم بسیار بالا بود،
به طوری که شاید هر سال یک مد در جامعه می‌آمد و برچسب "دمده" یا "از
مدافتاده" به لباسهای نه‌چندان کهنه داخل کمدها می‌خورد. مانتو فروشی‌ها
آنقدر زیاد و متنوع بودند که قیمت آن کمتر با افزایش روبه‌رو می‌شد و جزو
متنوع‌ترین و ارزان‌ترین تن‌پوش‌های دهه ۸۰ بودند. در اواخر دههٔ هشتاد
آشفتگی بازار پوشاک دولت مردان ایرانی را متوجه کرد که تاکنون از این عرصه
وسیع رقابتی غفلت کرده‌اند و آنان را وادار کرد تا به طراحی لباس به عنوان
یک ابزار فرهنگی توجه داشته باشند و به همین جهت ساماندهی مد و لباس به
وزارت ارشاد واگذار شد. این وزارتخانه با برگزاری مسابقهٔ طراحی مد و لباس
فجر هنرمندان را به رقابت کشاند و برای اولین بار در ایران طراحی مد و لباس
به عنوان یک هنر در کنار هنرهای دیگر مطرح شد. پس از آن و در آغاز دههٔ
نود شوهای زندهٔ لباس و انواع نمایشگاه‌ها فرصت پیدا کردند خود را به عرصهٔ
ظهور برسانند و حتی مؤسساتی در زمینهٔ پژوهش پوشاک ایرانی به ثبت رسیدند.
نخستين مانكن هاي ايراني
هر
چند كه مد و لباس ايراني و اسلامي شعار مسئولان فرهنگي دولت نهم و دهم
قرار گرفت ولي تولد نخستين مدل ها در اواخر دهه 80 حاشيه هايي را به همراه
داشت. محمدرضا گلزار نخستين مانكن مرد بود كه بر تابلوهاي بزرگ تبليغاتي
(تبليغات البسه ايكات) قرار گرفت. بعد نوبت بهرام رادان بود كه در كنار
برند شركت ال جي به مانكن تبليغاتي تبديل شد. البته اين شوي مانكن ها تنها
به هنرمندان جوان و خوش چهره منتهي نشد و پاي هنرمندان پيشكسوت هم به عرصه
مدگرايي باز شد. حضور جمشيد مشايخي در تبليغات ال جي، مهران مديري و پژمان
بازغي در تبليغات چاي و حميدگودرزي و سحرذكريا در تبليغات پوشاك چرم، كريم
باقري و عابدزاده و حسين رضا زاده در تبليغات بانك و شركتهاي تجاري هم در
نوع خود تاثیرگذار بود. البته برخي كارشناسان و منتقدان اين رويه را ناپسند
و برخي هم نوعي امرار معاش و حق مسلم هنرمندان و چهره‌ها دانستند.
مد و لباس در سياست خارجي/ بازي مانكن ها در 1+5
البته
مد و لباس تنها به بازيگران و هنرمندان منتهي نمي شود بلكه حتي وارد سياست
هم شده است تا جائيكه در تعاملات كشورها و ميزهاي دوستي نقش به سزايي ايفا
مي كند. این موضوع در مذاکرات اخیر ایران و 1+5 به وضوح مشاهده شد. دو دور
مذاکره، دو لباس، دو پیام به چشم مي خورد. کاترین اشتون رئیس سیاست خارجی
اتحادیه اروپا و رئیس هیات مذاکره‌کننده گروه ۱+۵ با هیات ایرانی، در
مذاکرات ژنو (۱۸ آبان – Nov 9) همچون مذاکرات قبلی (۲۲ مهر- ۱۶ Oct ) به
سبک و سیاق بانوان ایرانی «کت‌مانتو» بلندی تا روی زانو اما این بار به رنگ
«قرمز مگنتا» به تن دارد. اشتون در دور دیگری از مذاکرات رنگ «آبی نفتی»
را انتخاب کرده بود. اما انتخاب‌های کاترین اشتون سیاستمداری با «لبخند
مهربان» و «دندان‌های آهنین» چه پیامی می‌تواند به طرف مذاکره‌کننده ایرانی
انتقال دهد؟ كه اين در نوع خود قابل تامل است.
لباس قرمز و سرمه اي كاترين اشتون در مقابل ايران: به
عنوان مثال لباس «قرمز مگنتا» نامش را از شهر «مگنتا» در شمال ایتالیا
گرفته که به معنای «شکوه و پیروزی شخصی» است. بنابراین ترکیب رنگ‌های تند
اکسپرسیونیستی قرمز مگنتا و طبیعت انتزاعی و غرابت احساسی است.
رجز خواني با لباس در مقابل صدام حسين:
البته کاترین اشتون وقتی معاون تونی بلر، نخست‌وزیر انگلیس بود در جنگ
افغانستان و عراق، ترکیب لباس قرمز مگنتا و سورمه‌ای پارما را می‌پوشید که
برداشت انتزاعی آن ایجاد رعب و وحشت برای صدام حسین بود. وقتی صدام مفهوم
رنگ قرمز مگنتا و سورمه‌ای پارما را از خانم ضاحا حدید طراح و معمار
پرآوازه انگلیسی عراقی‌الاصل پرسیده بود حدید در پاسخ گفته بود این ترکیب
یعنی معماری شرایط جدید با من است و گرنه خاطره و ویرانی را به ارث
می‌برید.
با
توصيف و مروري بر وضعيت مد و لباس در گذشته ايران و حتي تاثير آن بر سياست
خارجي ورود به موضوع پديده اي با عنوان "مانكن" قابل تامل است. مانكن
زدگي، مانكنيسم، مانكن جنسي و عناوين ديگر از جمله دغدغه های جامعه امروزي
است و در میان آسيبهاي اجتماعي نوظهور بررسی و ارزیابی مي شود.
مانكن روزي 1 ميليون تومان!
مزون
ها، فروشگاهها و حتي شركتهاي توزيع البسه خارجي و داخلي 10 سالي است كه پا
را فراتر گذاشته و خارج از چارچوبهاي قانوني اقدام به عرضه مد و لباس از
طريق دخترهاي خوش اندام و پسرهاي شيك پوش با ظاهر آراسته مي كنند. اين مزون
ها كه اغلب در خانه هاي مسكوني يا تجاري متمركز هستند بيشتر از طريق
تبليغات چهره به چهره شهروندان را تشويق به حضور در مزون مي كنند. البته
رونق بازار مزون ها و مانكن ها بي تاثير از برنامه هاي ماهواره اي نبوده
است تا آنجا که وزير ارشاد دولت يازدهم خبر از استفاده 71 درصدي تهراني ها
از ماهواره مي دهد.
از جمله دستاوردهای مدگرایی در ایران فعالیت
مزونها با جذب دخترها و پسرهاي شيك پوش و خوش اندام است به طوریکه حتی در
برخی موارد با اجاره، استخدام و برتن كردن لباسهای مد روز آنها را راهي
كوچه و خيابان مي‌كنند. برخي هم پا را فراتر گذاشته و برنامه هاي ويژه اي
با عنوان شوي لباس دارند. البته در اين ميان شركتهاي بزرگي هم ايجاد شده كه
مزون ها را در اين زمینه پشتيباني مي‌كنند. صاحب يكي از اين شركتها در
تهران در گفتگو با خبرنگار مهر مي گويد: اگر مزون و يا فروشگاهي نياز به
مانكن داشته باشد ما اين افراد را معرفي مي‌كنيم. البته بستگي دارد براي چه
كاري باشند. مثلا برخي براي شوي لباس و برخي هم براي عكس معرفي مي شوند.
مانكن ها از 80 تا روزانه 1 ميليون تومان قيمت دارند كه باز هم بستگي به
زيبايي، اندام و حتي خوش نام بودن (بازيگر و...) دارند. اين صاحب مزون مدعي
بود كه تنها شركتي است كه مجوز اين كار را از وزارت ارشاد گرفته است!
البته
جستجو براي يافتن مزون هاي زير زميني و مانكنها كمي سخت بود ولي گفتگو با
برخي از دخترهايي كه براي نمايش دادن يك مد لباس در خيابان پرسه مي زدند
پرده اي ديگر از حاشيه هاي مد و لباس را نشان داد. يكي از اين دخترها مي
گويد: «به واسطه يكي از دوستانم به من مبلغي پرداخت شد تا با اين لباس يك
هفته در خيابانهاي تعيين شده پرسه بزنم. ديگري مي گفت: به من گفته نشده
كجاها بروم ولي گفته اند در ازاي جذب هر مشتري مبلغي به شما مي دهيم. دختر
ديگري در حوالي خیابان جردن مي گفت: من خودم مانكنم و در شوي لباس شركت
مي‌كنم. اگر هم مزوني عكس خواست در آتليه از من در ژستهای مختلف عکس گرفته
مي شود. حتي براي عكس تبليغ لباس زير هم به من پيشنهاد شده است البته
دوستانم رفتند و پول خوبي هم گرفتند.»
عكسهاي فيس بوكي در آتليه‌هاي تهران
گفته
هاي اين افراد در حالي است كه يكي از قضات دادسراي جرايم اينترنتي تهران
در گفتگو با مهر مي گويد: « پرونده اي معروف به آتليه ها در اين دادسرا
مطرح بود كه با 60 متهم روانه دادگاه شد. در اين پرونده مهم تعدادي زيادي
از دخترها و پسرها اقدام به عكس گرفتن با مدهاي مستهجن و برهنه مي‌كردند كه
همگي محكوم به حبس شده اند. نكته مهم آن است كه در اين ميان پدیده ای باب
شده با عنوان عكاسي فيس بوكي. بطوریکه اين افراد با اين ترفند اقدام به
عكاسي مي كردند.»
برگزاري شوي لباس با 70 ميليون تومان
آخرين
قيمتهاي برگزاري شوي لباس نشان مي دهد كه برگزاري هر شوي لباس به صورت
ميانگين 30 تا 70 ميليون تومان هزينه دارد كه شامل تيم عكاسي، نور، استيج و
غيره مي شود. در برخي از سايتها هم بدون اينكه جنسيت مرد يا زن مشخص باشد
به آساني با ثبت نام اينترنتي مانكن جذب مي‌كنند. البته اين سايتها بدون
فيلتر فعالیت می کنند و حتي شماره حساب، آدرس و تلفن هم دارند!
لباس شب 4 ميليون تومان / ورود به مزون با شرايط امنيتي
در
این میان قيمت برخي البسه زنان در نوع خود جالب و قابل تامل است. گشت زنی
در مزونها و فروشگاههاي لباس زنانه در خيابانهاي آفريقا، گاندي، سعادت آباد
و الهيه نشان مي‌دهد کم نیستند افرادی كه براي يك لباس شب زنانه بيش از 4
ميليون تومان هزينه می كنند! برخي از اين فروشگاهها با تدابير شديد امنيتي
اقدام به فروش مي كنند. از قفل هاي الكترونيكي تا شيشه هاي نشكن و حتي ضد
گلوله .... این اماکن به نوعي طراحي شده اند كه از بيرون به هيچ عنوان نمي
توان داخل فروشگاه را رويت كرد. حتي تابلو هم ندارند و تنها بايد زنگ بزني
تا بعد از رويت از طريق دوربين مدار بسته وارد فروشگاه شويد. فروشنده ها هم
بعضا بدون روسري و با حجابي نامناسب از مشتري ها پذيرايي مي كنند. بسياري
از اين فروشگاهها و مزونها در فضای مجازی دارای سایت هم هستند.
داستان تهران: 5 سال تبعيد از تهران در انتظار مانكن ها و زنان بدحجاب
هر چند اين روزها پدیده مانكنهاي خياباني تا شوهای زیرزمینی لباس گسترش یافته است ولي در ارديبهشت ماه سال 86 دادستان وقت تهران اعلام كرد: مطابق ماده 638 قانون مجازات اسلامي عمل افرادي که با ظاهر و پوشش نامناسب در ملاءعام عفت عمومي را جريحه دار مي کنند جرم محسوب شده و براي مرتکب آن مجازات حبس و جزاي نقدي مقرر شده است. همچنين در صورتي که اين مجازات تاثيري در اين افراد نداشته باشد مطابق مفاد ماده 19 قانون مجازات اسلامي درخواست مجازات تکميلي و تتميمي خواهد شد که به موجب آن تا 5 سال تبعيد از تهران يا اقامت اجباري در منطقه اي ديگر درخواست مي شود.
نكته قابل تامل
نكته قابل تامل در اين گزارش ميداني را می توان از زبان مانكن هاي خياباني شنید. آنها می گویند نظارت جدی و يا برخوردي قاطع از سوي سازمانهاي نظارتي و انتظامي بر فروش و عرصه بازار بزرگ لباس و مد وجود ندارد. يكي از مانكن ها مي گوید: «بسياري از مزون ها بدون هيچگونه ترس و دلهره اي هر طور كه مي خواهند كار مي كنند و مد و فشن عرضه مي كنند. به قول معروف نه الگويي است و نه آيين نامه و ضوابطي. ما هم كه مانكن هستيم و هر چه به ما بدهند تن کرده و براي تبليغ اقدام مي كنيم. به اعتقاد من گزارش گرفتن و مصاحبه كردن با مزون ها و مانكن ها مشكل شما خبرنگاران را حل نمي كند و بايد برويد سراغ مسئولاني كه هر وقت تب مي كنند دستور مي دهند و بعد از مدتي فراموش مي كنند. »
يكي از طراحان مزون هم می گوید: «خدا را شكر كه در اين يك مورد هنوز كشور بي قانون است و داريم زندگي مان را مي كنيم. شما هم برويد سراغ سوژه هاي ديگر و كاري به سبک لباس و سليقه و مد مردم نداشته باشيد.»
با این همه هر چند مانكن ها و مزونها از اين بي قانوني و عدم نظارت راضي هستند اما در این میان بی توجهی وزارت ارشاد، مجلس و نيروي انتظامي به عنوان متولي نظارت بر اماكن و مشاغل در نوع خود قابل تامل است.
